هادی حق‌پرست
ما در طول چند دهه اخیر در شرایطی تصمیم گرفتیم که در مقابل کشورهای قدرتمند، سازمان‌ها و مجامع بین‌المللی بر سر مسائلی که در کشور ملتهب و تبدیل به بحران شده بود مذاکره و تعامل کنیم؛ وقتی از سر ناچاری پای میز مذاکره حاضر می‌شویم تصور می‌کنیم که با عقب‌نشینی ما، طرف مقابل هم یک‌قدم عقب خواهد رفت. اما تاریخ و علم روابط بین‌الملل چنین به ما درس نمی‌دهد، بلکه می‌آموزد که اگر قدمی برداشتیم یعنی ضعیف هستیم، لذا طرف مقابل جای یک‌قدم عقب رفتن، چند قدم جلو می‌آید. او تصور می‌کند موفق شده تا ما را در حالت ضعف قرار دهد، پس به اعمال فشار خود ادامه می‌دهد تا به‌زودی ما را به گوشه رینگ هدایت کرده و با ضربه نهایی پیروزی قطعی خود را جشن بگیرد. 
غربی‌ها به‌درستی فهمیده‌اند که انگیزه‌های اقتصادی درحالی‌که سیاست خارجی ما را تعیین نمی‌کند، اما می‌تواند روی آن تأثیرگذار باشد و اساس تحریم‌های شدید علیه ما بر همین فرض قرارگرفته است. سیاست خارجی ما بیش از آنکه بر اساس گفتمان و اقدامات سنجیده و حساب‌شده باشد، بر مبنای رجزخوانی و اعلام مواضع شکل گرفته است. درحالی‌که افکار عمومی کشور انتظار دارد که ما ضمن حفظ استقلال  و پیشبرد سیاست‌های خود در راستای منافع ملی، برای کاهش آسیب‌ها و خطرات تقابل با سیاست‌های آمریکا نیز تلاش کنیم. ما نباید دیپلماسی را تنها روشی برای سازش در نظر گرفته و هرگاه که بر اثر تحریم‌ها به بن‌بست رسیده‌ایم، به سراغ دیپلماسی فعال برویم، بلکه بایستی سعی کنیم از راه دیپلماسی با کشورهای رقیب، رقابت کنیم. چراکه اگر ما با ساده‌انگاری با هدف سازش بر سر میز  مذاکره حاضر شویم، باید بدانیم سایر کشورهای قدرتمند با هدف پیروزی روبه روی ما می‌نشینند.
برخی رویکردها در دستگاه دیپلماسی ما مذاکره را تنها راه‌حل و فصل چالش‌های کشور در عرصه بین‌المللی می‌دانند و می‌خواهند با انعطاف بیشتر مسائل را حل کنند. آن‌ها تصور می‌کنند که معضلات بین ایران و غرب نوعی سوءتفاهم یا دست بالا تعارض منافع است و نه دشمنی. حتی با قبول این فرض ما زمانی می‌توانیم به مذاکره به‌عنوان یک گزینه مناسب فکر کنیم که برگ برنده‌هایی برای روی میز گذاشتن در اختیار داشته باشیم. 
برای آنکه مذاکره و دیپلماسی به نتیجه مطلوب برسد، پس از شرایط قدرت و ضعف کشور، باید کمک‌های اقتصادی، نظامی و فعالیت‌های اطلاعاتی کاملا به‌طور هماهنگ و موازی با دستگاه دیپلماسی پیش بروند و در کنار همه این‌ها دستگاه رسانه‌ای نیز باید یک هدف را دنبال کند که آن همان هدفی است که مذاکره‌کنندگان برای آن فعالیت می‌کنند. در مذاکرات اخیر نیز باید دانست بیانیه، وعده ضمانت در سخنرانی سیاسی و حتی تصویب شدن برجام در کنگره ایالات‌متحده دلیل بر ضمانت اجرایی نیست. چراکه ممکن است دوره بعدی نمایندگان کنگره مصوبات دوره فعلی کنگره را زیرسؤال برده و آن را نقض کنند. همان‌طور که رئیس‌جمهور آمریکا، نظر رئیس‌جمهور پیشین خود را احمقانه خواند و توافق را پاره کرد! پس تنها یک ضمانت وجود دارد، آن‌هم به‌این‌ترتیب که هر اقدام ما باید در برابر اقدام همزمان طرف‌های مقابل باشد.
تصمیمات و کنش‌های دستگاه دیپلماسی ما معمولا خارج از منافع ملی ارزیابی می‌شود و از احساسات تبعیت می‌کند، چراکه ما غالبا به کوتاه‌مدت فکر می‌کنیم و در حیطه دیپلماسی درگیر روزمرگی شده‌ایم. درصورتی‌که در حوزه سیاست بین‌الملل نگاه روزمره برابر با شکست قطعی است. ما در برنامه‌ریزی‌ها، تحقیقات و بررسی خود معمولا به‌صورت سالانه طرح‌ریزی می‌کنیم و نهایتا نگاه بلندمدت ما معطوف به پنج سال آینده خواهد بود. اما در کشورهایی چون ایالات‌متحده، انگلستان و اخیرا چین چنین نیست و آثار اندیشمندان آن‌ها در عرصه روابط بین‌الملل پیرامون قرن حاضر یا قرن بررسی و بحث می‌کند و دغدغه‌های بلندمدت دارند، که به‌این‌ترتیب به بسیاری از فرصت‌ها و چالش‌های خرد چشم‌پوشی می‌شود تا افق و چشم‌انداز و درنهایت سرنوشت کشور اهمیت پیدا کند. آن‌ها خوب می‌دانند که سیاست خارجی نباید درگیر و گرفتار خواسته‌های متعدد و گاه متعارض توده‌ها شود و هرروز رنگی به خود بگیرد    که اگر چنین باشد در اهداف کلان و حتی خرد خود شکست خواهد خورد. بلکه باید با رسانه‌ها و ابزارهایی، افکار عمومی را هدایت کند تا در درازمدت، اهداف کلان و دستاوردهای مهمی را رقم بزند.در طول چهاردهه پس از انقلاب اسلامی تنها دو اندیشمند به چشم‌اندازهای بلندمدت و سرنوشت کشور توجه داشتند، اول حضرت امام خمینی(ره) و دوم مقام معظم رهبری حفظ الله. نگارنده این نکته را به‌دوراز هرگونه تعصب و تعلقی استدلال می‌کند که در روابط بین‌الملل جمهوری اسلامی ایران، جز رجوع به آرا  امامین انقلاب هر منبع دیگری سیاست ما را به بیراهه خواهد برد و این‌چنین می‌شود که حدود دو دهه درگیر مسئله انرژی هسته‌ای در عرصه بین‌الملل هستیم، چراکه بدون اجماع بر سر مسئله و مسیر دستیابی به آن، افراد و دولت‌های مختلف، متأثر از فضای گوناگون داخل و خارج تصمیمات و اقدامات متعددی اتخاذ کرده‌اند که باعث شده ما مدام قدمی به جلو و قدمی به عقب بازگردیم.