جواد شاملو
در روزهایی که اختلالات گاه و بیگاه اینترنت، کاهش سرعت و افزایش محدودیت‌های اینترنتی، مردم را گلایه‌مند ساخته است، یک رسانه محترم و معتبر گزارشی کار کرده و تیتری زده با این مضمون و کلمات: کوچ بزرگ. این تنها موضع یک رسانه نیست؛ بلکه موضع بخشی از بدنه دولت و حاکمیت و همچنین جریان‌هاست که کوچ اجباری مردم به پلتفرم‌های داخلی را یک نقطه قوت و یک شاهدمثال برای درستی سیاست‌های مبتنی بر فیلترینگ و کاهش پهنای باند پلتفرم‌‌های خارجی به حساب می‌آورند. از همین جهت است که شاید نیاز باشد قدری به این موضوع بپردازیم. آنچه لازم است به آن پرداخته شود این است که آیا می‌توان به حرکتی که از سوی اجبار بوده، و نه میل و اقناع قلبی و عقلی، دل خوش کرد؟ اینکه آیا استفاده مردم از پلتفرم‌های داخلی کاملا خوشحال‌کننده است؟ اینکه آیا با فرض درست بودن این سیاست‌ها، سیاست‌ورزی صادقانه‌ای در این موضوع داشته‌ایم؟ در نهایت اینکه آیا مشکلات اخیر اینترنت، تنها به مسدودیت دو پیام‌رسان منتهی می‌شود؟ شاید باز هم و برای هزارمین بار به این سؤالات جواب دادیم که فیلترینگ کجا راهبرد خوبی است و کجا راهبرد بدی و حکمرانی فضای مجازی در مواجهه با حوزه‌های مختلف و متفاوت این فناوری چگونه باید باشد. پیش از طرح تمام این مسائل باید بگوییم ما در اینکه شرکت‌های چندملیتی و جهان‌گیر فناوری اطلاعات و ساکنان سیلیکون ولی، بازوهای دولت‌های زورگو و متخاصم هستند و رفتاری دیکتاتورمآبانه و ظالمانه نسبت به دولت و ملت ایران روا داشته‌اند شکی نداریم و نسبت به آینده‌ای که قدری از سلطه آن‌ها بر بازار و مخاطب جهانی اینترنت کم شود، خوشبین و امیدواریم. مسئله ما نوع مواجهه با این شرکت‌ها و نوع تعامل با مردم است.
اولین موضوعی که لازم است به آن اشاره شود این است که از ابتدای شرایط جدید اینترنتی به افکار عمومی القا شده بود مسدودیت‌ها و محدودیت‌ها، بایسته‌های برهه‌های امنیتی پیش‌آمده است و نه یک سیاست دائمی. با وجود این گزاره‌ که نه یک بار و توسط یک نفر، بلکه بارها و توسط افراد مختلف و با بیان تقریبا صریح به آن اشاره شد، این افتخارات از سوی برخی مسئولان و برخی رسانه‌ها برای چیست؟ مگر هدف از فیلترینگ و محدودیت‌ها، کوچ مردم به پلتفرم‌های داخلی بود؟ مگر هدف کنترل شرایط امنیتی نبود؟ اگر هدف این بود، چرا از ابتدا اهداف دیگری برای این اتفاق اعلام شد؟ این نوع سیاست‌ورزی، چیزی شبیه به دور زدن مردم است و صادقانه به نظر نمی‌رسد. حتی اگر این سیاست درست باشد، این سیاست‌ورزی غلط است.  
مسئله دیگر که قدری نیز بدیهی به نظر می‌رسد، این است که ما هر قدر هم آمار و ارقام ارائه بدهیم و هر قدر هم که آمار و ارقام ما دقیق و محکم باشند، باید پشتوانه‌ای داشته باشیم که این آمار و ارقام را معنادار کنند. آیا فرقی نیست بین این که مردم خودشان به پیام‌رسان‌های ایرانی کوچ کنند با اینکه به دلیل فیلترینگ و احتیاج مبرم زندگی‌های امروزی به پیام‌رسان‌ها، به اجبار سمت آن‌ها رفته باشند؟ هرچه این آمارها بزرگ‌تر شود، توفیق ما در اجبار مردم بیشتر رسانده می‌شود نه اقبال ملت به پلتفرم‌ها. این هم جالب است که بحران کارآمدی، ما را به مشعوف شدن از جواب دادن سیاست اجبارآلود رسانده است! معلوم است که اجبار جواب می‌دهد. هرچند که این اجبار و به قول دوستان فیلترینگ سخت هم تنها ۶۴ درصد جواب داده است. گفته شده ۶۴ درصد از تعداد فعالیت‌های اینستاگرامی مثل لایک و پست کاسته شده، یعنی ۳۶ درصد در مقابل فیلترینگ سخت ایستاده‌اند. تازه آن مقدار که پلتفرم‌های داخلی را نصب کرده‌اند، آیا الزاما دیگر از اینستاگرام و واتس‌اپ استفاده نمی‌کنند؟ هرگز چنین نتیجه‌ای نمی‌توان گرفت. آماری که در مورد کاهش ترافیک گفته می‌شود هم در این شرایط طبیعی است و نمی‌توان از آن کوچ مردم را استنباط کرد. پس آنچه اتفاق افتاده به معنای واقعی کوچ نیست و اگر هم کوچ باشد، چون اجباری است ناشی از توفیق حداقلی سیاست زور و اجبار است. 
