جواد شاملو
مثل خطبه غدیریه هم برای ما مثل کوه یخ است، قسمتی از آن برای ما آشکار است و لی قسمت اعظم آن را ندیده‌ایم و نخوانده‌ایم. اغلب ما فکر می‌کنیم پیامبر خدا در روز غدیر، دست امیرالمؤمنین علیهما السلام را بالا بردند و آن جمله معروف را فرمودند. درست است که آن جمله گویی خلاصه‌ای از کل خطبه غدیریه است، اما تنها یک جمله از ده‌ها جمله اعجاب برانگیز پیامبر رحمت در مورد وجود باعظمت حضرت امیر است. اگر کسی خطبه غدیریه را خوانده باشد، دیگر هرگز تعجب نمی‌کند از متن این نوشته. چراکه از پاره‌ای از فرازهای این خطبه، هیچ نتیجه‌ای جز این نمی‌توان گرفت. مثل این فراز: «بدانید که با علی دشمنی نمی‌‏کند مگر شقی و با علی دوستی نمی‏‌کند مگر با تقوی، و به او ایمان نمی‏‌آورد مگر مؤمن مخلص. به خدا قسم درباره علی نازل شده است سوره «و العصر»: «بِسْمِ اللّه‏ِ الرَّحْمانِ الرَّحیمِ، وَ الْعَصْرِ، اِنَّ الاْءِنْسانَ لَفی خُسْرٍ»، «قسم به عصر، انسان در زیان است» مگر علی که ایمان آورد و به حق و صبر راضی شد». در اینجا پیامبر عظیم‌الشأن محور سعادت و شقاوت و خسران را علی علیه‌السلام و تواصی به او که در حقیقت تواصی به حق و صبر است معرفی می‌کنند. این چه معنایی دارد جز «تمام دین امیرالمؤمنین است»؟
تمام دین، ابزارها و برنامه‌هایی برای رسیدن به خداست. به خدا رسیدن و در معیت خدا بودن، جز با معیت امام و صاحب ولایت ممکن نخواهد شد. امام، همانند معلم‌ها و مربی‌های ما نیست که در دوره‌ای درسشان را به ما بدهند، سپس امتحان بگیرند و نمره و مدرکی را هم بدرقه راهمان کنند و ما به مرتبه بالاتر برویم. ما کودکانی هستیم و امام، پدری که ما باید دست در دست او یک قله را بپیماییم و در قله هم دستمان را از او جدا نکنیم. چراکه او خود با قله یکی شده است و به هر جا که انسانی می‌تواند برسد، رسیده است. از این رو غدیر، روز تبیین جایگاه امامت و ولایت است. نبوت، دوره دارد؛ چون کار ابلاغ وحی بالأخره روزی تمام می‌شود. همانند معلم‌ها و مربی‌های ما که هر کدام دوره‌ای دارند. اما ولایت دوره ندارد. امام هم راهبر است، هم خود راه. چراکه او جلوه‌ای از خداست و معیت با خدا معیت با اوست. از این جهت است که «تمام دین امیرالمؤمنین است».
چنانکه رسول در خطبه غدیریه می‌فرمایند: «ای مردم، علی «جنب الله‏» است که خداوند در کتاب عزیزش ذکر کرده و درباره کسی که با او مخالفت کند فرموده است: «اَنْ تَقُولَ نَفْسٌ یا حَسْرَتا عَلی ما فَرَّطْتُ فی جَنْبِ الله‏ِ»، «ای حسرت بر آنچه درباره جنب خداوند تفریط و کوتاهی کردم»».
این معیت هم در بعد فردی مصداق دارد و هم در بعد اجتماعی. غدیر اساسا روز اسلامی اجتماعی و سیاسی است. هر دینی و آیینی، خواه الهی باشد و خواه غیر الهی، بعد اجتماعی دارد، چون ذات انسان ابعاد اجتماعی دارد و هیچ‌کس نمی‌تواند تصمیم بگیرد فردی یا اجتماعی باشد؛ بلکه هر دو بعد را با هم دارد. غدیر روزی است که پیامبر به خواست الهی، خواستند از طریق نهاد سیاست، هدایت و اصلاح نهاد جامعه را پس از خود نیز استمرار ببخشند. افرادی که علی سلام الله علیه را می‌شناختند، می‌دانستند نباید دست از دامان او کوتاه کنند و توصیه‌های حضرت رسول نیز در خطبه غدیریه، هرگز توصیه‌های فردی نبود. بلکه سخن از اطاعت از مولا در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی است. چنانکه می‌فرمایند: «ای مردم، این مطلب را درباره او بدانید و بفهمید، و بدانید که خداوند او را برای شما صاحب‌اختیار و امامی قرار داده که اطاعتش را واجب نموده است بر مهاجرین و انصار و بر تابعین آنان به نیکی، و بر روستایی و شهری، و بر عجمی و عربی، و بر آزاد و بنده، و بر بزرگ و کوچک، و بر سفید و سیاه. بر هر یکتاپرستی حکم او اجرا شونده و کلام او مورد عمل و امر او نافذ است. هر کس با او مخالفت کند ملعون است، و هر کس تابع او باشد و او را تصدیق نماید مورد رحمت الهی است. خداوند او را و هر کس را که از او بشنود و او را اطاعت کند آمرزیده است». امام خمینی جمله معروفی دارند که می‌گوید والله اسلام همه‌اش سیاست است. این جمله ریشه در غدیر دارد. چراکه سیاست در قاموس غدیر یعنی حمایت و اطاعت از ولایت امیرالمؤمنین و «تمام دین امیرالمؤمنین است».
