گروه اجتماعی- حسن طباطبایی
رقابت میان برخی رسانه‌ها در انتشار اخبار منفی و تلخ و حتی ضریب دادن به این نوع خبرها به روزهای اخیر محدود نمی شود و در گذشته هم رسانه‌ها گوی سبقت را در این زمینه ربوده و با انتشار این اخبار، سلامت روان جامعه را تهدید کرده اند.
گاهی برخی خبرها آغازگر دومینویی است که تا واپسین روزهای سال ادامه دارد و بعید نیست گریبان سال های بعد را هم بگیرد. در کنار همه این اتفاقات، در دسترس بودن گوشی‌های هوشمند و فضای مجازی و کانال‌های خبری، پیگیری و در صدر قرار دادن اخبار منفی را دو چندان کرده است. همچنین بیشتر رسانه‌ها اخبار مثبت و منفی را عادلانه بین مخاطبان منتشر نمی‌کنند. 
بی شک هر رسانه‌ای با توجه به رویکرد خود تلاش می‌کند نقش تعیین کننده‌ای در توزیع اخبار منفی داشته باشد و به همان اندازه‌ای که منتشر نکردن و نپرداختن به این خبرها پذیرفتنی نیست، انتشار و انعکاس مداوم خبرهای منفی و ضریب دادن به این نوع اخبار نیز پیامدهای بسیار جبران‌ناپذیری برای جامعه در پی خواهد داشت؛ از جمله غلبه حس ناامیدی مردم و تهدید سلامت روانی جامعه.
گروهی از اساتید علوم ارتباطات به این پرسش که آیا از نظر علم رسانه، بمباران اخبار منفی اتفاقی حرفه‌ای است یا خیر؟ چنین پاسخ می دهند: رسانه‌ها اگر یک نیستی را هست جلوه دهند و یک هستی را نیست، باید با آنها از نظر قانونی برخورد کرد. اما اگر رسانه‌ای آنچه هست را برای آگاهی مردم و مسئولان منعکس می‌کند، نباید از انعکاس این اخبار تحت بمباران اخبار منفی جلوگیری کرد.
 چشم پوشی از بخش سفید جامعه! 
البته آنها معتقدند، «رسانه‌ها باید دروازه‌بانی و مراقبت کرده و به‌گونه‌ای عمل نکنند که دل مردم را از امید خالی کنند و مردم  دچار شرایط ناامیدی مفرط شوند. افراط و تفریط در همه حوزه‌ها مضر است؛ به‌ویژه در امر اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی در جامعه. باید تعادل برقرار کرد. اما نباید انتظار داشته باشیم رسانه‌ها چشم‌هایشان را ببندند و بگویند ما ندیدیم. اصلا  شدنی نیست؛ چون اگر رسانه‌های رسمی، مجوزدار و شناسنامه‌دار این اخبار را پوشش ندهند، رسانه‌های فضای مجازی که چشم‌هایشان را نمی‌بندند. آنها بسیاری از نیست‌ها را به‌عنوان هست یا بر عکس جلوه می‌دهند.» 
در عین حال اساتید علوم ارتباطات به این مسئله انتقاد دارند که برخی رسانه‌ها با رخدادهای جامعه، گزینشی برخورد می‌کنند به گونه ای که ۱۰ اتفاق در کشور رخ می‌دهد اما رسانه ها از آن ۱۰ خبر که چهار خبرش منفی است و ۶ خبر مثبت، فقط چهار خبر منفی را منعکس می‌کنند. این یعنی از بخش سفید جامعه چشم پوشیده اند.
حجم بالای اخبار ناامیدکننده در جامعه سبب شکل‌گیری احساس ناامنی، بی‌اعتمادی و ناامیدی در ذهن مردم می‌شود و کم‌کم با جامعه‌ای ناامید و سرشار از احساس ناامنی مواجه می‌شویم.
