گروه فرهنگی
باگذشت زمان اتفاقات مختلف شکل می‌گیرند و اتفاقاتی نیز افول می‌کنند، زمانی بود که دوربین‌های دیجیتال نبودند و برای یک عکاسی ساده شما باید حلقه‌های فیلم تهیه‌کرده و گاها با دردسر از آن‌ها استفاده می‌کردید،آخر هم ممکن بود فیلم‌ها بسوزند و دیگر اثری از تصاویر شما باقی نماند! اما امروزه نه اثری از حلقه فیلمی هست و نه اثری از دوربین‌های آن زمان. الان افراد به‌سادگی دستشان را از جیبشان درمی‌آورند و با یک لمس (تاچ!) دوربین خود را روشن و شروع به عکاسی، آن‌هم باکیفیت عالی می‌کنند. دنیا همین است، نُدَاوِلُهَا بَیْنَ النَّاسِ (آل عمران:۱۴۰)در این گشت‌وگذار دنیا در بین دستان مردم گاهی یکسری اتفاقات اهمیت ویژه پیدا می‌کنند و قطعا سواد رسانه یکی از اتفاقات مهم جامعه امروز ماست،که شاید به خاطر تفکرات مختلف مسئولین و دست‌اندرکاران هنوز به اهمیت آن پرداخته نشده باشد.
اما سواد رسانه در حقیقت علم شناخت و برخورد با رسانه‌هاست، مثل ریاضی که علم برخورد با اعداد و جمع و تفریق و … آن‌هاست. امروز که رسانه‌ها دورتادور ما و خانواده و جامعه ما را گرفته‌اند و هر پیامی در هر قالبی را به آن‌ها می‌رسانند، تنها راه درست زیستن ،طلاع داشتن از نحوه تعامل با آن‌هاست. به این معنی که الان چگونه باید پسرم را از این بازی کامپیوتری دور کنم یا چطور دخترم را به سمت محتوای مفید ببرم، یا حتی خودم چطور باید در این فضا شخصیتم و روحم را بالاتر ببرم و به زمین نخورم. تمامی این سؤالات و بسیاری سؤالات دیگر در علمی به نام سواد رسانه بیان می‌شود، علمی که مبانی آن تلفیقی از روانشناسی، جامعه‌شناسی، دین‌شناسی و چند علم پایه‌ای دیگر است. در پاسخ به این سؤال که سواد رسانه‌ای چیست، اگر به سواد رسانه به چشم یک علم نگاه کنیم، خود را ملزم به یادگیری آن می‌دانیم مثل ریاضی! اما چرا مثال ریاضی؟! چون هرکس به‌اندازه‌ای که در زندگی خود با آن سروکار دارد باید آن را بیاموزد، یک خانم خانه‌دار به‌اندازه خود، یک کاسب و یا یک حسابدار هم به‌اندازه خود باید یاد بگیرند، سواد رسانه نیز همین‌طور است، یک مادر باید در نقش‌هایی که دارد مثل شخصیت و هویت انسانی خود، همسر بودن و مادر بودنش؛ سواد رسانه‌ای را بیاموزد، همچنین یک معلم نیز باید به نسبت محصلینش بداند و ….
   سواد رسانه‌ای در ایران
این علم شاید در کشور ما در ابتدای راه باشد، اما خواسته یا ناخواسته آینده و شاکله تفکر چندین نسل به همین اتفاق و مسئله گره‌خورده است، بهتر آن است که از خیلی اتفاقات که بدون فرهنگ و دانش آمدند و چوبشان را خوردیم و بعد به فکر فرهنگشان افتادیم، درس بگیریم و با رسانه و سواد رسانه‌ای این‌طور تعامل نکنیم.
