گروه اجتماعی 
شرایط سخت و دشواری بر افغانستان سایه افکنده و طالبان هر روز بیشتر در مسیر خشونت، ارعاب و عقب‌گرایی گام برمی‌دارد. فرمان منع زنان از تحصیل و جلوگیری از ورود استادان و نیز کارمندان اداری و خدمه‌های زن به دانشگاه‌ها، تازه ترین تلاش طالبان است تا حضور زنان در جامعه را به صفر برساند. درحالی که عدم دسترسی آنان به مراکز آموزشی، به مفهوم دور نگه‌ داشتن مادران آینده از دانش و آگاهی و دور ماندن جامعه از تعالی و پیشرفت است. 
طی روزهای اخیر، دستورات محدودکننده طالبان علیه زنان، واکنش‌های گسترده بین‌المللی را برانگیخته‌ و این گروه در ۱۶ ماه سلطه خود بر افغانستان، برای حذف زنان از جامعه فرمان‌هایی را صادر کرده است که مشهورترین آن‌ها، «مسدود شدن مدارس بالاتر از کلاس ششم به روی دختران»، «محدودیت سفر و رفت‌و‌آمد زنان بدون همراهی محرم شرعی» و«منع اشتغال آنان در سازمان‌های غیردولتی داخلی و خارجی»  است؛ اما «منع تحصیل زنان در دانشگاه‌ها» از تازه ترین تصمیمات طالبان است که بیش از‌پیش واکنش شدید رسانه‌ها و افکار عمومی را در پی داشته و از آنجایی که دانشجويان افغان، بخش عمده دانشجويان غيرايرانی دانشگاه‌های كشور را تشكيل می‌دهند، شرایط برای ادامه تحصیل دختران دانشجوی افغان فراهم است. 
سید رسول موسوی- دستیار وزیر امور خارجه،از اعلام آمادگی کشورمان برای «حل مشکلات ادامه تحصیل دختران به طرق مختلف از جمله به‌صورت برخط و استفاده از زیرساخت‌های موجود در ایران» خبر داده؛ چراکه همزبانی و هم‌مرزی و همدلی جامعه ایرانی با افغانستان، دو کشور را به هم نزدیک کرده است. 
اعضای کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس شورای اسلامی نیز ادامه تحصیل دانشجویان دختر افغانستانی در ایران را امکانپذیر دانسته‌اند. مهرداد ویس کرمی از اعضای این کمیسیون، با تأکید براین‌که  اصل تحصیل در اسلام ربطی به جنسیت ندارد، می‌گوید:‌ 
با توجه به این‌که کشور افغانستان از نظر سابقه تاریخی با ایران قرابت خیلی نزدیکی دارد و از همسایگان ماست که تعامل جدی از قدیم الایام بین ما و کشور افغانستان وجود داشته، از این جهت در درجه اول باید تلاش شود که طالبان متقاعد شود که این تصمیم را لغو کند و زمینه تحصیلات عالیه بانوان افغانستانی را تا بالاترین سطوح تحصیلی در چارچوب روابط و مقررات شرعی فراهم کند. حال اگر به هر دلیلی این اقدام صورت نگرفت، هر کمکی لازم باشد از طرف جمهوری اسلامی به این افراد باید بشود که دلیل اصلی آن همان پیشینه فرهنگی و مسلمان بودن این بانوان است. 
حسین حق وردی از دیگر اعضای کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس شورای اسلامی در گفت و گو با ایسنا، با اشاره به حدیث «طَلَبُ العِلمِ فَریضَةٌ عَلی کُلِّ مُسلِمٍ و مُسلِمَةٍ» که تحصیل دانش بر هر مرد و زن مسلمانی واجب است، تصریح می کند:‌ دین اسلام برای تحصیل علم هیچ تفاوتی بین زن و مرد قائل نشده است. برهمین اساس ما در کشور تمام شرایط را برای ادامه تحصیل مهاجران افغانستانی به خصوص برای دختران افغان در دانشگاه هایمان فراهم کرده‌ایم. دانشگاه‌هایی که امکان تحصیل از راه دور دارند می‌توانند این دانشجویان را به صورت مجازی بپذیرند تا از تحصیل باز نمانند. در خصوص آموزش حضوری نیز باید طبق قوانین و قواعدی که وجود دارد،در کنکور شرکت کنند و در صورت قبولی هیچ منعی برای ادامه تحصیل این بانوان وجود ندارد. 
