عمران نوری- کارشناس آموزش
در سال های پیش رو که معدل نمره امتحانات نهایی دروس پایه دوازدهم، تأثیر قطعی قابل توجهی در پذیرش  کنکور دارد، نمی توان نسبت به بی عدالتی در برگزاری امتحان نهایی درس زبان انگلیسی بی تفاوت بود. گنجاندن بخش شنیداری، سنگ بنای پایمال شدن حق بسیاری از داوطلبان است. اساسا برگزاری یکسان بخش شنیداری امری غیر ممکن است و مهر تأیید بر این حقیقت انکارناپذیر  است که، علیرغم نارضایتی دانش آموزان، والدین و خانواده ها، از دی ماه ۱۳۹۷ تا خرداد ۱۴۰۱ اقدام قابل توجهی برای بهبود وضعیت متفاوت برگزاری امتحان به عمل نیامده است و وضعیت به همان شکلی است که رادیو ایران در گزارشی با پوشش گسترده از حوزه های امتحانی سراسرکشور به آن پرداخت. خالی از لطف نیست که بخشی از اظهارنظرهای منعکس شده در این گزارش را مرور کنیم:(۱)
 «برگزاری آزمون نهایی (درس انگلیسی) پایه دوازدهم که ۳۰ درصد نمره آن به صورت شنیداری بوده گلایه دانش آموزان و والدین و حتی مدارس را موجب شده. این گلایه به این علت بوده که بخش شنیداری آزمون از بلندگو پخش شده و بسیاری از مدارس بلندگوهای استاندارد نداشتند. و حتی از برخی هیئت های مذهبی قرض کردند.»
  «ما برای صوتش رفتیم از یک هیئت  باندی گرفتیم که صدا واضح تر باشه؛ باز هم دانش آموزانی که آخر سالن بودند گفتند: ما صدا برامون مفهوم نبوده.»
  «نحوه برگزاری این امتحان در مدارس و نبود امکانات سمعی و بصری قابل قبول بود که صدای اعتراض و گلایه دانش آموزان و خانواده های آن ها را بلند کرد.»
  «اکثر دانش آموزان اعتراض داشتند، می گفتند: دو تا باند داشت که اون هم خش خش می کرد؛ اصلا مفهوم نبود.»
  «چه جوریه که مثلا نصف نمره امتحان برنامه  لیسنینگه اونم با این وضعیت خراب و آشفته. خوب این چی میشه، فردا؟ خودشون هم میگن ارتباط مستقیم داره معدل توی کنکور امسال؛ سالن هم که مثل سالن سینما نیست که دیوار باشه….. می‌گفتن صدا می پیچه؛ ما هیچی متوجه نشدیم؛ فقط همه گریه می کردند.»
 «من مدیر مدرسه هستم منتها بچه ها اکثرا
 اعتراض داشتن بابت همین بحث لیسنینگ.»
  «بچه هایی که توی کلاس بودن، ظاهرا این صدایی که باید پخش می شده، لیسنینگه که باید همه گوش می دادن و بعد سؤالات را جواب بدن، اصلا واضح نبوده.»
 «قسمت شنیداریش بچه ها خیلی اذیت شده بودن، هی جلویی ها برای عقبی ها می خوندن، حالا آیا درست تلفط کردن؟ آیا غلط تلفظ شده؟ خیلی مشکل داشتن بچه ها با این امتحان.»
  «اصلا ربطی به روستا و شهر و غیر ذالک نداره؛ حالا ممکنه دوتا سه تا چهارتا ۱۰ تا مدرسه باشن که برخوردار باشن و زیرساخت های صوتی لازمو داشته باشن، ولی خیلی هاشون هم هستن که متأسفانه اون ساختار لازم رو ندارن و بعد تو این جور فضاها و این جور جاها آسیب ها خودشو نشون میده.»
