جواد شاملو
ماجرای کربلا و حضرت سیدالشهدا سلام الله علیه، یکی از هویت‌بخش‌ترین عناصر مکتب شیعه هستند. به طوری که مؤلفه‌های تشکیل‌دهنده مکتب شیعه، مدیون این عنصر می‌باشند. شیعه به عنوان اسلام ناب محمدی، برخی از مؤلفه‌های خود را با دیگر فرق که از اسلام ناب منشعب شدند مشترک است. همانند مناسکی چون نماز، روزه و حج و همچنین باورهایی چون توحید، معاد و نبوت. اما شیعه، که در اصل چیزی جز اسلام ناب محمدی و قرآنی نیست، عنصر قدرتمندی در دل خود دارد به نام ولایت که در مورد آن زیاد شنیده‌ایم. حکمای اسلامی خصوصا فلاسفه‌ای که تحت تأثیر حکمت متعالیه قرار دارند؛ برای نبوت نقش سیر من الحق ألی الخلق را در نظر می‌گیرند. به این معنا که پیامبر وظیفه دارد دستورات الهی را به صورت وحی از آسمان به زمین بیاورد و واسطه بین خدا و مردم باشد. نقش پیامبران اما در اینجا به پایان نمی‌رسد، آن‌ها سپس مسئولیت سیر خلق به حق را بر عهده می‌گیرند و پس از مرحله نبوت، ولایت را آغاز می‌کنند. مرحله نخست با رحلت پیامبر به پایان می‌رسد اما مرحله دوم که سیر خلق به حق است؛ باید توسط اولیا و اوصیا ادامه پیدا کند. اگر آنچه از سمت خدا نازل شده باعث نشود مردم به سمت خدا بروند، بعثت و نزول وحی بی‌معنا خواهد شد. اهمیت ولایت آنجا است که همچون جفتی غیر قابل انفکاک از نبوت عمل می کند و در اصل همان است؛ همانگونه که امیرالمؤمنین علیه السلام نفس رسول اکرم است، ولایت نیز نفس نبوت است و سیر الی ال حق نیز نفس سیر من الحق. در اسلام فرصت سیر مردم به سوی خدا به واسطه حکومت اسلامی و ولایت امام معصوم، به طرز بی‌سابقه‌ای پیش آمد و ولایت‌پذیری به عنوان مؤلفه‌ای نسبتا نوین و هویت‌بخش به اسلام و امتداد صحیح آن یعنی شیعه، اضافه شد. 
با اینکه ولایت به خودی خود یک عنصر هویت‌بخش است؛ اما درک آن توسط همگان دشوار است و نیاز به نوعی بلوغ دارد. شیعه عنصر دیگری دارد که به کمک این ولایت می‌آید و درک آن را برای صغیر و کبیر آسان می‌گرداند و آن را می‌توانیم با کلماتی همچون طرفداری، حمایت، دادخواهی، خون‌خواهی و عشق توضیح دهیم یا توصیف کنیم. حتی شاید بتوان همه این واژگان را ذیل مفهوم مظلومیت توضیح داد. آنچه که علاوه بر ولایت ایجاد شد تا تمام مردم را به سوی یاری ولی خدا بکشاند و رهسپار کند، مفهوم مظلومیت است. زبان مظلومیت که الفبایش احساسات و عشق است را همه خلق خدا می‌فهمند. همچنین زیبایی‌های امام معصوم در میان آماج بلا، همچون الماسی که تراش می‌خورد عیان‌تر می‌شود و به چشم تعداد بسیار بیشتری از مردم با بضاعت‌های گوناگون می‌آید. آنچه سیدالشهدا علیه السلام به مکتب شیعه عطا کرد و آن را با تمام مکاتب معنوی و فکری تاریخ جهان با اختلاف فراوانی بیش از پیش متفاوت ساخت، عنصر مظلومیت و حمایت و طرفداری بود. این عنصر، شیعه را تبدیل به یک مکتب انقلابی، اعتراضی و شدیدا متحرک و فعال