محیط‌زیست وارد کردنی نیست
گروه اجتماعی- فاطمه رشیدی
دختربچه گیلان غربی دیروز که در میان محرومیت‌ها و محدودیت‌های زادگاهش گرفتار شده و از تحصیل و کار بازمانده بود امروز بانوی متخصص کارآفرینی است که با طرح‌های زیست‌محیطی‌اش توانسته اشتغالزایی کند؛ «هایده شیرزادی» با استفاده از روش‌های تخصصی و علمی اقدامات موفقیت‌آمیزی انجام داده و در سال ۹۳ به‌عنوان کارآفرین برتر کشور انتخاب‌شده است.
او به‌عنوان بنیانگذار و مدیرعامل شرکت بازیافت مواد و تولید کود آلی کرمانشاه، فردی است که نخستین طرح بازیافت پسماند کشور را در کرمانشاه با قطع کامل دفن زباله‌های شهری اجرا کرد و پس‌ازآن ۷۰شهر و ۲۰۰روستای کشور با کمک و مشاوره وی این طرح را اجرا کردند و نیز برای نخستین‌بار در کشور، سایت بازیافت نخاله‌های ساختمانی را در شهر کرمانشاه وارد مرحله عملیاتی نمود تا زمین و محیط‌زیست این شهر را از خطر بخش دیگری از آلاینده‌ها نجات دهد و با بازیافت و بازگرداندن آن‌ها به چرخه مصارف عمران شهری، از تخریب منابع اصلی آن‌که کوه‌ها هستند جلوگیری کند.
پسماندها امروزه به یکی‌از مشکلات حوزه زیست‌محیطی تبدیل‌شده‌اند. شیوه‌های مدیریتشان در کشورهای مختلف درجات مختلفی دارد. تا جایی که در کشورهای توسعه‌یافته این پسماند به امکانی برای اشتغالزایی و تولید انرژی تبدیل‌شده‌اند البته در کشورهای جهان‌سوم همچنان بحرانی هستند که کمتر شیوه‌های علمی برای مقابله با آن‌ها اتخاذ شده است.
وی بعد از سال‌ها کار و تلاش و باوجود محدودیت‌های فراوان موفق می‌شود به یکی از کارآفرینان موفق عرصه بازیافت زباله در کشور تبدیل شود. کارآفرینی که ایده اصلی خود از یک تجربه در محل تحصیل خود در آلمان گرفت.
زمانی که هایده برای تحصیل در رشته کشاورزی در شهر کاسل آلمان اقامت داشت زن صاحبخانه در روز تحویل اتاق محل اقامت وی، سطل سبزرنگی را به‌او نشان داد و از او خواست که زباله‌های غذایی خود را در آن بریزد. وقتی با پرسش هایده مواجه شد، جواب داد که این سطل مربوط به یک پروژه پژوهشی پایلوت در دانشگاه کاسل است؛ پروژه‌ای که برمبنای آن برای بازیافت زباله‌ها، نخست باید طرح تفکیک پسماندهای آلی در مبدأ اجرا می‌شد. برخورد با این مسئله، نخستین برخورد او با تولید بیوکمپوست بود. در همان لحظه به این فکر افتاد که اجرای چنین پروژه‌ای برای ایران ضروری است. او می‌دانست که از پسماندهای آلی، کود تولید می‌شود و به گمان او برای کشاورزی در ایران، تولید کود مناسب، ضروری بود.
در تمام دوران تحصیل، توجه هایده به مسئله محیط‌زیست بود؛ توجهی که درمواجهه با یک سطل سبزرنگ برای او ایجادشده بود. هایده ازچندین کارخانه کمپوست بازدید کرد. گشت‌و‌گذار در شهرهای آلمان، او را متوجه این نکته کرده بود که شهرهای ایران به شیوه‌ای کاملاغیرعلمی ساخته‌شده و از زیرساخت‌های لازم بی‌بهره‌اند.
