جواد شاملو
این چند روز بچه‌های حزب‌اللهی اهل فرهنگ مقایسه غلطی بین دو اثر فرهنگی انجام می‌دهند. موفقیت سرود «سلام فرمانده» باعث شده بسیاری در مورد چرایی همه‌گیری این اثر فکر کنند و تحلیل ارائه دهند.  در قدم اول باید مشخص کنیم وقتی از موفقیت سخن می‌گوییم؛ منظورمان از این واژه چیست. آیا اینکه یک اثر درزمانی کوتاه بازه وسیعی از مخاطبان را به خود جذب کند، مقصود ما است یا اینکه مثلا اثری برای طولانی‌مدت در ذهن مردم بماند و یا اینکه اثر، سنین و اقشار مختلف را درگیر خود کند. گذشته از اینکه در مقایسه باید هدف‌گذاری اثر را در نظر داشت؛ باید به مدیوم آن نیز توجه کرد. مقایسه‌ای که اکنون انجام می‌شود؛ بین دو اثر «سلام فرمانده» و «مدادرنگی» است. تنها نقطه اشتراک این دو اثر تاکنون، ژانر کودکانه آن بوده است که این برای مقایسه کافی نیست. «مدادرنگی» یک نماهنگ یا ویدئوکلیپ است و ازقضا نماهنگ خوبی است. در ویدئوکلیپ، تنها موسیقی نیست که موضوعیت دارد، بلکه تصویر هم باید داستان و جذابیت بصری داشته باشد. ازنظر بصری،نماهنگ یا ویدئوکلیپی که از سلام فرمانده در ایام عید نوروز پخش شد؛ بسیار پس‌زننده و بد بود. تعداد زیادی کودک را همچون ارتشیان به صف کرده بودند تا پا بکوبند و احترام نظامی بگذارند؛ بدسلیقگی از این بیشتر؟ از همین نظر بصری، «مدادرنگی» یک کار کودکانه قابل دفاع بود. درواقع این دو اثر در یک زمین نیستند که بتوان باهم مقایسه‌شان کرد؛ یکی تمرکزش بر آهنگ است و دیگری بر نماهنگ. اگر بخواهیم فقط نماهنگ‌ها را مقایسه کنیم، مدادرنگی جلوتر است و اگر تنها در کار قیاس نواها باشیم؛ باز نمی‌توان گفت مدادرنگی عقب‌تر است. مدادرنگی برای قاب گوشی‌ها تولیدشده و وظیفه دارد در پلتفرم‌هایی مثل اینستاگرام و آپارات خوب بچرخد و سلایق مختلفی را به دیدن خود جذب کند. موسیقی این کار، قدری خاص پسندتر و خلاق‌تر است و این نقطه‌ضعف به‌حساب نمی‌آید. مدادرنگی کاری است که می‌خواهد تأثیری محتوایی، بصری و ماندگار خلق کند و نه صرفا تأثیری هیجانی و زودگذر. هیجان؛ مؤلفه‌ای است که سلام فرمانده به‌خوبی از آن برخوردار است. نواهای این اثر کاملا تقلید از چند مداحی است. شاخصه مداحی روزگار ما و باکمی تفاوت مداحی تمام دوران‌ها، هیجانی است که از هم‌آمیزی حماسه و عاطفه و حزن به وجود می‌آید. این نقطه تلاقی عاطفه با حماسه و حزن با شور و غم با رشادت و امید؛ رگ خواب سلیقه ایرانی است. نقطه قوت سلام فرمانده که برآمده از مداحی است؛ همین هیجان حزن‌آلود حماسی است که در مرحله اول، گوش ایرانی را خوش می‌آید و بر دل می‌نشیند. این اثر، از راه چشم و خیال کار خود را پیش نمی‌برد؛ بلکه با گوش و قلب سروکار دارد و حس ایرانی هم‌درجه اول شفاهی است. حتی داستان‌گویی سنتی ایران نیز از راه گوش بوده و به نقالی شهرت دارد و ایرانی‌ها از قدیم الایام کمتر اهل دیدن یا خواندن و بیشتر اهل شنیدن بوده‌اند. از