گروه اجتماعی- نادیا احمدی
توجه مفرط به ترکیب و شکل ظاهری و بیرونی بدن، با تغییر سبک زندگی اهمیت خاصی یافته‌ و اغلب کارشناسان از آن به‌عنوان معضلی بزرگ نام می‌برند و برخی دیگر آن را پدیده‌ای معمول می‌دانند که نگرانی درباره آن ضرورتی ندارد؛ اما واقعیت آن است که بسیاری از جراحی‌های زیبایی به لحاظ طبی ضروری نیستند و درواقع عضوی که فرد از ظاهر آن ناراضی است کاملا طبیعی و حتی گاهی ازنظر دیگران بی‌عیب است، اما خود فرد از آن ناراضی است و تا آن را به تیغ جراح نسپارد از اشتغال دائمی ذهنی‌اش با این نقص رها نمی‌شود. شمار فزاینده عمل‌های زیبایی در ایران و برخی مشکلات روانشناختی و اختلالات شخصیتی در تعدادی از متقاضیان این عمل‌ها، موضوع مورداشاره بابک سلحشور- مدیرکل امور کمیسیون‌های سازمان پزشکی قانونی است. او می‌گوید: «متأسفانه برخی افراد نوعی اختلال شخصیتی دارند، به‌گونه‌ای که هیچ‌گاه از ظاهر خود راضی نبوده و احساس رضایت نمی‌کنند و حتی پس از عمل زیبایی نیز از ظاهر خود راضی نیستند.»
سلحشور از پزشکان خواسته که تا جای ممکن و اگر ضرورتی ندارد، از انجام جراحی زیبایی پرهیز کنند: «از پزشکان فعال در حوزه زیبایی می‌خواهم پیش از عمل زیبایی فرد را جهت مشاوره روانپزشکی ارجاع دهند؛ ممکن است فرد از آن دسته افرادی باشد که هیچ‌گاه از ظاهر خود راضی نیست و  بعد از انجام هر جراحی و عملی همچنان از ظاهر خود ابراز نارضایتی کند.»
بااین‌حال تب زیبایی هیچ‌گاه فروکش نکرده و حتی مصائب اقتصادی سال‌های اخیر و شیوع کرونا و سایر اتفاقات خرد و کلان جامعه هم نتوانسته این تمایل افراطی به زیبایی را مهار کند. 
بنابراین«در حیطه افزایش اهمیت «خود»، کـه از محصـولات جامعـه مـدرن اسـت، بـدن به‌منزله واضح‌ترین و آشکارترین حامل خود، جایگاه خاصی پیداکرده. توجه به بدن و رواج آن در متـون جامعه‌شناسی، مباحث گسترده‌ای را حول موضوعاتی نظیر هویـت، مصـرف، سـبک زندگی و زیبایی در نظریه‌پردازی‌های اجتماعی برانگیخته و الگوهای دخیل در مـدیریت بـدن را هم‌چون سایر حوزه‌های زندگی آدمی تحت سلطه قرار داده است.» این سخنی است که از قول دکتر مهرداد ناظری ،جامعه‌شناس نقل‌شده. 
او تأکید می‌کند: «امروزه، افراد طبقـات مختلـف به بدن و ظاهر بیرونی آن توجه فزاینده‌ای نشان می‌دهند. به‌طوری‌که همگان (مردان وزنان) بدن، چهره و فیزیک ظاهر خود را مطابق با الگوهای زیبایی مورد تبلیغ و پذیرش جامعه تغییـر می‌دهند. کنترل بر بدن و توجه به ترکیب، تزئین و هیبت ظاهری و بیرونی آن، ابزاری است که به جوانان، امکان می‌دهد روایت مشخصی از هویت شخصـی را حفـظ کننـد و آن‌را در معرض تماشای دیگران قرار دهند. بدین ترتیب، «فرهنگ بدن» بیانگر اهمیت فزاینـده‌ای است که بدن به‌مثابه کانونی برای تعامل و بازاندیشی فرد نسبت به خویش یافته است.»
 وقتی زیبایی بدن تبدیل به هویت می‌شود! 
سـبک‌هـای نوین زندگی که در جامعه ایران تحت تأثیر جهـانی‌شـدن گسترش‌یافته، در تغییـر رفتارهـای عادتی افراد اثر قاطعی داشته‌اند. به نظر می‌رسـد مفهـوم زیبـایی در جامعـه ایـران در حـال دگرگونی و زیبایی‌اندام با خوش‌تیپی در حال مترادف‌شدن است. مسئله زیبا بودن یـا زیباشـدن در جوامع گوناگون از مسائل جدی و تأمل‌برانگیز است و در فرآیند انتخاب‌های مردم نقشـی مهمـی دارد. این مسئله مرتبط با دوران جدید نیست، بلکه معنای آن و البتـه شـکل و ابزارهـای آن دگرگون‌شده است.