تحصیل مجازی که به عنوان راه‌حلی از سوی ایران به طالبان پیشنهاد شده، از نظر برخی کارشناسان، راه‌حلی کوتاه مدت است.
 ماشالله شمس‌الواعظین- کارشناس مسائل بین‌الملل با برون زایی مسئله موافق نیست 
و بر این باور است که راه‌حل عبور از بحران به وجود آمده را باید در درون کشور افغانستان جست‌وجو کرد و این مشکل باید با درون‌زایی حل بشود. با برون‌زایی مسئله، راه‌حل‌های برون سپاری هم مطرح می‌شود و پای کشورهای دیگر به موضوع باز می‌شود.
 او به  هزینه‌های مالی، سیاسی و اجتماعی پذیرش دختران دانشجوی افغان اشاره دارد که تعدادشان هم کم نیست. درحالی که گروه دیگری از کارشناسان تأکید می کنند، «هزینه چنین پروژه‌ای بسیار کمتر از میزان کمک‌هایی است که از سرنوشت نهایی آن‌ها اطلاع درستی نداریم و نمی‌دانیم در نهایت به دست چه کسی می‌رسند. 
بنابراین فراهم کردن بستر آموزش مجازی برای زنان افغانستان، سودمندترین و بهترین روش کاربردی برای ارتقاء آگاهی و مبارزه با پدیده عقب‌گرایی و افکار غیرانسانی است.» 
برای بررسی زوایای مختلف این ماجرا به‌سراغ سرفراز طاها- پژوهشگر حوزه زنان از کشور افغانستان رفته‌ایم. این پژوهشگر با ابراز تأسف می گوید: طالبان آرمان و آرزوی 
فارغ التحصیلی را در دختران افغان کشته  و مانند چراغی برای همیشه  خاموش کرده است و چنین رفتارهایی، فقر علمی و اقتصادی  را رقم می زند. او اعلام آمادگی جمهوری اسلامی برای پذیرش دانشجویان دختر افغانستانی را نشان دهنده اوج احترام به هم نوعی، همسایگی و همزبانی و هم فرهنگی  عنوان کرده و می گوید: «این اقدام به لحاظ انسانی بیانگر نهایت توجه و احترام  به بشردوستی و علم دوستی است و نمایانگر آن است که جمهوری اسلامی برای آموزش زنان و دختران افغان ارزش قائل است. اقدامی که برای هر دو کشور ثمرات علمی دارد.» مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.  
 دانشجویانی که در حال سپری کردن آزمون نیمسال پایانی سال جاری بودند، با فرمان منع آموزش زنان در افغانستان، شوکه شدند و به این ترتیب برخی از دانشجویان نمی‌توانند نیمسال را به پایان برسانند، به اعتقاد شما، راه‌حل برون رفت از مشکل ممنوعیت تحصیل دختران در افغانستان چیست؟ 
بله زنان افغانستان هنگامی از آموزش منع شدند که فصل امتحانات پایان ترم دانشگاه‌ها در حال برگزاری بود و به رغم صدور این حکم برخی دختران در صحنه امتحان حاضر شدند اما به زور از دانشگاه بیرون کشیده شدند و در آخر به علت مقاومت و سرسختی، افراد طالبان ضامن سلاح را کشیده و تهدید به تیراندازی مستقیم کردند، تا جایی  که مسئولین دانشگاه از دانشجویان خواهش کردند که صحنه را ترک کرده و اصراری نداشته باشند، زیرا می ترسیدند که طالبان شلیک کرده و ده‌ها نفر را به خاک و خون بکشند.  بنابراین حتی دانشجویان پزشکی در سال آخر تحصیلی و یا آن‌هایی که در آستانه فارغ التحصیلی بودند، با هزاران ناامیدی و اندوه صحنه را ترک کردند. طالبان اعلام کرده که دانشجویان زن تا زمان تصمیم گیری بعدی حق حضور در دانشگاه را ندارند، اما از روی تصمیمات و فرمان های دیگر این گروه، ازجمله بستن مدارس دختران در مقطع متوسطه (کلاس ششم به بالا) می‌توان پیش بینی کرد که فعلا از بازگشایی خبری نیست و این نهایت نگرانی را در میان مردم افغانستان به ویژه دختران به وجود آورده است.  از نظر ما بهترین راه حل این بود که زمان حضور در دانشگاه را تغییر می دادند و یا کلاس ها را به‌شکل آنلاین برگزار می‌کردند و از میان زنان، افرادی را به عنوان کادر علمی برای فعالیت در کسوت استاد دانشگاه استخدام می‌کردند زیرا اغلب زنان به رغم دارا بودن مدارک تحصیلات عالی و تکمیلی بیکارند و استخدام نمی‌شوند.