عباس نرگسیان، عضو هیئت علمی دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، در گفت و گو با خبرگزاری ایرنا، بر این موضوع تأکید می کند
که احساس ناامیدی، یکی از پیامدهای انتشار اخبار منفی در شبکه‌ها و فضای مجازی است؛ البته مسائل و مشکلات مختلف اجتماعی و به ویژه اقتصادی که این روزها در جامعه زیاد شده، به این ناامیدی دامن می‌زند. به عبارت دیگر نوعی ناامیدی ملی یا عمومی در جامعه افزایش می‌یابد.
به گفته او، بحث دیگری هم که در سال‌های اخیر به وفور شاهد آن هستیم، کاهش اعتماد عمومی است. اخبار منفی که ما هر روزه می‌شنویم و کل شهروندان آن را پیگیری و رصد می‌کنند، باعث می‌شود اعتماد مردم نسبت به دولت و نهادهای عمومی کمتر شود و بحران اعتماد در کشور و بین شهروندان به وجود آید که بالطبع شاهد افول بحث سرمایه اجتماعی خواهیم بود.
این عضو هیئت علمی دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، تأثیر اخبار منفی را با توجه به شخصیت و روحیات افراد متفاوت دانسته و با ارائه مثالی می گوید: «احتمال دارد فردی اخبار منفی را رصد کند و بشنود و بی‌تفاوت از کنار آن بگذرد، اما برخی افراد از لحاظ شخصیتی به ویژه ثبات هیجانی و احساسی دچار تلاطم شوند که همین عامل  در زندگی آنها اضطراب، تنش و در واقع استرس ایجاد می‌کند.»
 وضعیت سلامت روان در جریان حوادث اخیر
این روزها و در جریان حوادث اخیر، نایب رئیس انجمن علمی روانپزشکان نسبت به سلامت روانی- اجتماعی جامعه هشدار داده و در گفت و گو با خبرگزاری ایسنا، اعلام کرده است که کار پژوهشی جدیدی در خصوص سلامت روان مردم ایران در حوادث و ناآرامی‌های اخیر انجام نشده است، اما به نظر می‌رسد سلامت روانی – اجتماعی، در این روزها به قهقرا رفته است. 
این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی با اشاره به تحقیقات دکتر نوربالا (استاد روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران) در مورد وضعیت سلامت روان در سال‌های مختلف یادآوری کرده است: این تحقیق در سال ۸۸ و سال‌های قبل از آن انجام شده و هدف آن غربالگری اختلالات روانپزشکی است. نتایج آن تحقیق نشان می داد قبل از سال ۸۸ حدود ۲۳ درصد مردم مشکوک به اختلال روانپزشکی بودند اما در سال ۸۸ و پس از حوادث آن سال این رقم به ۳۴ درصد رسید ، اگر دکتر نوربالا تحقیق یاد شده را در شرایط جدید تکرار کنند شاید رقم آن به بیش از ۳۴ درصد برسد.
وی همچنین با اشاره به تجربه بالینی خود درناآرامی‌های اخیر، توضیح داده است: شاهد این امر هستیم که اثر روانی ناآرامی‌های اخیر در مراجعان ما نیز کاملا منعکس شده است. بسیاری از مراجعانی که پیش از نا آرامی‌ها تحت درمان بودند و حالشان خوب شده بود و رو به بهبود بودند در حال حاضر پس از نا آرامی ها بیماریشان عود کرده و از روند بهبود خارج شده‌اند. برخی نیز علائم بیماری و اختلالاتشان تشدید شده است. این در حالی است که بسیاری از افراد با مشکلات روانی در این ناآرامی ها مواجه‌اند اما به روانشناس و روانپزشک مراجعه نمی‌کنند.
 اخبار خشونت آمیز و تشدید اضطراب
زندگی روزمره در کشور دچار اختلالاتی شده و پرسش پرتکرار شهروندان این است که « شرایط فعلی به کجا خواهد انجامید و سرنوشت آن چیست؟» دکتر امیر حسین جلالی ندوشن، روانپزشک و عضو هیئت علمی دانشگاه در این زمینه می گوید: وقتی با این پرسش در زندگی شخصی و اجتماعی روبه‌رو می‌شویم طبعا برنامه ریزی و آینده نگری و هر نوع کنش رو به جلو افراد معلق می‌شود و همه این موارد طبیعتا بر سلامت روان و جسم افراد جامعه اثر می‌گذارد.