 ایده زیبایی، ایده‌ای فرهنگی و شـاخص وبیانی از ارزش‌هـا و باورهـای اجتماعی است. اما تصویری که اکنون از بدن در جامعه وجود دارد، این است که بدن به‌مثابه پارچه‌ای دیده می‌شود که می‌توان از روی آن موقعیت اجتماعی افراد را دید و طبقه، جنسیت و گرایش‌های مختلف آن را تشخیص داد. این عوامل از تأثیر پیشرفت‌های تکنولوژی بر بدن افراد، تلاش‌های افراد به کنترل بدن خود،مالکیت بدن‌ها و وضع بدن در جامعه مصرفی ناشی می‌شود و در این رابطه مباحث اجتماعی- فرهنگی که درباره ظاهر و بدن به وجود می‌آید، مملو از پیام‌هایی است که زیبایی و جذابیت آدم‌ها را با مناسب بودن برابر می‌کند. برخی از محققان، این عوامل را ناشی از نقش مهم رسانه در شکل بخشیدن به ایده‌آل‌های زیبایی می‌دانند و تبلیغات، نارضایتی از بدن را تشویق و ایده‌آل‌های زیبایی را بدون در نظر گرفتن سلامتی به افراد تحمیل می‌کند. 
ازاین‌رو، بیدا میرحسینی- جامعه‌شناس معتقد است: نگاه اقتصادی و کالایی به بدن موجب می‌شود افراد به‌طور مداوم از طریق انجام‌ عمل‌های متعدد به دنبال زیبایی باشند؛ برخی افراد به دلیل این‌که در موقعیت‌های اجتماعی مختلف هماهنگ و متناسب به نظر برسند حتی زمانی که تغییر ظاهر با احساسات درونی خودشان در تضاد است نیز به سمت عمل زیبایی سوق پیدا می‌کنند. وقتی در مورد زیبایی صحبت می‌کنیم درواقع با یک مقوله اجتماعی  روبه‌رو هستیم؛ زیبایی را باید به‌عنوان یک پدیده اجتماعی بشناسیم، پدیده‌ای که از عناصر فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و ایدئولوژی یک کشور تأثیرپذیر است.
میرحسینی، بابیان این‌که زیبایی را باید به سمت مدیریت بدن سوق داد، می‌افزاید: تا پیش‌ازاین هیچ قدرتی بر روی بدن وجود نداشت و افراد تا پایان عمر بدنشان را به همان شکلی که به دنیا آمده بودند حفظ می‌کردند و مجبور به پذیرش همان ویژگی‌های بدو تولد بودند اما امروزه زیبایی بدن تبدیل به هویت افراد شده است. در جامعه کنونی انسان توانسته بر بدن خود تحمیل قدرت کرده و آن را دست‌کاری کند تا از این طریق تأییدیه اجتماعی به دست بیاورد. به‌عبارت‌دیگر در جامعه مدرن امروز، انسان تلاش می‌کند با اعمال قدرت بر بدن و انجام جراحی‌های زیبایی زمینه تشخص و منزلت اجتماعی خود را فراهم کند. بنابراین امروزه با ترویج عمل‌های جراحی، بدن به‌عنوان ویترین و پیشگام برای شناخت و بازآفرینی هویت در جامعه شناخته می‌شود. البته تمایل به زیبایی و دست‌کاری‌ نسبت به بدن در جوامع سنتی پیشین و جوامع قبیله‌ای نیز دیده‌شده است اما در جامعه مدرن امروز عمل‌های زیبایی یکی از عناصر مهم هویت بخشی به شمار می‌رود. 
این جامعه‌شناس در ادامه، بحث درآمدزایی فعالان این حوزه و مدگرایی را عاملی برای گرایش هرچه بیشتر افراد به عمل‌های زیبایی عنوان کرده و می‌گوید: «یک چرخش اقتصادی در این حوزه اتفاق افتاده است و همان کسانی که از این طریق درآمد کسب می‌کنند، افراد را برای دست‌کاری در بدن ترغیب و تشویق می‌کنند. از طرفی بحث مُد هم مطرح است، به این مفهوم که اگر پوشش و یا عمل جراحی توسط طبقات بالای جامعه مد شود آن موضوع به مطلوب جامعه تبدیل خواهد شد و بدین‌صورت حتی طبقات پایین جامعه با تمکن مالی ضعیف به سمت عمل‌های جراحی گران سوق پیدا می‌کنند.»
این اظهارات زمانی بیشتر اهمیت می‌یابد که به آمار جراحی زیبایی در ایران توجه کنیم. آمارها حاکی از آن است که ایران، در میان کشور‌های منطقه، پس از ترکیه، بیشترین تعداد جراحی‌های پلاستیک و زیبایی را به خود اختصاص داده است. 