تمام دین قرآن است و در بیان پیامبر، تمام قرآن هم حضرت علی علیه‌السلام است؛. چراکه در خطبه می‌فرمایند: «ای مردم، این علی است که یاری‌کننده‌‏ترین شما نسبت به من و سزاوارترین شما به من و نزدیک‏ترین شما به من و عزیزترین شما نزد من است. خداوند عزوجل و من از او راضی هستیم. هیچ آیه رضایتی در قرآن نازل نشده مگر درباره او، و هیچ گاه خداوند مؤمنین را مورد خطاب قرار نداده مگر آنکه ابتدا او مخاطب بوده است، و هیچ آیه مدحی در قرآن نیست مگر درباره او، و خداوند در سوره «هَلْ اَتی عَلَی الاْءِنْسانِ…» شهادت به بهشت نداده مگر برای او، و این سوره را درباره غیر او نازل نکرده و با این سوره جز او را مدح نکرده است». اگر تمام قرآن امیرالمؤمنین است، پس «تمام دین امیرالمؤمنین است».
حتی شیطان هم می‌دانست حقانیت این جمله را. چرا؟ پیامبر در خطبه می‌فرمایند: «ای مردم، شیطان آدم را با حسد از بهشت بیرون کرد. مبادا به علی حسد کنید که اعمالتان نابود شود و قدم‏‌هایتان بلغزد. آدم به خاطر یک گناه به زمین فرستاده شد در حالی که انتخاب شده خداوند عزوجل بود، پس شما چگونه خواهید بود در حالی که شمایید و در بین شما دشمنان خدا هستند». همچون خدا که از روح خودش بر انسان دمید، رسول خدا هم از نفس خودش در کالبد جامعه اسلامی دمید و علی را بر جای گذاشت. همچون شیطان که بر انسان حسد کرد، منافقان هم بر امیرالمؤمنین حسد ورزیدند و جامعه را فریب دادند و آنان را از بهشت ولایت امیرالمؤمنین راندند. در روایات است که وقتی مردم با خلیفه اول بیعت می‌کردند، پیرمردی نزد او آمد و جمله غریبی گفت: «روزی است مثل روز آدم». آن پیرمرد ابلیس بود و منظورش این بود که بار دیگر انسان‌ها را از اطاعت خدا منحرف ساخته. اما مردم کماکان نماز می‌خواندند و حج می‌رفتند و روزه می‌گرفتند و زکات می‌دادند. پس چرا شیطان طوری حرف زد که گویی از دین خارج شده‌اند. چون او هم می‌دانست که «تمام دین امیرالمؤمنین است». 
پیامبر در فرازی دیگر از این خطبه، اسلام را مترادف راه مولای ما معرفی می‌کنند و می‌فرمایند: «پروردگارا، به امر تو می‏‌گویم: «خداوندا دوست بدار هر کس علی را دوست بدارد و دشمن بدار هر کس علی را دشمن بدارد، و یاری کن هر کس علی را یاری کند و خوار کن هر کس علی را خوار کند، و لعنت نما هر کس علی را انکار کند و غضب نما بر هر کس که حق علی را انکار نماید».
 پروردگارا، تو هنگام روشن شدن این مطلب و منصوب نمودن علی در این روز این آیه را درباره او نازل کردی: «اَلْیوْمَ اَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ اَتْمَمْتُ عَلَیکُمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لکُمُ الاْءِسْلامَ دینا»: «امروز دین شما را برایتان کامل نمودم و نعمت خود را بر شما تمام کردم و اسلام را به عنوان دین شما راضی شدم»، و فرمودی: «اِنَّ الدّینَ عِنْدَ الله اْلاِسْلامُ»: «دین نزد خداوند اسلام است»، و فرمودی: «وَ مَنَ یبْتَغِ غَیرَ الاْءِسْلامِ دینا فَلَنْ یقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الاْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرینَ» : «هر کس دینی غیر از اسلام انتخاب کند هرگز از او قبول نخواهد شد و او در آخرت از زیانکاران خواهد بود».
 پروردگارا، تو را شاهد می‏‌گیرم که من ابلاغ نمودم». این سخن چه معنایی دارد جز اینکه «تمام دین امیرالمؤمنین است»؟