باهدف این‌که این طرح را در ایران اجرا کند به وطنش بازگشت تا پیشنهاد بیوکمپوست را به شهرداری‌های ایران و ازجمله شهرداری کرمانشاه بدهد اما کم‌لطفی و بی‌مهری تنها استقبالی بود که در نخستین بازگشتش به ایران و شهر کرمانشاه، از مسئولان دید. تلاش‌هایش برای توجیه و به باور رساندن آن‌ها در مورد ضرورت اجرای طرح بیوکمپوست برای نجات شهر از آسیب‌های دفن زباله و تولید کود سالم و مفید برای کشاورزی به‌جایی نرسید.
بعدازاین‌که طرحش با استقبال مواجه نشد به این نتیجه رسید که اطلاعات و دانشش درزمینه‌موردنظر برای قانع کردن مسئولان کم بوده است، بنابراین دوباره به آلمان بازگشت تا در مقطع بالاتری در رشته محیط‌زیست و مدیریت پسماند به ادامه تحصیل بپردازد.
پس‌از تحقیق و پژوهش بسیار طرح خود را آماده و به شهردار استان کرمانشان ارائه نمود که با موافقت روبه‌رو نشد. پس از مدتی بعد از تعویض شهردار دوباره طرحش را ارائه داد که این بار با موافقت روبه‌رو شد و به مرحله‌ی اجرا رسید.
توفیقات روزافزون او که منتخب جشنواره رهبران کارآفرین و عضو انجمن زنان کارآفرین و بنیانگذار بازیافت پسماند در کشور است، سبب شد تا با او تماس بگیریم و درباره اقدامات ارزشمندی که انجام داده بیشتر بدانیم.
او که دانش‌آموخته‌دو رشته کشاورزی بین‌المللی و اکولوژی حفاظت محیط‌زیست با موضوع شاخص پسماند در کشور آلمان است، با این هدف که سهمی در حفظ محیط‌زیست و کشاورزی پایدار در ایران داشته باشد، به کشور بازمی‌گردد: «چالش پسماند یک موضوع جهانی است که در ایران روی آن کار نشده بود، بنابراین تلاش کردم تا تخصص لازم را دراین‌زمینه فراگرفته و مطالعات موردنیاز را انجام بدهم و پس‌از انجام تحقیقات فراوان روی موضوع پسماند کوشش کردم باتوجه به شرایط اقتصادی- اجتماعی کشور راهکاری کاربردی ارائه دهم و بتوانم طرح را با تغییرات بسیارکمی در تمام شهرهای کشور اجرا کنم. پیشنهادم را به شهرداری کرمانشاه، تهران و برای شهرهای شمال به دلیل اهمیت شرایط زیست‌محیطی ارائه دادم ولی موضوع پسماند اولویت برنامه‌های شهری نبود. تصمیم گرفتم خود به‌عنوان یک فعال محیط‌زیست اجرای طرح را به‌صورت یک الگو برای ایران، در شهر کرمانشاه شروع کنم. با پیگیری‌های فراوانی که در مدت ۷ سال برای اجرای این پروژه در شهر کرمانشاه انجام دادم نهایتادر سال ۱۳۷۷ با مشارکت شهرداری کرمانشاه، شرکت بازیافت مواد تولید کود آلی کرمانشاه برای اجرای طرح پردازش و بازیافت پسماند در شهر کرمانشاه را تأسیس کرد.»
