محمدصادق رحیمی
     قسمت دوم
همکاری، تقابل و اکنون همراهی
اکنون در روزهایی که ازسرگیری روابط ایران و عربستان با سرعتی قابل‌توجه در جریان است و سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌ها در حال بازگشایی هستند و مواضع مشترک ضد اسرائیلی گرفته می‌شود و عید فطر را به یکدیگر تبریک می‌گویند،واسطه‌گر این معامله پرسود شاید از همه راضی‌تر است. جمهوری خلق چین بهتر از هرکس دیگری ازآنچه در غرب آسیا به وجود آمده بود، استفاده کرد و ابتکار دو ستون را در دست گرفت. استراتژی آمریکا که خود روزی آن را بنا نهاد امروز در دستان رقیب اصلی‌اش یعنی چین قرار دارد. نمی‌توان به این زودی‌ها نتیجه‌گیری کرد ولی شاید بتوان گفت اشتباه تاریخی آمریکایی‌ها در از دست دادن نفوذ و کنترل بر غرب آسیا، حاصل اتخاذ راهبرد تقابل با ایران از طریق عربستان بود. درواقع آمریکا در دو دهه اخیر به دنبال آن بود که از طریق محور قرار دادن عربستان و جمع‌کردن دیگر کشورهای عربی حول آن‌یک جبهه واحد علیه ایران بسازد و در ابتدا آن را منزوی و سپس به نابودی بکشاند. تشکیل داعش در کنار مرزهای ایران با بودجه کلان سعودی‌ها و اماراتی‌ها را نیز به‌خوبی می‌توان در این پازل تحلیل کرد. اما آنچه برخلاف انتظار آمریکایی‌ها رقم خورد پیروزی جمهوری اسلامی در جنگ میدانی علیه داعش و متحدان عربی‌اش بود که درنهایت به نزدیکی بیشتر ایران و روسیه و سوریه به پایان رسید. تحلیل کشورهای عربی و در رأس آن‌ها عربستان هم در این نقطه تاریخی آن بود که ایران رقیب ساده‌ای نیست و نمی‌توان به‌راحتی با او روبه‌رو شد. در ادامه شاهد پیچیدگی‌های روزافزون جنگ در یمن بودیم. کار تا جایی پیشرفت که ابتکار عمل نه‌تنها در زمین و تصرف شهرهای مختلف بلکه در آسمان هم به‌واسطه پهپادها به دست یمنی‌ها افتاد. عربستان و امارات با قاطعیت به این درک رسیدند که پایان جنگ بدون مداخله و وساطت ایران ناممکن است. تیر خلاص برای عربستان احتمالا جنگ اوکراین و روسیه بود که به‌واسطه آن بیش از آنکه درگیری تجهیزات سنگین روسی به چشم بیاید همگی شاهد جلوه‌گری‌های تسلیحات ایرانی به‌ویژه پهپادها بودند. در این لحظه بود که اندک امیدها برای سرنگونی ایران از طریق جنگ یا شورش و آشوب از بین رفت و رقبای دیرینه، همکاری را بر جنگ ترجیح دادند. اما زیرکانه‌ترین بهره را چین برد که اکنون به دنبال کنترل غرب آسیا از طریق تعامل با بزرگ‌ترهای سنتی در این منطقه است. آمریکا از سیاست «همکاری دو ستون» به سیاست «تقابل دو ستون» روی آورد ولی درنهایت چین با طرحی جدید سیاست «همراهی دو ستون» را برای نظم نوین جهانی خود پایه‌ریزی کرد.آنچه درباره روابط ایران و عربستان در ماه‌های اخیر گذشت را می‌توان در چارچوب راهبرد «دیپلماسی همسایگی» دولت سیزدهم تحلیل کرد. باآنکه نقش محوری چین در توافقات بسیار قابل‌تأمل و جدی است ولی تطابق فرصت پیش‌آمده با راهبردهای کلان دولت سیزدهم مبنی بر «سیاست همسایگی» و «سیاست نگاه به شرق» بسیار کمک‌کننده بود. تلاش‌های صورت گرفته برای رفع برخی سوءتفاهم‌ها که عمدتا درنتیجه فاصله‌های طولانی و عدم تعامل متقابل در سال‌های اخیر صورت گرفته بود قابل‌تقدیر بود. همچنین هر دو طرف بر آن شدند که به‌جای دشمنی و واردکردن زیان‌های قابل‌توجه به یکدیگر به دنبال رقابت باشند. نکته دیگر آنکه هر دو طرف به این موضوع واقف شدند که نتیجه درگیری‌های دوطرفه ، تضعیف سخت و نرم هر دو کشور است و این موضوع تنها به سود رقبای تمدنی آن‌ها در منطقه است که علاقه‌مند هستند جایگاه مرجعیت جهان اسلام را از آن خود کنند. در همین راستا تلاش‌های بی‌وقفه اقتصادی و فرهنگی ترکیه، قطر، امارات و مصر قابل‌تأمل است که هرکدام سعی در مطرح کردن ایده مرجعیت کشورهای مسلمان برای خود هستند. بنابراین دولت با در نظر گرفتن نگرانی‌های مختلف ذکرشده و تبعات ناشی از ادامه روند درگیری‌ها با عربستان و محور عربی که به‌شدت به محور عبری نیز نزدیک شده است، بر آن آمد تا با برقراری توافقات گذشته و ازسرگیری روابط قبلی، به دنبال گسترش ارتباطات با همه کشورهای عربی منطقه و همه همسایگان باشد و در ادامه همین سیاست در تلاش برای برقراری روابط رسمی با کشورهایی است که سال‌ها  علی‌رغم قرابت‌های فرهنگی، اقتصادی و سیاسی زیاد، هیچ‌گونه تعاملی با آنها وجود نداشت. احتمالا در ماه‌های آینده شاهد برقراری روابط با بحرین، اردن و مصر نیز خواهیم بود که به‌طورقطع توافق با عربستان مقدمه آن‌ها را فراهم کرده است. آنچه قابل‌ملاحظه و تذکر است، توجه به سیر و روند تحولات تاریخی و عبرت از تجارب گذشته است که به ما یادآور می‌شود تعاملات گسترده امروز با عربستان و محور عربی و چین به‌عنوان میانجی و واسطه همگی به خاطر تلاش‌های خود جمهوری اسلامی ایران و اقتضائات جهانی پیش‌آمده است و نسبت ایران با این بازیگران منطقه‌ای و جهانی قطعا رقابتی تنگاتنگ خواهد بود و نباید با غفلت و ساده‌انگاری سعی در نشان دادن رابطه برادرانه و اخوت ناگسستنی ایران و عربستان و چین بشود. امید است که شاهد بهره‌مندی روزافزون از فرصت‌های تاریخی پیش‌آمده در راستای تأمین منافع ملی کشور توسط دولت سیزدهم با اتخاذ راهبردهای صحیح سیاست خارجی در عرصه بین‌المللی باشیم.