گروه اجتماعی- نادیا احمدی
می‌گویند آلودگی هوا سه منبع اصلی دارد، یکی ورود ذرات آلاینده به هوا و یکی هم افزایش گازهای گلخانه‌ای و دیگری تخریب لایه ازن، که با انتشار گزارش تحقیقی ناسا مبنی بر وجود ابر پنج کیلومتری گاز متان در جنوب تهران و بر بالای مرکز بازیافت و دفع زباله آرادکوه، موضوع آلودگی هوا و انتشار گازهای گلخانه‌ای خبرساز شده است. متان حدود ۱۹ درصد در افزایش گازهای گلخانه‌ای زمین سهم دارد و حالا پس از گزارش این سازمان، پیام جوهرچی، معاون دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت‌وگو با ایسنا تأیید کرده مراکز قدیمی دفن زباله به‌طورقطع قابلیت دفع گاز متان رادارند و «نمی‌توان این موضوع را حاشا کرد».
سال‌هاست که شناسایی منابع اصلی آلودگی‌های زیست‌محیطی در محور توجه ناسا قرارگرفته و این سازمان مکرر از گاز متان و دی‌اکسید کربن به‌عنوان مهم‌ترین منابع آلایندگی‌های زیست‌محیطی نام‌برده است. پژوهشگران ناسا توانسته‌اند ظرف پنج ماه گذشته، ۵۰ ابر غول‌پیکر گاز متان را در چندین قاره جهان شناسایی کنند. این اقدام در پی نصب طیف‌سنج تصویربرداری در ایستگاه فضایی بین‌المللی باقابلیت تشخیص گاز‌های گلخانه‌ای ازجمله متان و دی‌اکسید کربن، صورت پذیرفته و براساس تصاویر به‌دست‌آمده، ابر ساطع کننده متان در آسیای مرکزی، خاورمیانه و جنوب غربی ایالات‌متحده آمریکا شناسایی‌شده است. یکی از کانون‌ها در تهران قرار دارد که در هر ساعت حدود هشت هزار و ۵۰۰ کیلو گاز متان را به هوا می‌فرستد. این موارد بخش‌هایی از گزارش تحقیقی ناسا است که طی روزهای اخیر بارها در رسانه‌ها بازنشر شده، اما واکنش‌های مسئولان پس از انتشار این گزارش، متفاوت بود. نخست مسئولان شهرداری تهران به تکذیب روی آوردند. حسین حیدریان، معاون پردازش و دفع سازمان پسماند شهرداری عنوان کرد که «اگر دپوی زباله عامل ایجاد ابر متان بود، باید در طول ۶۰ سال گذشته هم دیده می‌شد؛ درحالی‌که تراکم این گاز همیشه زیر پنج درصد بود و در این میزان تراکم، ابری ایجاد نمی‌شود.» محمدمهدی عزیزی، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند تهران نیز اعلام کرد: «اقدامی که در کهریزک موجب تولید گاز متان شود، انجام نداده‌ایم و هنوز گزارش مکتوبی از سوی نهادهای بالادستی محیط‌زیست درخصوص صحت این خبر نداشته‌ایم.»
پس‌ازآن خبرگزاری ایسنا، در گفت‌وگو با پیام جوهرچی،معاون دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط‌زیست، واکنش این سازمان را به گزارش ناسا درباره توده‌ گاز متان در جنوب تهران منتشر کرد. جوهرچی گفت: مراکز دفن قدیمی به‌طورقطع قابلیت دفع گاز متان رادارند و نمی‌توان این موضوع را حاشا کرد. در کشورهای پیشرفته برای طراحی محل دفن پسماند استحصال گازدارند تا به‌عنوان یک منبع انرژی از آن در نیروگاه‌ها استفاده کنند.
 جابه‌جایی آرادکوه شاید وقتی دیگر
اصلی‌ترین محل دفع زباله در استان تهران، مرکز آرادکوه است که روزانه حدود پنج هزار و ۵۰۰ تن زباله به آنجا می‌رود. 
مرکزی که نامش با حواشی بسیاری گره‌خورده، ازجمله نقش آن در منشأ بوی بد تهران در سال‌های اخیر و حالا هم وجود توده‌‌ای ابر از گاز متان که این روزها خبرساز شده است. در سال‌های گذشته بارها درباره جابه‌جایی محل دفع زباله استان تهران از آرادکوه به نقطه دیگری صحبت شده و دولت گذشته درصدد انتقال این مرکز بود، اما دفن زباله در این مرکز همچنان ادامه دارد.