 از سوی دیگر می توانستند راه حلی ارائه کنند تا هم مطابق شریعت باشد و هم زنان از حق تحصیل محروم نشوند، اگرچه تا پیش از این نیز  اقدام خلاف شریعتی صورت نگرفته و سیستم درسی خلاف شرع نبوده، اما می‌توانستند با افزودن برخی ملاحظات،  روش حضور در کلاس درس را عوض کنند، چراکه با این محرومیت، ضربات جبران ناپذیری بر پیکره جامعه وارد شده و این اقدام به راستی نگران کننده است.  
 ایران یکی از مهم‌ترین کشورهای میزبان مهاجران افغانستان بوده و دانشجویان این کشور، با اختلاف بسیار، بزرگ‌ترین گروه دانشجویان غیر ایرانی در آموزش عالی ایران را تشکیل می دهند. این دانشجویان به‌دلیل قرابت فرهنگی، زبانی و مذهبی، ایران را به‌عنوان مقصد مهاجرت تحصیلی انتخاب می‌کنندو از این نظر تحصیل در ایران برای دانشجویان افغانستانی چندان سخت نیست، درست است؟ 
طبق سرشماری نفوس و مسکن ایران در سال ۱۳۹۵، جمعیت اتباع خارجی در ایران  حدود یک میلیون و ۵۸۶ هزار نفر است، ولی پس از تصرف طالبان و بر اساس آمار اعلامی، تعداد مهاجران به بیش از  ۶ میلیون نفر رسیده  و همان‌طور که شما مطرح کردید، ایران یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین کشورهای میزبان مهاجران افغانستان، درچهار دهه گذشته بوده و جامعه دانشجویان افغانستانی  با اختلاف بسیار زیاد، به دلیل قرابت فرهنگی،  زبانی و مذهبی بیشترین دانشجویان غیر ایرانی در آموزش عالی ایران را تشکیل می‌دهند، حتی اخیرا هم که شهریه به دلار اخذ می شود، باز هم ایران را به عنوان مقصد مهاجرت تحصیلی انتخاب می‌کنند. بنابراین تحصیل در ایران نه تنها سخت نیست که سهل است، اما اگر سیستم شهریه را ریالی کرده و یا دلار کمتری دریافت کنند، تعداد متقاضیان به صورت چشمگیرتری افزایش می یابد. این مسئله برای افراد کم درآمد مشکل است. بنابراین چنانچه شهریه همانند گذشته به شکل ریالی دریافت شود و یا دلار کمتری اخذ کنند، تعداد دانشجویان افغانستانی در ایران به بیشترین حد ممکن می‌رسد. 
