جواد شاملو
آدمِ باسواد می‌تواند با خلق یک کلیدواژه، راهگشایی کند و حول آن گفتمان بیافریند. یکی از مسائلی که در کشور ما نیاز به راهگشایی دارد، نقد است. در ایران، انتقاد کردن ظرافت‌های زیادی می‌طلبد. مهم‌ترین دلیل این امر امکان سوءاستفاده شدید دشمن است. هیچ حرفی که قابلیت بهره‌برداری، مصادره به مطلوب و تقطیع داشته باشد از زیر دست جبهه رسانه‌ای دشمن در نمی‌رود. به همین دلیل اینکه یک انتقاد در جهت تضعیف کشور و نظام به کار رود، زیاد است. دلیل دیگر سختی نقد در ایران، این است که اگر اصول انتقاد رعایت نشود، می‌تواند کسی را از دایره حقانیت، انقلابی‌گری، مردم و دیگر ارزش‌های انقلاب اسلامی خارج کند. دیگر اینکه در فضای دوقطبی، انتقادات مورد سوءاستفاده‌های جریانی هم قرار می‌گیرد. در چنین فضایی کدام کلیدواژه می‌تواند راهگشا باشد؟ «نقد درون‌گفتمانی». مفهومی که ابداع دکتر عماد افروغ، جامعه‌شناس منتقد متعلق به جریان انقلابی و اصول‌گرا بود. نقد درون‌گفتمانی، تخصص عماد افروغ بود. استادی که روز ۲۵ فروردین از دنیا رفت. نقد، مقوله‌ای است که با تمام ظرافت‌هایی که نیاز دارد، به شدت برای ایران امروز ضروری است. در این میان کسانی باید باشند که بتوانند نقد کنند بدون آنکه تضعیف کنند. منظور از این نقد، یک نقد شُل و تعارفی و بی‌مصرف و کلیشه‌ای نیست. نقدی است اتفاقا کوبنده و صریح که هرکسی جرئت گفتنش را ندارد و هر کسی هم ظرافت و صلاحیت بیانش را. این نقد تخریب می‌کند که بسازد و می‌فروشد که تبدیل به احسن کند. نتیجه این می‌شود که وقتی عماد افروغ همواره منتقد چشم از جهان فرو می‌بندد، دلسوزان و حتی بسیاری از مسئولان نظام به شدت ابراز ناراحتی می‌کنند و در عوض براندازان و دشمنان به پایکوبی می‌پردازند، آن هم برای یک منتقد تند نظام. چه می‌شود که یک منتقد برای جریانی که مورد نقد او قرار دارد عزیز باشد؟ نیت منتقد، تأثیر زیادی روی نقد او می‌گذارد و به خوبی خود را نشان می‌دهد. خیلی‌ها در جریان شبه‌جنبش ویرانی‌طلب زن زندگی آزادی حرف‌هایی را زدند که عماد افروغ هم می‌زد اما نتیجه حرف‌های آن‌ها تشجیع اغتشاش‌گران و تخریب نظام بود. حال آنکه نتیجه نقدهای امثال عماد افروغ حرکت به سمت حکمرانی بهتر خواهد بود. برای مثال او در مصاحبه‌ای با خبرگزاری ایرنا می‌گوید: «البته وقتی کسی شیشه بشکند و ساختمان خراب کند، قوه قهریه نظام هم می‌خواهد آن را کنترل کند و این طبیعی است، اما باید به عقب برگشت و مسئله را دید و حتی در این شرایط حاد هم پیشنهاد من این است که نیروهای امنیتی سعی کنند بیشتر مدارا کنند. زیرا رفتار معترضان هیجانی است و مدارا سبب تعدیل آن می‌شود. کتابی را درباره شورش‌های خیابانی در آمریکا می‌خواندم که طبق آن، هر جا پلیس تندتر برخورد کرده، شورش‌ها تندتر شده است.همین ضابطان گشت ارشاد هم باید آموزش ببینند. پلیس به جای برخورد فرهنگی، برای برخوردهای قهری آموزش دیده است». در همین چند جمله فرق حرف حساب با نقد افسارگسیخته معین می‌شود. حرفی که در عین درک، حاوی پیشنهاد است. عماد افروغ همان جراحی بود که هرگز تبدیل به قصاب نشد. جملات انتهایی افروغ در همین مصاحبه، شایان بازخوانی است: «اخلاق کشف و قانون وضع می‌شود، قانون براساس شرایط و منافع وضع می‌شود. باید بررسی کرد که شرایط مثل گذشته است و منافع یک قانون همچنان پابرجاست؟ جای تردید دارد. چرا امام(ره) از نقش زمان و مکان می‌گفت و اینکه ممکن است حکم چیزی در شرایط زمانی و مکانی دیگر تغییر کند؟ اینکه ائمه ما ویژگی مسلمان را عالم بودن به زمان خود دانسته‌اند، یعنی چه؟ تغییر یک قانون چه خدشه‌ای وارد می‌کند؟ مگر یک قانون، وحی منزل است؟ قانون فرع بر عدل است و عدل، فرع بر حق. اگر قانونی نافی عدالت و حق شهروندی بود، باید تغییرش دهیم. اگر جامعه‌ای بخواهد بگوید من عادلم، حتما باید در برخی قوانین خود در هر سطحی تجدید نظر کند. اتفاقا این رشد یک نظام را نشان می‌دهد که متوجه شرایط سیال و متغیر زمان و مکان هست. نظامی که قفل کند و روی خوشی به تغییر نشان ندهد، دیر یا زود در سراشیب قرار می‌گیرد. از این رو معتقدم حداقل قضیه این است که حتما در گشت ارشاد تجدید نظر صورت گیرد. امیدوارم این تجدید نظر انجام شود، نگرانم وقتی آبها از آسیاب بیفتد، این کار هم نشود».
دکتر عماد افروغ بارها بار وزنامه« رسالت» مصاحبه کرده بود.« رسالت» درگذشت این استاد عزیز را به جامعه فرهیخته و دغدغه‌مند تسلیت می‌گوید.