می‌گرداند. فرق زیادی هست بین پیرو و خون‌خواه. این دو شاید در عمل وظایف یکسانی داشته باشند، اما به لحاظ انگیزه و روحیه هرگز یکسان نیستند. آنچه باعث شده چهارده قرن شیعیان در موسم محرم مراسم عظیمی را تدارک ببینند و روزهای متوالی برای سالار شهیدان عزاداری کنند، نوعی خون‌خواهی و طرفداری و حمایت است. این نیرویی است که خداوند در خون مطهر سیدالشهدا علیه‌السلام قرار داده و باعث بی‌قراری و جوشش ابدی خون شیعیان شده است. چنانکه خود فرمود: «والله لا یسکن دمی حتی یبعث الله المهدی». ولایت امیرالمؤمنین، تضمین نبوت رسول اکرم بود  ومظلومیت سیدالشهدا، تضمین ولایت امیرالمؤمنین علیهم السلام. گویا همانطور که برای رساندن مردم به خدا واسطه‌ای به نام ولایت لازم است، برای رساندن مردم به ولی خدا هم واسطه‌ای به نام مظلومیت لازم است. مظلومیت است که باعث نزدیکی، اطاعت، محبت، پیروی و حمایت ولی می‌شود. این با معنای کلمات عاشورا و تاسوعا هم قابل انطباق است. 
چند سال پیش از این مقاله‌ای منتشر شد در باب معانی کلمات عاشورا و تاسوعا. ادعای این مقاله فارغ از درست یا غلط بودن، ما را به نتیجه درستی رهنمون می‌سازد. طبق بیان این مقاله تاسوعا نه هم‌ریشه تاسع به معنای عدد نه، بلکه از ریشه اتساع به معنای وسعت گرفتن و بزرگ شدن است. همچنین عاشورا نه همه ریشه عاشر به معنای عدد ده، بلکه هم‌ریشه عشرت به معنای معاشرت و ارتباط‌گیری است. بر این مبنا در روز تاسوعا، قلب شیعیان وسعت پیدا می‌کند تا در روز عاشورا به بیشترین میزان ارتباط با ولی خدا برسد. 
آنچه سیدالشهدا با بذل خون پاک خود انجام داد این بود که دین خدا به پایین‌ترین و حاشیه‌ای‌ترین مردمان رساند. زیباترین جلوه دین خدا را نمایش داد و به این ترتیب گسترده‌ترین دروازه برای هدایت مردم به سمت حق را گشود. مظلومیت سیدالشهدا کاری کرد که مردم با انگیزه به سمت امام هجوم بیاورند؛ مردمی که شاید بسته به بضاعت اندک یا زیاد خود انگیزه‌های مختلفی داشته باشند. مظلومیت به اطاعت، نمک طرفداری و حمایت را اضافه می‌کند و اطاعت از ولی خدا همه‌گیرتر و خواستنی‌تر می‌گرداند. چرا امام حسین این‌همه در اربعین اطاعت می‌شود که می‌توان مراسم اربعین را نمونه شبیه‌سازی‌شده‌ای از دولت ولی خدا دانست؟ چراکه این جماعت عاشق‌اند و خون‌خواه و شوریده. طبیعی است که انگیزه‌ای شدید داشته باشند. 
سالار شهیدان، حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام تنها در خاک گودال قتلگاه نتپید؛ او حقیقت دین خدا را که خود مظهر آن بود خاکی کرد، یعنی به میان ما آورد؛ این حقیقت را آن‌قدر به ما نزدیک کرد که می‌توانیم آن را لمس کنیم. از همین روست که لذتی که عارفان و عابدان به سختی و کوشش آن را در عبادت‌های دشوار شبانه می‌جویند، ما با گریه بر سیدالشهدا می‌جوییم. حسین علیه‌السلام نزدیک‌‌ترین راه آسمان برای ما خاکیان است.