 زمینه و امکانات لازم برای پذیرش دانشجویان دختر افغانستان در ایران، باتوجه به ظرفیت خالی موجود در نظام آموزش عالی مهیاست و پس از شیوع کرونا بستر آموزش به شکل مجازی فراهم شده و می‌توان در کوتاه‌مدت به شکل مجازی و در بلند‌مدت به شکل حضوری پذیرای این دانشجویان بود. چنین مسئله ای چقدر مورد اقبال است؟
ببینید باتوجه به ظرفیت های نظام آموزشی، تدریس به شکل آنلاین، گزینه ای قابل دسترس است و پس از پاندمی کرونا، آموزش مجازی در سراسر جهان و به ویژه ایران برای دانشجویان داخلی و خارجی این فرصت را فراهم کرده تا دانشجویان از تحصیل عقب نمانده و بتوانند به بهترین شکل، محتوای دروس را فراگیرند. لذا جمهوری اسلامی ایران از مدت ها قبل، بستر آموزش در مقاطع تحصیلات عالی و تکمیلی را برای دانشجویان بین الملل و به ویژه دختران  به بهترین شکل ممکن تدارک دیده و در حال حاضر بیش از چند هزار دانشجو در مقاطع مختلف در ایران به فراگیری علم و دانش مشغولند که از میان آن‌ها تعداد دختران چشمگیر است و بهترین امکانات رفاهی و اقامتی برای آن ها فراهم شده است.  سیستم آموزشی جمهوری اسلامی در حال حاضر هم به صورت مجازی و هم حضوری فعال است و در چنین شرایطی می‌توان آموزش را در بستر آنلاین آغاز کرد، تا فرصت آموزش حضوری نیز مهیا شود؛ اما اخذ شهریه دانشجویان خارجی به دلار، اندکی کار را برای تمایل دانشجویان به منظور تحصیل در دانشگاه‌های ایران سخت کرده و اگر این مسئله از سمت جمهوری اسلامی تسهیل شود، هزاران دانشجوی دیگر چه دختر و چه پسر و به ویژه دخترانی که در این بازه زمانی از فراگیری تحصیل در افغانستان  محروم مانده اند، ایران را به عنوان تنها و بهترین گزینه برای تحصیل انتخاب خواهند کرد، زیرا جمهوری اسلامی، برای دانشجویان افغانستانی ویژگی های خوبی به لحاظ هم زبانی، همسایگی، هم کیشی و هم آیینی دارد و اشتراکات فراوان دیگری که این بستر را به بهترین شکل مهیا کرده است. 
 همانطور که شما اشاره کردید، میان مردم افغانستان و ایران قرابت‌های فرهنگی وجود دارد و پذیرش این دانشجویان، هم برای افغانستان و هم برای نظام آموزش عالی ایران، دستاوردهای قابل توجهی به همراه دارد. به‌عبارت دقیق‌ کلمه پذیرش دانشجویان دختر افغانستانی نه تنها اقدامی بشردوستانه محسوب می‌شود، بلکه برای هر دو کشور سودمند است. 
کاملا با شما موافقم. اقدامات و اعلام آمادگی جمهوری اسلامی برای پذیرش دانشجویان دختر افغانستانی و حتی پذیرش کسانی که درسشان نیمه تمام مانده، برای نظام آموزشی هر دو کشور سودمند بوده و نشان دهنده اوج احترام به هم نوعی، همسایگی و همزبانی و هم فرهنگی  است. این اقدام به لحاظ انسانی بیانگر نهایت توجه و احترام  به بشردوستی و علم دوستی است و نمایانگر آن است که جمهوری اسلامی برای آموزش زنان و دختران افغان ارزش قائل است. اقدامی که برای هر دو کشور ثمرات علمی دارد. چنانچه  هم اکنون نیز تعداد کثیری از دانشجویان پسر و دختر در این کشور در حال کسب علم و دانش اند و این مسئله افتخاراتی را  برای هر دو کشور به ارمغان آورده و در این بازه زمانی، چنین تصمیمی، کمکی ارزشمند و بشردوستانه محسوب می شود و قابل قدردانی و ستایش است و باید تا حد امکان از این فرصت استفاده کرد. زیرا جمهوری اسلامی، در بخش علوم انسانی و علوم تحقیقاتی در خاورمیانه و منطقه حرف برای گفتن دارد.  