حتی استفاده فراگیر مردم از پلتفرم‌های داخلی، امری که هنوز رخ نداده، نیز اتفاق کاملا خوشحال‌کننده‌ای نیست. این اتفاق محسناتی دارد، اما به هر رو اینکه مردم از پراید استفاده کنند، غصه‌آور است. مردم به جای استفاده از پلتفرم‌هایی خوش‌کاربردتر، پرسرعت‌تر و روان‌تر و گسترده‌تر، از پلتفرم‌هایی استفاده می‌کنند که تنها در حد بخور و نمیر کار آن‌ها را راه بیندازد؛ این خوشحالی دارد؟ اینکه مردم سال‌هاست از خودروهای بی‌کیفیت داخلی استفاده می‌کنند، جای خرسندی است؟ اول مدافع حمایت از تولید داخل در این کشور، رهبر معظم انقلاب‌اند؛ ایشان نیز نارضایتی خود از خودروسازها را پنهان نکردند. پس استفاده مردم از کالای داخلی، تنها با شرط و شروط خاصی می‌‌تواند یک خبر خوب باشد. 
مسئله تأسف‌آور دیگر این است که مشکل مردم با اینترنت در این مدت، به هیچ‌وجه محدود به مسدودیت دو پلتفرم نمی‌شود. سرعت اینترنت به طور عمومی کاهش داشته و برخی دیگر از امکانات و پلتفرم‌ها نیز فیلتر شده‌اند. علاوه‌بر این، تا به حال چند بار اتفاق افتاده که اینترنت به طور کلی قطع شده. جدای روزهای کنکور چند بار دیگر نیز این اتفاق رخ داده که ظهر چهارشنبه، یکی از نمونه‌های آن بود. رسانه پیوست در این مورد نوشت: «داده‌های به‌دست‌آمده از رادار ابرآروان نشان می‌دهد اینترنت در ظهر دیروز برای دقایقی به‌ طور کامل از دسترس خارج شد. برخلاف دفعات پیش که این اختلالات بیشتر در نیمه شمالی کشور دیده می‌شد این بار دیتاسنترهای شیراز نیز با مشکل جدی مواجه بودند. بر اساس داده‌های اعلام‌شده از سوی ابردراک، طی اختلال  دیروز، پهنای باند بین‌الملل کشور کامل قطع و شبکه داخلی نیز دچار اختلال شدید شد. این در حالی است که پهنای باند IPM با اختلال روبه‌رو نشد و در میان دیتاسنترهای مختلف آسیاتک زودتر از باقی شرکت‌ها به سرویس عادی بازگشت. برآورد می‌شود بیش از ۱۰ دقیقه اینترنت کشور به صورت کامل قطع شد. طبق اعلام شرکت ابرآروان این اختلال از ساعت ۱۱:۴۲ آغاز شد و تا ۱۲:۰۳ دقیقه ادامه داشت. اختلالات اینترنت از هفته گذشته آغاز شد و همزمان با بروز اختلال در ساعت ۲۱ دوشنبه‌شب هفته گذشته دسترسی به برخی پلتفرم‌های فیلترشده مانند گوگل‌پلی آزاد شد، با این حال ساعتی بعد به‌دنبال رفع اختلال این دسترسی‌ها نیز مجددا مسدود شد. شرکت ارتباطات زیرساخت در ابتدای هفته جاری در بیانیه‌ای کوتاه از مردم خواست صبور باشند و این اختلالات را ناشی از اقداماتی که در راستای توسعه شبکه انجام می‌شود دانست. بیانیه این شرکت توضیح بیشتری در این رابطه نداده است».
در ذیل گزارشی که در آن رسانه محترم کار شده، مطالبی از این دست هم آمده که پیام‌رسان‌های خارجی هم درز اطلاعات دارند و کاملا امن نیستند. به عنوان مثال در قسمتی از گزارش آمده که آیا اطلاعات پلتفرم‌های خارجی لو نمی‌رود؟ گزارش در جواب می‌گوید بیشتر اوقات. ما نیز می‌پرسیم آیا پلتفرم‌های خارجی به این دلیل در خارج از کشور فیلتر می‌شوند؟ پاسخ ما این است که در کمتر اوقات! آیا پلتفرم‌های خارجی به دلیل درز اطلاعات غیر قابل اعتمادند؟ آری! آیا پلتفرم‌های خارجی، کانال مهدی نصیری‌های اروپایی یا آمریکایی را می‌بندد؟ نه!