به گزارش وب‌سایت «نشنال نیوز» و به نقل از ایندیپندنت، روند صعودی جراحی زیبایی بینی، کشور ما را در میان ۱۰ کشور دارای بالاترین میزان این جراحی‌ها قرار داده است. در سال ۲۰۱۳ ایران با حدود ۴۰ هزار جراحی پس از برزیل، مکزیک و آمریکا در رده چهارم قرار داشت.
ایران همچنان در ردیف کشورهایی با بیشترین عمل زیبایی بینی قرار دارد.
 بابک معتقدی، عضو انجمن جراحان پلاستیک و زیبایی نیز به‌تازگی در گفت‌و‌گو با رسانه‌ها، به تب بالای جراحی بینی اشاره‌کرده و گفته است: ایران یکی از کشورهایی است که آمار جراحی بینی در آن سرانه بالایی نسبت به جمعیت دارد.
 تعداد عمل‌های جراحی بینی در کشور ما بر اساس آمار دقیق طبقه‌بندی نشده است. به همین دلیل برخی آمارها، از انجام سالانه حداقل ۲۵ هزار جراحی زیبایی بینی در کشور خبر می‌دهند ولی برخی نیز این تعداد را سالانه ۸۰ هزار جراحی اعلام می‌کنند. گاردین سال ۲۰۱۳ در گزارشی، در مورد میزان انجام جراحی‌های زیبایی بینی در ایران نوشت: «به نظر می‌رسد ایران پایتخت جراحی بینی در جهان است. سالانه ۲۰۰ هزار نفر در این کشور زیر چاقو می‌روند.» کشور ما بیشترین جراحان زیبایی را نیز در خود جای‌داده، به‌طوری‌که تعداد پزشکان رسمی جراح پلاستیک ۳۳۰ نفر برآورد شده که در منطقه خاورمیانه بیشترین شمار جراحان به شمار می‌رود. 
 افزایش متقاضیان عمل‌های زیبایی در سنین پایین
اگرچه شرایط اقتصادی در سال‌های اخیر، میانگین مصرف بسیاری از اقلام اساسی، ازجمله گوشت و مرغ را دستکم با کاهش شدید مواجه کرده اما به گفته مدیر یک کلینیک زیبایی، وضعیت اقتصادی تأثیر چندانی بر این مقوله نداشته و هرچند استقبال از جراحی‌های زیبایی در یک سال گذشته کمتر شده، اما این کاهش به‌صورت گسترده و مشهود نبوده است و حتی سن متقاضیان کاهش‌یافته و نوجوانان نیز گرایش به انجام عمل‌های زیبایی پیداکرده‌اند. حال این‌که انجام جراحی‌های سنگین زیبایی برای جوان‌ها و نوجوانان دارای عوارض و پیامدهای خطرناکی است، ولی به این مسئله توجهی نمی‌شود و عجیب این‌که نوجوانان برای انجام عمل‌های زیبایی از حمایت خانواده‌های خود برخوردارند و شخص پذیرش کننده و یا پزشک، بدون آنکه عواقب را ارزیابی کند و بداند که بدن آن فرد هنوز به حالت سکون نرسیده دست‌کاری را اعمال می‌کند.
 دکتر ابراهیم رزم‌پا- نایب‌رئیس و عضو هیئت‌مدیره انجمن راینولوژی ایران نیز تأيید می‌کند که سن درخواست عمل پایین‌تر آمده‌ و متقاضی آن نیز در سنین پایین زیاد است. درگذشته حداقل سن ۱۸ سال بود اما در حال حاضر بعد از دوران بلوغ در دخترها از ۱۴ سالگی و در پسرها از ۱۶ سالگی انجام می‌شود. رزم‌پا می‌گوید: جدا از بحث سن باید به رشد و وضعیت جسمانی بیمار نیز دقت کرد؛ چراکه گاهی شخصی ۱۴ ساله رشد جسمانی خوبی دارد ولی فردی ۱۸ ساله رشد جسمانی کافی ندارد.او تمایل به جراحی‌های غیرضروری زیبایی در سنین پایین و حتی سنین بالا را در زمره اختلالات روانی ذکر کرده و می‌گوید: بیماران نیازمند مشاوره در حوزه روانشناسی هستند. در این حالت بیمار اشکالات خیلی جزئی در بدن خود را خیلی بزرگ می‌بیند. به‌عنوان‌مثال نوک بینی که به‌صورت جزئی مشکل دارد و در حد عمل نیست را خیلی بزرگ می‌بیند. در بعضی موارد ثابت‌شده یکی از علائم اسکیزوفرنی، اختلال تصور بدشکلی بدن است. در این موارد با ارجاع به روانپزشک، بیمار بعد از مشاوره و کنترل اختلال، با تفکر نرمال بعضا از فکر عمل خارج می‌شود.