 علی‌رغم دستاوردهای این اقدام، گروهی از کارشناسان معتقدند، «راه‌حل ایران به طالبان مبنی بر تحصیل مجازی بانوان، یک راه‌حل کوتاه مدت است که عدم انقطاع تحصیلی ایجاد می‌کند و کمک می‌کند آرام آرام مسئله عادی سازی شود و دولت طالبان به سمت پذیرش زنان و ایفای نقش‌شان در جامعه حرکت کند اما قطعا این راهکار هم مشکلات لجستیکی دارد.» این گروه از کارشناسان تأکید می کنند که در روزهای گذشته این مسئله تا حدی کنترل شد و رویکردها و واکنش‌های مدنی‌تری از جمله عکس العمل دانشجویان پسر و اساتید در عدم حضور بر سر کلاس‌ها را شاهد بودیم که این رویکردها نتیجه‌بخش‌تر است و دولت طالبان را وادار می‌کند که اندکی بردباری کند و فکر کند که این مسئله را نمی‌تواند با تکیه به خشونت و تحریم اداره کند.» تحلیل شخص شما در این باره چیست؟ 
جمهوری اسلامی ایران در اولین فرصت پس از اعلام ممنوع التحصیلی دختران در دانشگاه‌ها، به طالبان پیشنهادی را مبنی بر تحصیل مجازی ارائه کرد، اما ظاهرا طالبان این پیشنهاد را نادیده گرفته و حداقل می‌توان گفت نپذیرفتند و هیچ گامی در این راستا برنداشتند. در صورتی که چنین اقدامی به عنوان یک راه حل موقت، ضمن جلوگیری از محرومیت تحصیلی، طی سالیان آینده نقش چشمگیر و غیرقابل انکار زنان را در تعالی و پیشرفت کشور روشن می‌کرد، اما طالبان به علت مسائل لجستیکی و موارد مشابه، این پیشنهاد را قبول نکرده و این عدم پذیرش، واکنش اساتید دانشگاه و دانشجویان پسر و دختر را بر انگیخته و ایستادگی و اعتراض مدنی آنان به گوش جهانیان رسیده و نکوهش از هر سمت، طالبان را تحت فشار قرار داده است. در حال حاضر اعتراض فعالان مدنی، نظریه‌پردازان اجتماعی و فرهنگی، جامعه جهانی و دولت های کمک کننده  اتحادیه اروپا و کشور های متعدد اسلامی از جمله ایران، مصر، عربستان، ترکیه و چندین کشور دیگر،  طالبان را وا داشته تا انعطافی از خود نشان داده و به این ترتیب زنان در بخش آموزش پزشکی از جمله مامایی یا همان قابلگی و پرستاری و دیگر بخش های پزشکی به صورت موقت تا زمان تصمیم گیری جدید برای ایجاد بعضی تغییرات و محدودیت‌ها در آینده، به تحصیل خود ادامه می دهند، بنابراین تا حدودی متوجه شده اند که همه مسائل با خشونت و زور حل شدنی نیست و باید در این موارد اندکی انعطاف از خود نشان دهند. اهل علم و نظریه پردازان در شبکه های اجتماعی با ابراز نظر خود،  به طالبان توصیه کرده اند که از چنین تصمیمی دست بکشد، زیرا برای آن‌ها گران تمام شده و نظر مردم و جامعه جهانی از آن‌ها برخواهد گشت و به اعتبارشان لطمه می زند.
 این نظریه پردازان خاطرنشان کرده اند که تداوم چنین تصمیماتی فاجعه بار است و مشکلات جبران ناپذیری به بار می آورد. 