این کارآفرین در سال ۱۳۷۹ با آماده کردن زیرساخت‌های لازم، کار عملیاتی خود را آغاز می‌کند و پسماندهای شهر را آرام‌آرام تحویل می‌گیرد تا عملیات بازیافت را انجام دهد: «این پروژه به‌نحوی بود که تفکیک پسماند در منزل به معنای واقعی انجام می‌شد. اساس‌كار براین‌بود و اهمیت بسیاری دارد، چون آلودگی‌های ناشی از دفن پسماند به‌نحوی به طبیعت و زیست محیط ما آسیب می‌زند که جبران‌ناپذیر است. از هر تن پسماند به‌طور میانگین ۵۰۰لیتر شیرابه تولید می‌شود. ضمن این‌که پسماند میوه‌ها و سبزیجات رطوبت زیادی دارند. اگر این رطوبت در چرخه بازیافت وارد نشود به لجن تبدیل می‌شود. این لجن حامل ده‌ها نوع باکتری، سم و موادآلوده دیگر است که ورودش به خاک و آب باعث آسیب‌های جبران‌ناپذیری به محیط می‌شود که به آب‌های زیرزمینی و سطحی سرایت می‌کند. به‌طور مثال در شهرهای شمالی کشور به‌دلیل این‌که سطح آب‌ها بالاست با ورود این شیرابه‌ها به آب، این آلودگی‌ها و باکتری‌ها وارد آب‌شده و موجب بیماری آبزیان و انسان‌ها می‌شوند. در سایر مناطق هم به سفره‌های زیرزمینی سرایت می‌کند. به‌طورکلی ۶۵درصد از پسماندهای ایران را پسماندهای غذایی تشکیل می‌دهد که حاوی شیرابه هستند. در هر تن پسماند میزان ۴۰۰مترمکعب گاز گلخانه‌ای انتشار می‌یابد. بخش قابل‌توجهی از مساحت زمین کشور برای دفن پسماندها از بین می‌رود. در کشور ما روزانه ۵۸۰۰۰ تن پسماند تولید می‌شود، یعنی ۲۱ میلیارد کیلوگرم زباله.که حدود ۱۰ درصد آن بازیافت می‌شود. اگر این حجم از پسماند را در کامیون بریزید و آن‌ها را به شکل قطار ردیف کنید، باید حدود یک‌بار دور کره زمین بچرخید تا این قطار به نقطه پایان برسد بنابراین ما برای این‌که پروژه بازیافت را به‌خوبی انجام دهیم و مردم در منزل تفکیک زباله‌ها را به شکل قابل قبولی انجام دهند، راهی به‌غیراز فرهنگ‌سازی در بین مردم کرمانشاه و همراه کردن آن‌ها نداشتیم.»
جلوگیری از ورود ۱۰۰ هزار تن مترمکعب شیرابه به محیط‌زیست
«هايده شيرزادی» با اتخاذ راهبردهای آموزشی لازم شروع به فرهنگ‌سازی می‌کند و براین‌اساس چهل‌نفر از کارشناسان رشته‌های محیط‌زیست میان مردم می‌روند و با آموزش چهره‌به‌چهره، حس مسئولیت‌پذیری نسبت به محیط‌زیست را القا می‌کنند و به آن‌ها می‌آموزند که برای حفظ محیط‌زیست لازم است در رفتارشان تغییراتی به وجود بیاورند. در کنار این اقدام، یک عملیات رسانه‌ای گسترده به‌منظور فرهنگ‌سازی انجام می‌شود، به‌نحوی‌که همکاری مطلوبی از سوی مردم صورت می‌پذیرد و ۷۵ درصد مردم به‌طورکامل دراین‌زمینه همکاری می‌کنند.
شيرزادی تأکید می‌کند: «در ایران این اولین باری بود که در حوزه پسماند چنین کاری انجام می‌شد. در اوایل سال ۸۶ کل زباله‌ها شهر کرمانشاه را که در حدود ۵۰۰ تن در روز بوده را بازیافت کردیم. با تکنولوژی ما حدود ۷۰ درصد از این پسماندها بازیافت شد. درحال‌حاضر زباله بیش‌از ۴۰۰ روستا و چند شهر اطراف کرمانشاه را تحویل می‌گیریم و به‌طور میانگین روزی ۷۰۰ تن زباله را دریافت می‌کنیم. ازسوی‌دیگر واحدهای بازیافت در اینجا مثل یک بیمارستانی است که درمان زباله انجام می‌دهد. با اجرای این پروژه و تأثیرات زیست‌محیطی این پروژه ما توانستیم از ۲۰۰ هزار تن پسماندی که به‌صورت‌سالانه دریافت می‌کنیم، از ورود حدود ۱۰۰ هزارتن مترمکعب شیرابه به محیط‌زیست جلوگیری کنیم، ورود این پسماندها به طبیعت پروسه‌ای را ایجاد می‌کرد که در آن، پسماندها در طبیعت گاز گلخانه‌ای ایجاد می‌کردند. ما با جلوگیری از ایجاد این پروسه آسیب‌زا، از آزاد شدن حدود ۷۰۰ هزارتن گاز گلخانه‌ای در طبیعت جلوگیری کردیم و موفق شدیم سالی ۳ هکتار زمین را نجات دهیم و هرسال حدود ۵۰ هزار تن کمپوست برای تقویت خاک کشاورزی تولید کنیم. ما با راه‌اندازی این واحد بازیافت برای ۱۴۵ نفر نیز به‌طور مستقیم شغل ایجاد کردیم. کار ما در دهه ۸۰ خیلی خوب پیش می‌رفت و از حیث فرهنگ‌سازی برای ایجاد رفتار لازم در مردم، توسعه پروژه بازیافت پسماند در شهرها و استان‌های دیگر انجام گرفت و ما زمانی با بازدید و تحقیق میدانی برای بیش‌از صد شهر مختلف کشور، طراحی واحدهای بازیافت پسماند را انجام دادیم و توانستیم بستر لازم را برای ۱۵ واحد بازیافت پسماند در کشور فراهم کنیم.»