به گفته جلالی، بر اساس آنچه افراد گزارش می‌دهند و نه طبق داده‌های علمی، در مدت نا آرامی‌های اخیر میزان پیگیری اخبارِ همراه با داده‌های منفی و صحنه‌های خشونت آمیز افزایش داشته است و علیرغم فیلترینگ با حجم زیادی از اخبار و اطلاعات در شبکه های اجتماعی و نیز افزایش تماشای اخبار و اطلاعات در برخی شبکه‌های مجازی روبه‌رو هستیم.
افزایش پیگیری اخبارِ همراه با داده‌های منفی و صحنه‌های خشونت آمیز می‌تواند نگرانی افراد جامعه را بیشتر کرده و این نگرانی افزایش یافته نیز، منجر به ایجاد اضطراب و مشکلات پیرامون آن نظیر بد خوابی می‌شود. 
 جلالی در پاسخ به این پرسش که در حال حاضر مشخصا کدام اختلال روانی در بین مردم ایجاد شده و یا افزایش داشته است؟، پاسخ می دهد: اصولا در وضعیتی که یک رویداد حاد رخ می‌دهد بیشتر انتظار  می‌رود که استرس و اضطراب و نیز مشکلات همزمان با آن نظیر بد خوابی، پرخاشگری و ناتوانی در تمرکز و پیگیری امور روزمره در بین مردم دیده شود و یا افزایش داشته باشد.  معمولا در تغییرات شوک آور و مواجهه مردم با تنش‌ها، افزایش چنین دامنه‌ای از علائم روانشناختی در بین مردم انتظار می‌رود، به طوری که افسردگی و یا وسواس پیشین آنها نیز عود (بروز دوباره علائم بیماری) می‌کند.
وی در عین حال معتقد است که نحوه پاسخ به یک اعتراض اجتماعی می‌تواند منجر به بهبود سطح سلامت روان مردم و یا ایجاد ایرادات و مشکلاتی در سلامت روان عمومی جامعه شود.
در اینجا ممکن است رسانه‌ها خواسته یا ناخواسته با تمرکز بیش‌ از حد و غیرکارشناسانه روی خبرهای ناامیدکننده به ذهنیت منفی شکل دهند. طبیعتا شکل‌گیری این ذهنیت روی عملکرد افراد نیز تأثیرگذار است. به‌عنوان نمونه مردم نسبت به مسئولان بی‌اعتماد و بدبین می‌شوند و حتی تأثیرات اجتماعی و روانی منفی مختلفی بر افکار عمومی می‌گذارد. تردیدی نیست که خبر منفی جذابیت بیشتری برای مخاطب دارد، اما به طور معمول تأثیرش را بر ذهن مخاطب می‌گذارد. 
حبیب‌الله ‌عباسی، مدیرمسئول خبرگزاری بین‌المللی شفقنا در این باره می گوید: «چنین کاری از لحاظ اصول اخلاق حرفه روزنامه‌نگاری درست نیست، زیرا اگر هنجارمان را نظریه مسئولیت اجتماعی و نظریه رسانه‌های توسعه بخش بگذاریم باید رسانه‌های داخلی بیشترین تأکیدشان روی اخبار امیدآفرین و بازگوکننده پیشرفت‌ها باشد تا روحیه و امید را در جامعه تقویت و حفظ کنند. البته منظورم این نیست که از اخبار منفی دوری کنند، بلکه رسانه باید حدی از تعادل را رعایت کند و در بیان اخبار منفی بزرگنمایی نکند.