 در یک و نیم سال گذشته به دنبال اعلام تدریجی محدودیت‌های زنان افغانستان، آن‌ها از اغلب مشاغل دولتی اخراج شدند. آن‌ها از سفر بدون اقوام مرد منع شدند و باید بیرون از خانه در حالت ایده‌آل با برقع خود را بپوشانند. در ماه نوامبر ۲۰۲۲، زنان از رفتن به پارک‌ها، نمایشگاه‌های تفریحی، ورزشگاه‌ها و حمام‌های عمومی منع شدند. طالبان همچنین در ماه مارس مانع از بازگشت دختران به مدارس متوسطه شد. تحصیل حق اساسی بشر است و درهای بسته به روی تحصیل زنان، یعنی درها به روی آینده افغانستان بسته می‌شود، فکر می کنید با این وضعیت، آینده افغانستان به کدام سمت خواهد رفت؟ 
بله، یک و نیم سال از آمدن طالبان می‌گذرد و هر روز محرومیت و محدودیت های بیشتری علیه زنان اعمال می‌شود. امکان حضور در اغلب مشاغل از زنان سلب شده و آن‌ها از حق کار  در ادارات دولتی و بسیاری از حقوق اولیه خود در جامعه محروم مانده اند. به عنوان مثال نمی‌توانند بدون محرم شرعی از خانه خارج شده و یا به مسافرت بروند. نمی‌توانند شغل آزاد در بازار داشته باشند و در گروه‌ها و همایش ها شرکت کنند. در صورت حضور در بازار، حتما باید با برقع و حجاب کامل باشند. تصمیم دیگر آن‌ها  که در نوامبر ۲۰۲۲ اعلام شد، این بود که رفتن زنان به پارک ها و نمایشگاه های تفریحی  و ورزشگاه ها و حمام های زنانه  ممنوع است. از طرفی طالبان، تعدد ازدواج را برای خود یک امر حتمی دانسته و  گرفتن مهریه را حرام اعلام و ابراز داشته‌اند که اگر کسی بیشتر از ۱۲ درهم شرعی بگیرد مورد پیگرد قضائی قرار خواهد گرفت.
اخیرا در تاریخ ۲۱  دسامبر ۲۰۲۲ اعلام کردند هیچ زنی حق کار در مؤسسات داخلی و خارجی را ندارد و این تصمیم، بر روان و اقتصاد مردم تأثیر بدی داشته و همه را شوکه کرده و حتی تمام مؤسسات خارجی و داخلی کار خود را متوقف و به حالت تعلیق در آورده اند،  این تصمیم، ضربه ای مهلک بر پیکره اقتصادی کشور وارد آورده، زیرا حدود چند میلیون نفر از طریق این مؤسسات به صورت مستقیم و غیر مستقیم امرار معاش می کردند و این اقدام خشم مردم و جامعه جهانی را  برانگیخته است.
 از سوی دیگر، در رسانه ها و شبکه های اجتماعی، نظریه‌ها و صحبت هایی مطرح می‌کنند که عملا اهانت به کرامت انسانی زن محسوب می‌شود و آن‌ها را برده‌های جنسی معرفی می‌کنند! بی تردید از زمانی که طالبان در ماه مارس با تصمیمی عجولانه و ظالمانه،  مانع بازگشت دختران به مقطع  متوسطه شد، عملا درهای روشنایی و آینده درخشان بر روی دختران و کشور افغانستان بسته شد و در تاریکی مطلق فرو رفتند. دخترانی که در شرف اخذ مقطع دیپلم هستند، هریک ازدواج کرده و اگر شانس و اقبال یارشان باشد با جوانی خوب ازدواج می کنند، در غیر این صورت باید با یکی از اعضای طالبان به عنوان همسر دوم، سوم و یا چهارم ازدواج کنند که صدها مورد این چنینی را شاهد بوده ایم.
 به این ترتیب، آرمان و آرزوی فارغ التحصیلی و ادامه تحصیل را در دختران ما کشتند  و مانند چراغ برای همیشه  خاموش کردند… چنین برخوردها و اعمال سلایق بی‌موردی، افغانستان را به سمت فلاکت و بدبختی همیشگی فرو می‌برد و فقر علمی واقتصادی  و معضل بشری را رقم خواهد زد که از هر بُعد به آن بنگری جز نگرانی و تأسف چیز دیگری در آن نخواهی یافت.