ما می‌توانیم درزمانی کوتاه، ۲۱ میلیون تن زباله کشور را بازیافت کنیم
این کارآفرین در ادامه اظهاراتش عنوان می‌کند که از یک‌جایی به بعد، به دلایل نامشخصی ازسوی مسئولان حمایت‌های لازم انجام نشد و به‌نوعی از توسعه کار جلوگیری به عمل آمد: «بیش از ۲۵ سال است که در حوزه بازیافت پسماند کار تخصصی و عملیاتی انجام می‌دهم، ده‌ها شهر کشور را موردبررسی قرار داده‌ام و صدها ساعت با مسئولین در خصوص عملیاتی کردن طرح بازیافت پسماند در کل استان‌ها و نقاط کشور گفت‌وگو کردم، با اشراف و اطلاع از موضوع و با درک واقعیت‌ها می‌گویم ما می‌توانیم در یک‌زمان کوتاه چندساله کل ۲۱ میلیون تن زباله کشور را بازیافت کنیم به شرطی که در مسئولان اراده لازم برای انجام این‌کار وجود داشته باشد، ضرورت آن درک شود و خرد جمعی برای انجام این کار به‌کار گرفته شود. در کشورهایی مثل آلمان و سوئد دولت‌ها از مردم هزینه امحاء زباله‌ها را به‌صورت کامل دریافت می‌کنند و به واحد مربوطه بازیافت پرداخت می‌کنند. واحد مربوطه خروجی محصول خودش را که همان کمپوست هست به‌طور رایگان به کشاورزان می‌دهد. اثر این اقدام در میزان بهره‌وری کشاورزی این دو کشور به‌وضوح قابل‌بررسی و مشاهده است. خب ما نیز اگر در کشورمان یک برنامه‌ریزی دقیقی برای این کار انجام دهیم و هزینه‌های لازم بازیافت پسماند را تأمین کنیم، با توزیع رایگان کمپوست‌های تولیدشده به کشاورزان یک جهش فوق‌العاده‌ای در تولیدات کشاورزی به دست خواهیم آورد و درعین‌حال خاک کشاورزی را در کشور تقویت می‌کنیم.»