  «ما در تمام حوزه های امتحان نهایی سرتاسر کشور حتی دوتا حوزه نداشتیم که با یک کیفیت یکسان فایل صوتی پخش بشه؛ در بسیاری از حوزه ها معلم زبانی که توی حوزه امتحانی حضور دارد فایل ها را تکرار کرد برای دانش آموز؛ در بسیاری از حوزه ها فایل صوتی به‌جای یکبار چند بار پخش شد ولی در بعضی از حوزه ها هم یکبار پخش شد با کیفیت ضعیف؛ میشه بی عدالتی در اجرای آزمون؛ مرکز سنجش و پایش کیفیت آموزشی در جلسه ای که قبلا خدمتشون بودیم، اعلام کردند که مکلف می کنیم، موظف می کنیم استان ها را به تجهیز حوزه های آزمون؛ یک اسکناس هزار تومانی برای این موضوع اختصاص داده نشد. یعنی اینجوری شد که در بهترین حالت یک مدرسه که حوزه   امتحان هست از پول دانش آموز، از پول بودجه   معلم، از پول بودجه   مدرسه که باید خرج رفاه دانش آموز و آموزش بشود، اومد باند اسپیکر بزرگ اجاره کرد در اون یک روز برای اینکه بتونه فایلو پخش کنه؛ خیلی ها بلد نبودن پخش کنن؛ این میشه بی عدالتی در اجرای آزمون.»
   «در حالی‌که چهار درصد کتاب محتوای آموزشی داشته، اختصاص۶نمره   امتحان به بخش شنیداری که حدود ۳۰ درصد نمره   آزمونه، چراغ علامت سؤال بزرگی را در مقابل دانش آموزان روشن کرده.»
   در شرایطی که بخش قابل توجهی از سرنوشت تحصیلی و شغلی داوطلبان کنکور در رشته های پرطرفدار در همین امتحان های نهایی رقم خواهد خورد، همسان نبودن وضعیت پخش فایل های صوتی در 
حوزه های امتحانی به این بی عدالتی دامن خواهد زد. در برخی از حوزه های امتحانی مطابق دستورالعمل فایل صوتی یکبار پخش می شود، در برخی از حوزه هابیش از یکبار پخش می شود، در برخی از حوزه ها دانش آموزان از راهنمایی دبیر درس زبان انگلیسی حاضر در جلسه بهره مند هستند، در برخی از حوزه ها متن فایل صوتی توسط دبیر روخوانی می شود، در برخی از حوزه ها تجهیزات مناسب هست، در برخی از حوزه ها تجهیزات در حد صفر هست، در برخی از حوزه ها پخش فایل صوتی در سالن های بزرگ موجب پیچیدن صدا و نامفهوم شدن فایل صوتی می شود، و  تمامی این تفاوت ها، موجب تضییع حق بسیاری از داوطلبان خواهد شد.
     عامل مهم دیگر در این جریان، آن است که با عنایت به عدم طراحی استاندارد سؤالات و باز ماندن دست مصححین در تصحیح اوراق، به طور گسترده شاهد اعمال نظر شخصی مصححین و اعمال نفوذ افراد برای تحت تؤثیر قرار دادن تصحیح اوراق خواهیم بود. 
   سؤالات امتحان نهایی خرداد  ۱۴۰۱  نقطه ضعف های قابل توجهی دارد تا جایی که  دبیرخانه کشوری درس زبان انگلیسی اصلاحیه تصحیح اوراق را منتشر کرده تا مصححین پس از صورتجلسه تصحیح کنند که لزوما این موضوع به اطلاع تمام حوزه ها نخواهد رسید و باز هم خوان بی عدالتی گسترده تر خواهد شد. از جمله این نقاط ضعف می توان به این موارد اشاره کرد:
  وجود ابهام در صورت سؤال به نحوی که دانش آموزان برداشت های کاملا متفاوتی از صورت سؤال داشته اند و پاسخ های متفاوت صحیح داده اند ولی در کلید سؤالات، فقط یک پاسخ داده شده است. (سوال شماره   ۵۳)
  طرح سؤالاتی که چند جواب دارند ولی در کلید تصحیح تمام پاسخ های قابل قبول ذکر نشده اند که منجر به تفسیرهای متفاوت مصححین و اختلاف نظرشان در نمره دهی شده است. (سؤالات ۳۲ و ۳۳ و ۳۴ و ۳۵ و ۵۱ و ۵۲ و  و ۵۴ و ۵۵ و ۵۶)
  در انتخاب همه   متن ها و اغلب جمله ها از کتاب درسی و کتاب کار افراط قابل توجه مشهود است.