برای آشنایی بیشتر با این موضوع و در ادامه سلسله گزارش‌های این هفته در زمینه جایگاه سواد رسانه‌ای در جامعه ایرانی گفت‌وگویی با دکتر مجید رضائیان استاد دانشگاه و پژوهشگر ژورنالیسم ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
وی در ابتدا بابیان این‌که
دارا بودن سواد رسانه‌ای قدرت تشخیص افراد را بالابرده و در تمامی رویدادها صحت‌وسقم اتفاقات پایه و اساس به شمار می‌رود، گفت: بالا بردن سواد رسانه‌ای کمک می‌کند تا افراد جامعه قدرت تشخیص خبر واقعی از خبر جعلی را داشته باشند و به نظر من برای این‌که بتوان دلایل عدم استفاده از آن را در کشور و کافی نبودن آن در بین مردم را واکاوی کرد، نیاز است تا آسیب‌های نبود آن را بررسی کنیم.
رضائیان با اشاره به این‌که منابع خبری در ایران، راه‌ها را برای حضور و بهره‌برداری رسانه‌ها می‌بندند و اجازه نمی‌دهند تا آن‌ها از اطلاعات موجود استفاده نمایند، خاطرنشان کرد: متأسفانه منابع خبری در کشور هر زمان که نیاز بوده تا اصحاب رسانه از اتفاق یا رویدادی آگاهی یابند تمامی راه را می‌بندند و اجازه نمی‌دهند تا خبرنگاران و روزنامه‌نگاران از واقعیات آگاه شوند. آن‌ها باید بدانند هرگاه این مسیر بسته شود اخبار جعلی رشد می‌کند و فضا برای بازنشر اخبار فیک بیشتر می‌شود و درنهایت بیشترین ضربه به همان منابع خبری بازمی‌گردد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: انتظار از منابع خبری نیز این است که اطلاع‌رسانی بهنگام و بموقع باشد. اگر این اتفاق در جریان بروز اتفاقات صورت گیرد اعتماد افکار عمومی به اخبار بیشتر شده و جایگاه و موقعیت این رسانه‌ها در فضای مجازی بهتر خواهد شد و دست بالاتر را خواهند گرفت. زیرا جنس فضای مجازی به اخبار جعلی و نادرست گره‌خورده و اگر بموقع اخبار در اختیار رسانه‌ها قرار گیرد فرصت کمتری برای جریان سازی اخبار جعلی اتفاق خواهد افتاد.
رضائیان در تشریح دومین آسیب نداشتن سواد رسانه‌ای جامعه به موضوع آموزش اشاره می‌کند و می‌افزاید: باید به مخاطب آموزش لازم داده شود تا اطلاعات خود را از طریق رسانه‌های رسمی به دست آورد و از سوی دیگر نباید این رسانه‌ها مورد بی‌مهری قرار گیرند. زمانی که رسانه‌های رسمی به اخبار واقعی دسترسی نداشته باشند و اطلاع‌رسانی درست صورت نگیرد، مردم به سمت فضای مجازی خواهند رفت و این حضور به ترویج شایعه و اخبار جعلی ختم خواهد شد. باید به این نکته توجه داشت که فرهنگ‌سازی و آموزش؛ دو  رکنی هستند که می‌توانند فضای رسانه‌ای جامعه را ایمن کرده و  آسیب‌های ناشی از اخبار جعلی که از طریق شبکه‌های مجازی منتشر می‌شود جلوگیری نمایند. این مشکلاتی که ما در ایران با فضای مجازی داریم در خارج از ایران باوجود نبود فیلترینگ دیده نمی‌شود، زیرا آموزش و فرهنگ‌سازی لازم از سنین کودکی و مدارس برای آموزش سواد رسانه‌ای صورت گرفته است.وی در آخرین مبحث آسیب‌شناسی اثرات سواد رسانه‌ای بر جامعه به موضوع رسانه‌ها و آموزش از سوی این بخش اشاره کرد و گفت: رسانه‌های ما اعم از دیداری، شنیداری، مکتوب و وب، باید اصل آموزش را در دستور کار خود قرار دهند و از فرصتی برای بالا بردن آگاهی‌های مردم در این زمینه استفاده کنند و با زبانی ساده و قابل‌فهم برای جامعه اثرات مثبت این آگاهی را بازتعریف نمایند تا به‌مرور و بافرهنگ سازی مناسب جامعه ایرانی نیز از توان سواد رسانه‌ای بالایی برخوردار شده و بتواند در این عرصه اخبار واقعی را از جعلی تشخیص دهد.