همین است که می‌بینیم سلام فرمانده را کسانی می‌خوانند که محتوای آن را نمی‌پسندند. در اوج روزهایی که اصلاحات اقتصادی و گرانی چهار قلم از کالاهای پرمصرف، زمینه نارضایتی را فراهم آورده؛ می‌بینی مردم ناخودآگاه زیر لب اثری را می‌خوانند که هرچند مخاطب آن حضرت حجت است؛ اما سویه‌های سیاسی آن نیز واضح است. این تأثیری است که محتوای شنیداری می‌گذارد. تکرار نوایی که گوش ما آن را بپسندد، روان و قلبمان را خوش می‌آید و از تکرار آن لذت می‌بریم؛ درحالی‌که توجهی به محتوای کار نداریم.  پس اینکه اثری با تمسک به ذائقه سنتی عامه ایران به‌طور انفجاری فراگیر شود و پس از مدتی نیز به‌طور طبیعی فرو بخوابد و شاید هم کم‌وبیش از یادها برود؛ نباید باعث شود ضرورت آثار بصری‌تر که بتوان در مدت‌زمان طولانی‌تری از آن‌ها بهره برد را فراموش کنیم. مؤلفه‌ دیگری که سلام فرمانده از آن بهره می‌گیرد، محبوبیت معجزه‌گون سردار دل‌ها است. درواقع فرم احترام نظامی و لفظ فرمانده، ما را قدری به یاد حاج‌قاسم می‌اندازد و ناخودآگاه اثر را دلنشین‌تر می‌سازد. اطلاق لفظ فرمانده به امام زمان نیز ابتکاری است که به دلنشین‌تر شدن اثر کمک می‌کند. 
اما آنچه درنهایت تیر باعث فراگیری سلام فرمانده شد تبدیل کردن آن از نماهنگ به سرود بود. لذت بی‌نظیر همخوانی و شرکت در یک رخداد باشکوه که مردم ایران از هیئات عزاداری حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام با آن کاملا آشنایند؛ باعث می‌شود بسیاری در نقاط مختلف کشور و حتی خارج از کشور، به همخوانی این اثر روی بیاورند. نوای آشنای مداحی و یک ابراز  ا رادت حماسی؛ این اثر را تبدیل به سرودی آیینی کرده که می‌تواند حال و هوا و هیجان مقدس و بی‌نظیر هیئت را به ارمغان بیاورد. خود سرود هم دارای پیشینه موفقی در ایران خاصه پس از انقلاب است. می‌دانیم که سرود؛ پرکاربردترین فرم هنری در ابتدای انقلاب است و هنوز دهه فجر با سرود شناخته می‌شود و حتی می‌توان گفت حال و هوای دهه فجر تنها با سرود تا امروز حفظ‌شده است. سلام فرمانده را شاید بتوان سلام دوباره‌ای به مدیوم محبوب سرود عنوان کرد که به دلایل متعددی که برخی از آن‌ها در بالا برشمرده شد؛ برای ذائقه ایرانی مدیوم مناسبی است. در این عرصه؛ بهره‌گیری از انبان غنی نواهای تولیدشده در هیئات امام حسین به‌شرط حفظ روح این نواها، هوشمندانه است. سرود برخلاف نماهنگ، هم روحیه جمعی را تقویت می‌کند و هم از برخی اقتضائات نه‌چندان مبارک نماهنگ؛ همچون سلبریتی‌سازی، ایجاد طرفداری و ساخت هویت برپایه این طرفداری، به دور است. باز این نکته ناظر بر آن نیست نماهنگ اهمیت زیادی ندارد، با توجه به رشد جهانی موسیقی‌ای که اساس و بنیادش بر نماهنگ است ساخت نماهنگ‌ قوی و اصیل نیز که نمونه‌اش «مدادرنگی» است؛ لازم است. اما سرود یکی از ظرفیت‌های فرهنگ ما است که در آن تجربیات موفقی داریم و دریغ است که از آن بهره‌ای نبریم.