  طرح سؤالات بخش شنیداری به گونه ای که فقط اسم آزمون شنیداری را یدک می کشد؛ اینکه متن های فایل صوتی از مطالب چاپ شده،،دیده شده و موجود در کتاب است، با ماهیت و نفس ارزیابی فهم شنیداری کاملا مغایرت دارد؛ البته آموزش شنیداری و گفتاری و محتوای این مبحث  در کتاب بسیار ضعیف است و همین مقدار از آزمون شفاهی را هم به زحمت می‌شود از دانش آموزان انتظار داشته باشیم و طراحان سؤال در این خصوص اشتباه نکرده اند و مراقب بوده اند که در تنگنای ضعف آموزش شنیداری و گفتاری در کتاب درسی، جفای مضاعف در حق دانش آموزان روا ندارند. قابل توجه است که بخش شنیداری گفتاری در کتاب درسی پایه  دوازدهم تنها بخش کتاب دانش آموز است که بخش متناظر در کتاب کار ندارد و کمترین سهم محتوای آموزشی نسبت به تمام بخش های کتاب مربوط به شنیداری گفتاری است؛ سهم آموزش شنیداری گفتاری درکتاب ( حدود سه و نیم درصد) [۶ صفحه از ۱۶۸ صفحه   کتاب ها؛ پنج دقیقه و دو ثانیه مدت زمان همه   فایل های بخش شنیداری و گفتاری کتاب پایه  دوازدهم] با سهم بخش شنیداری در امتحان (بیست و دو و نیم درصد) هیچ تطابقی ندارد و این سبب پایمال شدن حق دانش آموزانی است که آموزش شان محدود به محیط مدرسه است. پیش تر در مطلبی به طبع رسیده در روزنامه   کیهان به این مهم اشاره شده که دانش آموزان در مناطق محروم که عموما امکان حضور در آموزشگاه های زبان را ندارند، و بعضا دسترسی کافی به بخشی از بسته های آموزشی کتاب درسی را هم نداشته اند، آسیب بیشتری خواهند دید. و اینکه این رویه قطعا با راهبردهای کلان سند تحول بنیادین و تأکید آن بر نهادینه کردن عدالت آموزشی تطابقی نداشته و البته با بعضی از بخش های برنامه درسی ملی و تأکید آن بر تعادل و توازن و رعایت حقوق ذی نفعان در تضاد است.(۲)
​​​​​​​  بر اساس شواهد موجود، اقدامات زیر برای رفع بی عدالتی در اجرای امتحان اجتناب ناپذیر خواهند بود:
 حذف بخش شنیداری از امتحان نهایی
  اجتناب از طرح سؤالاتی که پاسخ های متعدد دارند  و امکان نمره دهی متفاوت را به مصححین می دهند
   شفاف سازی در باره   افراد و استانه‌ایی که مسئولیت خطیر طرح سؤالات نهایی را می پذیرند، الزام پاسخگویی به ایرادهای وارد به سؤالات بعد از برگزاری امتحان و اعطای وظیفه   طرح سؤال به استان های مختلف به صورت گردشی
پی نوشت ها:
۱. رادیو ایران، برنامه   پیک بامدادی، دوشنبه ۲۷ خرداد ۱۳۹۸
۲. کیهان ۲۶ آذر ۱۳۹۸ شماره ۲۲۳۵۷ محمد محمدی