او سپس به اثرات مثبت کمپوست و اهمیت آن اشاره دارد: ۱) باعث تقویت خاک کشاورزی می‌شود. می‌دانیم که ماده‌آلی ۵۷درصد از خاک ایران زیر یک درصد است. درحالی‌که به‌طور استاندارد میزان مواد آلی باید ۵درصد باشد. به‌دلیل استفاده از کود شیمیایی روی این خاک، خاک کشاورزی ما بافتش ازبین‌رفته است. درعین‌حال نوع کشت ما به نحوی است که موجب تضعیف این بافت می‌شود. ۲)باعث اضافه شدن حجم خاک می‌شود. ۳)تبادل هوا در خاک ایجاد می‌شود. ۴)شخم زدن آسان می‌شود. ۵)رطوبت خاک حفظ می‌شود. ۶)مصرف کمپوست مصرف آب را در کشاورزی ۱/۳ کمتر می‌کند. ۷)ارزش‌های غذایی زیادی دارد. از ۲۱ میلیون پسماند کشور در هرسال
می‌شود سالی ۵ میلیون کمپوست تولید کرد. اگر به هر هکتار زمین ۱۰ تن کمپوست درطول یک سال بدهیم، ۵۰۰۰۰۰ هکتار زمین ایران در هرسال حاصلخیز می‌شود. ازاین‌میزان پسماند در کشور می‌شود به‌طور میانگین ۵/۳ تا ۴ میلیون تن موادی را بازیافت کرد و به‌عنوان انرژی جایگزین در کارخانه‌های سیمان به‌صورت گاز برای مصرف انرژی مورداستفاده قرار بگیرد. به این طریق ما سالانه ۲ میلیارد مترمکعب گاز را صرفه‌جویی می‌کنیم. با صدور این میزان گاز به خارج از کشور چقدر می‌توانیم ارزش افزوده داشته باشیم؟! با این اقدام هم اقتصاد ملی تقویت می‌شود و هم آلودگی قطع می‌شود. از ۲۱میلیون پسماند سالانه در ایران ۲ تا ۵/۲تن مواد ارزشمند بازیافت می‌شود که با ورود این مواد به چرخه تولید، میزان قابل‌توجهی ارزش‌افزوده تولید کرده‌ایم.»
اجرای پروژه بازیافت پسماند و ایجاد صد هزار شغل
آن‌طور‌که بنیانگذار بازیافت پسماند در کشور تشریح می‌کند: «اگر پروژه بازیافت پسماند در کشور اجرایی شود دستکم صد هزار شغل ایجاد می‌شود و روشی که کرمانشاه برای بازیافت پسماند به کار گرفته است می‌تواند برای کل کشور الگو باشد.»
او به‌عنوان یک فعال محیط‌زیست در میدان مانده است، برای حفظ خاک کشور، برای کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی، برای ایجاد اشتغال و برای استفاده از فرصت‌ها. «اکنون در کنار هر شهر یک زباله کوه درست‌شده است. پسوند هر شهر را باید بنویسیم زباله کوه. نسل آینده درباره ما چگونه داوری خواهد کرد؟ شاید در ذهن آن‌ها ما مثل قوم مغول باشیم که همه‌چیز را نابود کردیم. همه‌اش می‌گوییم زباله‌ها«دور» ریختنی هستند. آن «دور»کجاست؟! آن دور کشور ما، سرزمین ما ایران است که فردوسی می‌گوید: «چو ایران نباشد تن من مباد»ما راهی نداریم جزاین‌که موضوع زباله‌ها را به‌عنوان یک چالش از زبان متخصصین به‌طور مستمر از صداوسیما و دستگاه‌هایی که متولی فرهنگ‌سازی هستند برای مردم تبیین کنیم. به شکلی که بینش مردم نسبت به پسماند تصحیح شود. این تصحیح بینش در رفتار آن‌ها تغییر ایجاد می‌کند. و راهی نداریم به جز این‌که یک‌همت ملی در مردم و یک اراده جدی و عملی در مسئولین برای بازیافت این حجم انبوه از پسماند به وجود بیاید.»
این عضو انجمن زنان کارآفرین در خاتمه سخنانش یادآوری می‌کند که بارها خطاب به مسئولین گفته است، هر چیزی را شاید بتوان با فروش نفت به کشور وارد کرد، اما محیط‌زیست را نمی‌توان با فروش نفت وارد کرد. ما شاید شکر، پرتقال، برنج و گوشت را بتوانیم از خارج وارد کنیم اما محیط‌زیست را نمی‌توانیم. به‌عنوان فعال محیط‌زیست شعارم این است که محیط‌زیست واردکردنی نیست، حفظ‌کردنی است.
زباله , فاطمه رشیدی , محیط زیست , هایده شیرزادی گیلانی
- دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط رسالت در وب منتشر خواهد شد.
- پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.