هر مرکز دفنی، طول عمری دارد و پس از سپری شدن آن، تعطیل می‌شود، بنابراین مکان‌یابی، پیش‌بینی و برنامه‌ریزی لازم جهت احداث یک مرکز دفن برای آینده تهران ضرورتی محیط زیستی و پدافندی است. فاطمه اکبرپور، رئیس اداره ارزیابی محیط‌زیست و بررسی آلودگی هوا و تغییر اقلیم محیط‌زیست استان تهران نیز بر این مسئله تأکید کرده است. ناظر بر گفته‌های او، «در کشورهای پیشرفته راهکارهایی برای مدیریت پسماند کلانشهرها در نظر گرفته‌شده، ازجمله در آلمان که کمتر از یک درصد از پسماندها دفن می‌شود، اما آنالیز پسماند در ایران با آلمان متفاوت است، در تهران طبق آخرین آنالیز صورت گرفته در مقصد، حدود ۷۰ درصد پسماندها تَر و ۳۰ درصد خشک است، اما در آلمان این درصدها کاملا برعکس است و با توجه به صنعت پیشرفته بازیافت در این کشور و شیوه‌های مناسب جمع‌آوری و ذخیره‌سازی آن‌ها، ۷٠ درصد پسماندهای تولیدی وارد اقتصاد چرخشی و به‌اصطلاح اقتصاد سبز می‌شود و پسماندهای تر تولیدی نیز به هر صورت همگن و نه مخلوط وارد پروسه‌های دیگر بازیافت نظیر کمپوست و استحصال انرژی می‌شود. بنابراین در استان تهران نیازمند مدیریت تلفیقی در حوزه پسماندها هستیم و باید در کنار برنامه‌ریزی برای استقرار سیستم‌های نوین مدیریت پسماند، برای ارتقا و بهینه‌سازی وضعیت موجود در کوتاه‌مدت اهتمام ویژه داشت تا معضلات زیست‌محیطی کاهش پیدا کند.»
باوجود برنامه‌ها و وعده‌های مختلف دولتی، اقدام قابل‌توجهی صورت نپذیرفته است. می‌گویند تغییر مكان مجتمع آرادكوه کار ساده‌ای نیست و نخستین گام در این زمینه تعیین زمینی مساعد برای انتقال این مجتمع است، اتفاقی كه تاکنون رخ نداده و هنوز محل جایگزین برای سایت دفن زباله‌های تهران تعیین نشده است. همچنین فراهم كردن زیرساخت‌ها و بودجه لازم برای این انتقال شرط دوم تغییر مكان مجتمع آرادكوه است که این موضوع کماکان در مرحله بررسی‌های كارشناسی و كش‌وقوس‌های اداری قرار دارد.
  شهر به سمت آرادکوه رفته است
پیام جوهرچی، معاون دفتر مدیریت پسماند سازمان محیط‌زیست در پاسخ به اینکه چرا انتقال مجتمع آرادکوه تاکنون به تأخیر افتاده، به خبرگزاری ایسنا گفته است: «هزینه‌های حمل‌ونقل انتقال این سایت بالا است و شهرداری نیز به همین دلیل ملاحظاتی داشته است». او درعین‌حال تأکید کرده که مکان‌یابی جدید آرادکوه باید در اولویت قرار گیرد.
جوهرچی این نکته را به توضیحاتش اضافه کرده که در دولت دوازدهم از سوی رئیس‌جمهور  وقت دستور انتقال آرادکوه داده شد چراکه آرادکوه به لحاظ پدافند غیرعامل نیازمند جایگزینی و مکان‌یابی مجدد است اما درباره این موضوع که آرادکوه در مکان نامناسبی احداث‌شده به‌عنوان یک کارشناس معتقدم شهر به سمت آرادکوه رفته است و نه آرادکوه به سمت شهر.
این مقام سازمان حفاظت محیط‌زیست بابیان اینکه از احداث مراکز قدیمی دفن زباله ۶۰ تا ۷۰ سال می‌گذرد و تأسیسات لازم برای استحصال گاز در آن‌ها وجود ندارد، مطرح کرده که «در کشورهای پیشرفته، برای محل دفن پسماند سیستم استحصال گاز طراحی می‌کنند و از آن گاز به‌عنوان یک منبع انرژی در نیروگاه‌ها استفاده می‌شود.»
 قابلیت تولید انرژی از گاز متان
با توجه به این پتانسیل از یک‌سو و ضرورت رفع آلودگی زیست‌محیطی ناشی از سوء مدیریت این پسماندها و مهار و کنترل گازهای گلخانه‌ای از سوی دیگر و همچنین استفاده از انرژی‌های نو، باید مدیران اجرایی پسماند و متولیان امر را مجاب کرد که برای استفاده از این ظرفیت و کنترل گازهای منتشرشده از مراکز دفن پسماند چاره‌اندیشی و برنامه عملیاتی خود را ارائه کنند.انتشار گاز متان از محل سوزاندن زباله‌ها تنها مختص ایران نیست و در همه جای دنیا اتفاق می‌افتد و آن‌طور که سید محسن علوی، کارشناس محیط‌زیست می‌گوید، در سایر کشورهای جهان، از گاز متان سایت‌های زباله بهره‌برداری کرده و آن را به نیروگاه‌ها انتقال می‌دهند. 
