جواد شاملو
با ایجاد پلتفرم‌های شبکه اجتماعی بومی، آن‌هم با کم و کیفی که در شأن مردمی باشد که به جای پلتفرم‌های خارجی از داخلی‌ها استفاده می‌کنند، شاید دیگر با مخاطب وسیع جهانی در ارتباط نباشیم، اما دستکم در داخل کشور سانسور نمی‌شویم! وقتی محتوای مربوط به سردار سلیمانی و اتفاقات فلسطین توسط شبکه‌های اجتماعی سانسور می‌شود، این محتوا نه تنها به خارج کشور نمی‌رسد، بلکه در دسترس مخاطب داخلی هم قرار نمی‌گیرد. از طرفی با ایجاد بسترهایی مناسب و آبرومند، آهسته‌آهسته وارد فضای جهانی هم می‌توان شد. آیا کشور ما توان تولید پلتفرمی را که در بین مردم کشورهای همسایه خودمان طرفدار داشته باشد، ندارد؟ قطعا این توان وجود دارد. گواه این ادعا، اقدام پلتفرم ویدئویی «فیلیمو» مبنی بر دسترسی دادن به سه کشور فارسی‌زبان همسایه است. ازبکستان، تاجیکستان و افغانستان. فیلیمو می تواند و شاید در آینده به این سمت برود که با راه‌اندازی یک سرویس عربی، در میان مردم کشورهای متعدد عرب‌زبان منطقه نیز برای خود بازاری پیدا کند. ایجاد پلتفرم‌های قابل صدور به همین کشورهای منطقه خودمان، اقدام بسیار مؤثری در جهت ارتباطات بین‌فرهنگی ملت‌های منطقه نیز خواهد بود. ارتباطات بین‌فرهنگی در این منطقه، پاسخ دغدغه‌های مهمی است و دشمن از نبود این ارتباطات یا کم بودن آن‌ها بهره می‌برد. برای مثال، چرا بخشی از جوانان عراقی باید گمان کنند که پول و سرمایه‌ کشور آن‌ها دارد خرج حفاظت از ایران می‌شود؟ آیا می‌دانند که درست همین تفکر به صورت بر عکس در میان مردم ایران وجود دارد؟ هرچند مراسم زیارت اربعین حضرت اباعبدالله علیه‌السلام، تا حدی نبود ارتباطات بین‌فرهنگی را جبران می‌کند، اما آن مراسم در چند روز محدود است و در برهه‌ای خاص از سال. 
گواه دیگری که برای امکان موفقیت پلتفرم‌های بومی وجود دارد، تجربه کشورهای دیگر، خصوصا چین است. البته هر کشوری طبعا پلتفرم‌های بومی خودش را دارد، اما چین توانست هژمونی سایبری آمریکا را به جد زیر سؤال ببرد. 
می‌گویند یکی از عجایب هفتگانه جهان، دیوار چین است اما مستحکم‌تر از آن، دیواری است که این کشور یک میلیارد و پانصد میلیون نفری، در مقابل شبکه جهانی اینترنت به دور خود کشیده. چین در سطح سایبری، مرزهای قدرتمند و غیر قابل نفوذی ایجاد کرده و شبکه جهانی اینترنت حضور بسیار کمرنگی در فضای سایبری این کشور دارد. اکثر قریب به اتفاق سایت‌ها و اپلیکیشن‌های غیر چینی،  در چین در دسترس نیستند و به جای آن‌ها جایگزین‌های چینی وجود دارد. علاوه بر این، چین با تولید اپلیکیشن‌های قدرتمند، در خارج از بازار میلیاردی داخلی خود هم پایگاه ایجاد کرده است. برای مثال پیام‌رسان «وی‌چت» پیام‌رسانی با امکانات منحصر به فرد است و نه تنها در چین بسیار پرطرفدار است، بلكه در کشورهای همسایه چین نیز کاربران بالایی دارد. وی‌چت تا همین چند سال پیش در ایران هم در دسترس و محبوب بود، اما حرکت ویژه چین در نبرد پلتفرمی با آمریکا، شبکه اجتماعی «تیک تاک» است که در خود ایالات متحده تبدیل به یکی از پرطرفدارترین شبکه‌های اجتماعی شد. این یعنی چین برای اولین بار توانست کاری کند که در حوزه فضای مجازی، آمریکا به موضع دفاع کشیده شود. حالا چین نه تنها توانسته با مرزهای سایبری قدرتمند از اطلاعات مردم خودش محافظت کند، بلکه بر اطلاعات آمریکا نیز اشراف پیدا کرده. تیک تاک در آمریکا، چهل میلیون کاربر دارد و این رقم بسیار