 این حرکت به ضرر جامعه و حاکمیت است. در اینجاست که رویکرد رسانه و دروازه‌بانی خبر و داشتن مدیران و سردبیران خلاق و حرفه‌ای اهمیت پیدا می‌کند. زیرا برخی از رسانه‌های داخلی در انتشار و پرداختن به اخبار، رویکرد درستی ندارند و گاهی ناخواسته به دلیل عدم شناخت کافی اقدام به انتشار بی‌رویه اخبار منفی می‌کنند.»
این صاحب نظر در عرصه رسانه تأکید می کند که رسانه ها باید تمرکزشان بیشتر بر ارائه راهکارهای کارشناسانه و انتشار دیدگاه صاحب‌نظران برای برون‌رفت از مشکلات و بحران‌های جامعه باشد تا انتشار صرف اخبار منفی بدون ارائه راهکار.
 مسئولان به رسانه‌های شناسنامه‌دار اعتماد کنند
مدیرمسئول خبرگزاری شفقنا معتقد است: «مسئولان مختلف کشور نیز باید به رسانه‌های داخلی آزادی عمل بیشتری دهند تا قدرت عمل بهتر و بیشتری در پرداخت به موضوعات مختلف داشته باشند. باید به رسانه‌های شناسنامه‌دار و شناخته شده اعتماد کرد، زیرا مسئولان با حمایت از رسانه‌های داخلی می‌توانند جلوی رشد اخبار منفی در جامعه را بگیرند.»
ممانعت از انتشار گسترده اخبار ناامید کننده مستلزم آن است که روزنامه نگاران همانند رسانه‌های معتبر دنیا از یک شیوه‌نامه مشخص پیروی کنند و در آن شیوه‌نامه نحوه پوشش اخبار منفی برای رسانه ها، توضیح داده ‌شود. اینکه اخبار منفی از منظر تصویر، ویدئو و متن چگونه باید منعکس شود. اما رسانه‌های ما چنین دستورالعملی حداقل برای خود ندارند. البته ممکن است که به‌صورت عرفی رویه‌ای طی شود. در این موارد وظیفه سردبیر است که این سبک اخبار را به دقت بررسی و مطالعه کند، به‌شکلی که هم جنبه اطلاع‌رسانی آن نادیده گرفته نشود و هم، بدآموزی به‌دنبال نداشته باشد، تحریک کننده نباشد و این موارد را تشدید نکند. محمدمهدی فرقانی، استاد ارتباطات به همین مسئله اشاره دارد، اینکه نمی‌توان اخبار منفی را به طورکلی کنار گذاشت، اما باید به یکسری چارچوب ها و موازین پایبند بود: «مسکوت ماندن این خبرها مشکلی را حل نمی‌کند و عوارض آن زیرپوستی توسعه پیدا می‌کند. زیرا هم مردم متنبه نمی‌شوند و هم مسئولان هوشیار نمی‌شوند و هم چشم ناظر جامعه از این اخبار دور می‌ماند.  اما انعکاس این اخبار باید تابع معذوریت و محدودیت‌هایی باشد، به نحوی که هشدار هم برای مردم داشته باشد، البته به زبان علمی و غیرمستقیم، به‌طوری که نصیحت‌گونه نباشد. یک نوع هوشیاری که تحرک را در جامعه برای مسئولان ایجاد کند که نتیجه‌اش پیگیری، پیشگیری و جلوگیری از تکرار آنها و به حداقل رساندن آثار و عوارض منفی‌اش باشد. رعایت این استانداردها به تدبیر رسانه‌ها بستگی دارد که چگونه این امر را مدیریت و ساماندهی کنند.»
فرقانی هشدار می‌دهد: «وقوع و تکرار این اخبار، خطر عادی‌سازی را به دنبال خواهد داشت. مسئله این است که گوش جامعه از شنیدن این اخبار سِر می شود، اینجاست که آن کارکرد روزنامه‌نگاری حرفه‌ای می‌تواند به کار بیاید. باید یک مدیرمسئول، یک سردبیر و یک دبیر سرویس این توانایی و هوشیاری را داشته باشند که بتوانند به این جریان شکل بدهند.»