لوله‌گذاری در سایت‌های پسماند و انتقال متان، اقدامی رایج در کشورهای پیشرفته دنیا و حتی در معدود کشورهای درحال توسعه است، اما «به این دلیل که اکثر سایت‌های ما ازجمله سایت پسماند آرادکوه قدیمی هستند، امکان لوله‌گذاری در آن‌ها وجود ندارد.» علوی بابیان این موضوع، تأکید می‌کند که این مهم باید در اولویت‌های کشور دیده شود تا از انتشار متان در سایت‌های زباله جلوگیری کرد. 
جوهرچی، معاون دفتر مدیریت پسماند سازمان محیط‌زیست، نیز با این مسئله موافق است. به گفته او، چنانچه سایت‌های جدید دفع زباله در ایران نیز با لوله‌گذاری‌هایی برای خروج گاز متان و استحصال انرژی از آن‌ها ساخته شوند، می‌توان از گاز آن‌ها به‌عنوان یک منبع انرژی استفاده کرد. او در ادامه افزوده: «متأسفانه تاکنون شهرداری‌ها اقدام خاصی انجام نداده‌اند؛ این در حالی است که وظیفه اصلی بر عهده شهرداری‌ها است.»
داریوش گلعلیزاده، رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست از دیگر صاحب‌نظرانی است که بر این امر صحه می‌گذارد:  «گازهای گلخانه‌ای نباید وارد محیط شود و سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران وظیفه دارد که این گازها را استحصال کند.»
گلعلیزاده در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس بیان کرده است که این گازها باید تبدیل به بیوگاز شده و به‌صورت انرژی تولیدی مورداستفاده قرار گیرد. او با اشاره به حجم تولید روزانه ۷ تا ۷.۵۰۰ تن زباله در شهر تهران و انتقال آن به مرکز آرادکوه بیان کرده:‌ بخش قابل‌توجهی از این زباله‌ها در آرادکوه دفن می‌شود که تولید متان دارند. متان ازجمله گازهای گلخانه‌ای است که باید میزان انتشار آن کنترل شود، اما در محدوده ذکرشده، علاوه بر مرکز آرادکوه ، برخی دامداری‌های آن اطراف نیز در تولید گاز متان  مؤثر هستند. رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست پیشنهاد ایجاد مراکز میانی مدیریت پسماند (MRF) ) را یکی از راه‌حل‌های کنترل این گاز عنوان و تأکید کرده: شهرداری تهران باید به سمت حذف دفن سنتی پسماند برود و با کمک فناوری‌های جدید به تولید انرژی از آن بپردازد.
 متان هوا را آلوده می‌کند
پس از انتشار گزارش ناسا و واکنش‌های بعدی آن، این بحث به میان آمد که هریک از آلاینده‌ها چه سهمی در هوای تهران دارند و اساسا زباله چقدر در آلایندگی هوای پایتخت سهیم است. همواره در مورد متهمان آلودگی هوا و میزان قصور آن‌ها فهرست‌های متعدد، متفاوت و بلندبالایی ارائه‌شده، اما در این موردتردیدی وجود ندارد که شیوه دفع پسماندها در آرادکوه علمی و به‌روز نیست و همین موضوع سبب بروز آلایندگی‌های فراوانی شده است.  «متان یکی از گازهای گلخانه‌ای آلاینده جو است که اگر در محیط رها شود، با اجزای دیگر محیط واکنش نشان داده و هوا را آلوده می‌کند. همچنین گرما را در جو به دام می‌اندازد و باعث افزایش گرمایش جهانی می‌شود اما در مقابل اگر انتشار آن را در جو به حداقل برسانیم، می‌توان با انتقال این گاز به صنعت و نیروگاه‌ها از آن استفاده بهینه کرد و از گرمایش جهانی نیز جلوگیری به عمل آورد.» محسن علوی، کارشناس محیط‌زیست بابیان این عبارت، عنوان می‌کند که متان عمر نسبتا کوتاهی (کمتر از ۱۰ سال دارد) و تأثیر آن بر آب‌وهوا قابل‌برگشت است و لوله‌گذاری و هدایت متان تولیدشده در سایت‌های زباله می‌تواند به کاهش آلودگی هوا، جلوگیری از انتشار گازهای گلخانه‌ای و گرمایش زمین و همچنین صرفه‌جویی در بخش انرژی کشور کمک کند.این کارشناس محیط‌زیست در گفت‌وگو با تسنیم هشدار داده که اگر همین روند ادامه داشته باشد در آینده تصاویر ماهواره‌ای می‌توانند انتشار فزاینده در سایر سایت‌های زباله کشور را نیز به تصویر بکشند که این انتشار می‌تواند در آینده نزدیک خطرساز شود.