بزرگی است. البته باید در نظر داشت آنچه باعث توفیق چینی‌ها می شود، دو ویژگی به خصوص آن کشور است؛ یعنی جمعیت زیاد و زبان بسیار متفاوت و پیچیده. جمعیت زیاد چین باعث شده موتور جست‌وجوی چینی «بایدو» بدون آن‌که در کشور دیگری استفاده شود، یکی از پربازدیدترین سایت‌های جهان و در مواقعی، پربازدیدترین باشد. زبان خاص هم باعث نیاز مبرم مردم این کشور به پلتفرم‌های بومی می‌شود. در هر حال باید در نظر داشت آنچه از آن به عنوان شبکه ملی اطلاعات یاد می‌شود، در حقیقت عبارت است از مرزهای سایبری کشور. ما در هوا مرز داریم، در دریا مرز داریم و روی خشکی‌ها نیز مرز داریم؛ مرزبان‌های‌مان را قهرمان می‌دانیم و قبول داریم که ورود و خروج از این مرزها حساب و کتاب‌هایی دارد، اما در سطح سایبری، کشور ما به امان خداست. نه به امان خدا که روی هواست! ما هنگامی که می‌شنویم نیروهای دریایی قوای مسلح‌مان به یک کشتی که نزدیک منطقه نقض حریم دریایی ایران شده‌ با قدرت تشر می‌زنند، یا هنگامی که می‌بینیم سربازان آمریکایی به دلیل نقض حریم کشورمان دستگیر می‌شوند، سرشار از غرور می‌شویم، اما سربازان سایبری دشمن در کوچه و خیابان‌های شهر و در خانه‌های‌مان هستند. زمانی بود که مردم از ترس ساواکی‌ها جرئت نداشتند عکس امام را در خانه نگه دارند. امروز هم ما جرئت نداریم عکس سرباز امام حاج‌قاسم سلیمانی را روی دیوار خانه‌های مجازی‌مان نصب کنیم، چون می‌ترسیم دشمن خانه را خراب کند! یا شخصیت‌های مجازی‌مان را اعدام کند!    
غیر از شبکه ملی اطلاعات، اقدامات مؤثر دیگری هم در دنیا برای کنترل و حکمرانی فضای مجازی و نظارت بر عملکرد شبکه‌های اجتماعی انجام می‌شود. این موارد آن‌قدر زیاد است که بر شمردن تمام آن‌ها خارج از حوصله متن می‌شود. اگر حکمرانی فضای مجازی در سطح شبکه ملی اطلاعات در کشوری با خصوصیات چین به موفقیت‌های بزرگ رسید، قانون‌گذاری و تعامل با شبکه‌های اجتماعی مختلف در اغلب کشورها ممکن و مؤثر است. برای مثال هم‌اکنون در ترکیه، استرالیا، هند، روسیه و ساختارهای قدرتمند دیگر همچون اتحادیه اروپا، این کنترل و نظارت را شاهدیم. برخی از کشورها مثل هند و ترکیه شبکه‌های اجتماعی را ملزم به بازگشایی یک دفتر در این کشورها کرده‌اند تا تعامل ونظارت دولت با شبکه‌های اجتماعی از طریق این دفترها باشد. این دفترها به مثابه سفارتخانه‌هایی هستند كه هم اکنون چند مورد از این اقدامات را بر می‌شماریم: 
روسیه فهرستی از موضوعات ممنوع در این کشور را احصا کرده و از توییتر خواست آن‌ها را حذف کند. به گزارش مجازیست، چند ماه پیش روسیه توییتر را تهدید کرد درصورتی که محتواهای اعلام شده را حذف نکند، در این کشور مسدود خواهد شد. اکنون نیز علی‌رغم موافقت توییتر، روسیه اعلام کرده تا زمانی که همه محتوای ممنوعه توسط توییتر حذف نشود، کاهش سرعت این پلتفرم در دستگاه‌های تلفن همراه ادامه خواهد داشت. بر این اساس توییتر، ۹۱ درصد از مطالب ممنوعه را حذف کرده و فقط ۵۶۳ پست از
 ۵۹۰۰ پست حاوی پورنوگرافی كودكان، اطلاعات مربوط به مواد مخدر و خودكشی، ترغیب کودکان و نوجوانان به شرکت در اعتراضات و مطالب افراطی حذف نشده است. مطابق اعلام ناظر ارتباطات دولتی روسیه، توییتر بیشتر محتوای ممنوعه شناسایی‌شده توسط مسکو را حذف و برای گفت‌وگوی سازنده با مسئولان روسیه اعلام آمادگی کرده است. با این عقب‌نشینی توییتر، روسیه هم از فیلترینگ این پلتفرم کوتاه آمد.    
دولت هند، همزمان با اوج گرفتن دوباره ابتلا به کووید۱۹ از  توییتر خواسته تا ده‌ها توییت از جمله توییت‌های مربوط به چند قانونگذار محلی را که از عملکرد هند در مقابله با بحران کرونا انتقاد کرده‌اند از این پلتفرم حذف کند و توییتر با این درخواست هند موافقت کرده است. به گزارش نشریه پیوست، سخنگوی توییتر در گفت‌وگو با رویترز گفت که این شرکت پس از درخواست قانونی دولت هند برخی توییت‌ها را از دسترس خارج کرده است. توییتر در پایگاه‌ داده لومن که یک پروژه دانشگاه هاروارد است، فاش کرد که هند یک دستور اورژانسی برای سانسور تويیت‌ها صادر کرده است. در اینجا هدف از ذکر این اقدام دولت هند، طبعا تأیید سرکوب انتقادات توسط این کشور نیست، بلکه تعامل این کشور با توییتر مطرح است. حتی دور از ذهن نیست كه این اقدام توییتر، متأثر از همسویی دولت کنونی هند با سیاست‌های آمریکا باشد. اخیرا دولت هند از توییتر خواسته تا عبارت «محتوای دستکاری شده» را از توییت‌های دولتمردان این کشور حذف کند. بعد از بی‌توجهی توییتر به این درخواست دولت هند، دولت این کشور اعلام کرد از دفتر توییتر بازرسی می‌کند.
قانون جدید شبکه اجتماعی در ترکیه شرکت‌های رسانه اجتماعی را که روزانه بیش از یک میلیون بار بازدید دارند، ملزم می‌کند نمایندگان محلی در ترکیه تعیین کنند. به گزارش نشریه کد، شرکت‌هایی که هنوز نماینده‌ای در ترکیه منصوب نکرده‌اند، اجازه تبلیغات ندارند. فیس‌بوک روز دوشنبه به شرکت‌هایی پیوست که تاکنون اعلام کرده‌اند در حال انتصاب چنین نماینده‌ای هستند. یوتیوب که متعلق به شرکت گوگل می‌باشد هم یک ماه پیش اعلام کرد تصمیم گرفته است نماینده ای در این کشور منصوب کند.از این دست اقدامات زیاد و اخبار آن‌ها قابل پیگیری است. با بررسی اقداماتی که در حوزه حکمرانی فضای مجازی می‌توان انجام داد و مقایسه آن با عملکرد کنونی دولت‌های ایران، تازه می‌فهمیم معنای این‌که رهبر انقلاب می‌گویند: «فضای مجازی در ایران ول است» یعنی چه!
 جمع‌بندی
این متن به بهانه ظهور شبکه اجتماعی کلاب هاوس در ایران و چالش‌های پیش آمده در حول آن نگارش شد. اکنون این شبکه اجتماعی از سوی اپراتورهای تلفن همراه با اختلال مواجه است که این موضوع دستمایه کشمکش‌های فراوانی بین وزارت ارتباطات و اپراتورها شده و حتی کار به قوه قضائیه هم کشیده شده است. با توجه به این‌که کلاب هاوس در آغاز فعالیت خود در ایران قرار دارد، ملاحظات و اقداماتی که در این متن مورد توجه قرار گرفت، برای تنظیم‌گری آن و تصمیم‌گیری در مورد آن مهم و فوری به نظر می‌آید. اقدامات مناسب در وضعیت فعلی، مؤثرتر از زمانی است که مهار این پلتفرم همچون اینستاگرام و تلگرام سخت و یا ناشدنی بشود.