پس از فروپاشی شوروی و اعلام استقلال جمهوری‌های آن، فدراسیون روسیه به‌عنوان وارث سلف خود شناخته شد و سرزمین اصلی را حفظ کرد. اما سیاست‌مداران روس نمی‌خواستند فقط وارث جغرافیا باشند به همین دلیل و به‌منظور حفظ حوزه نفوذ روسیه در کشورهای تازه‌استقلال‌یافته، اتحادیه کشورهای مستقل هم سود را تشکیل دادند. در مقابل طرف مقابل نیز غربی‌ها و ناتو بیکار نبودند و مدام سعی می‌کردند (و سعی می‌کنند) این حوزه نفوذ را محدود و آن کشورها را به صفوف متحدین خود اضافه کنند. بحران‌های منطقه قفقاز جنوبی نیز جدا از این معادله تحلیل نمی‌شود.

 روسیه از ابتدای تأسیس خود و به طور مشخص پس از قدرت‌گرفتن ولادیمیر ولادیمیرویچ پوتین  ثابت کرده است که واکنش‌های شدیدی نسبت به جمهوری‌های تازه‌استقلال‌یافته که به غرب متمایل می‌شوند نشان می‌دهد. برای اثبات این مدعا می‌توان به حمله گسترده سایبری به تمام زیرساخت‌های استونی و قطع بسیاری از مراودات روسیه با این کشور را در سال ۲۰۰۷، حمله نظامی به آبخازیا و اوستیای جنوبی (مناطقی از کشور گرجستان) در سال ۲۰۰۸ و بحران ۲۰۱۴ اوکراین و الحاق جزیره کریمه به روسیه و سرانجام عملیات نظامی روسیه در اوکراین اشاره کرد. در جنگ اول قره‌باغ نیز بنا بر همین سیاست بود که روسیه تمام‌قد در کنار طرف ارمنی ایستاد و موجب پیروزی قاطع ارمنستان در آن منازعه شد. ازآنجاکه روس‌ها می‌دانستند که به علت تفاوت‌های زبانی و دینی و همچنین همکاری آذربایجانی‌ها با اروپا در حوزه انرژی امکان استفاده از آذربایجان به‌عنوان پایگاه خود در منطقه قفقاز را ندارد شروع به حمایت از ارمنستان کرد.

در سال‌های بعد نیز روسیه با حمایت از عضویت ارمنستان در اتحادیه اقتصادی اوراسیا و پیمان امنیت جمعی به حمایت‌های خود جنبه قانونی‌تری داد. اما ورود پاشینیان به کاخ نخست‌وزیری ارمنستان معادلات را عوض کرد. نخست‌وزیر جدید ارمنستان  تصمیم گرفته بود تا همانند رئیس‌جمهور فعلی اوکراین به هم‌زیستی سودآور خود با روسیه پایان داده و وارد اتحاد با کشورهای غربی شود. از همین بازه زمانی بود که حتی لحن صحبت‌های نخست‌وزیر ارمنستان حالت خصمانه‌ای به خود گرفت و این دقیقاً همان زمان طلایی بود که آذربایجانی‌ها سال‌ها منتظر آن بودند. باکو به‌وضوح می‌دانست که حتی با وجود برنامه نوسازی نظامی‌اش در صورت ورود روسیه در حمایت از ارمنستان هیچ شانسی برای پیروزی در منازعات نظامی نخواهد داشت. به همین دلیل در زمانی که فاصله‌گرفتن ایروان از مسکو را تشخیص داد جنگ دوم قره‌باغ را آغاز کرد. در مقابل پاشینیان نیز که گمان می‌کرد روسیه برای حفظ پایگاه خود درهرصورت از ارمنستان دفاع خواهد کرد هیچ اقدامی برای اصلاح روابطش با مسکو در پیش نگرفت. تصمیم روسیه اما برخلاف تصور ورژن ارمنستانی زلنسکی تنبیه دولت ارمنستان برای همکاری با غربی‌ها بود. روسیه اجازه داد تا آذربایجان برخی از مناطق مورد مناقشه و اشغال شده توسط ارمنستان را باز پس گیرد.

حتی انهدام بالگرد کاموف-۵۲ روسی و درخواست پاشینیان از پیمان امنیت جمعی نیز باعث نشد تا روس‌ها با پاشینیان همکاری کنند این اتفاق در حالی رخ داد که روس‌ها چند ماه قبل از آن با اولین درخواست دولت قزاقستان به‌سرعت نیروهای خود را برای مقابله با اغتشاشات درونی این کشور اعزام کرده بودند. حال باتوجه‌به توضیحات فوق می‌توان به تحلیل و پیش‌بینی عملکرد روسیه در بحران اخیر پرداخت. ازآنجاکه روسیه نمی‌خواهد پایگاه خود را در قفقاز جنوبی از دست دهد و همچنین به‌طورجدی به فکر استفاده از کریدور شمال – جنوب (مخصوصاً باتوجه‌به فعالیت‌هایی اخیرش در قاره آفریقا) است به‌هیچ‌وجه اجازه نخواهد داد تا تمامیت ارضی ارمنستان (نه مناطق مورد مناقشه بلکه فقط سرزمین اصلی ارمنستان) به خطر بیفتد و همچنین اجازه اجرایی‌شدن طرح دالان زنگزور را نیز نخواهد داد (چراکه عملکرد کریدور شمال – جنوب را دچار مشکل خواهد کرد).

اما این به معنای ورود نظامی روس‌ها به منازعه نیست؛ بلکه آنها با توافقات قبلی با آذری‌ها و هشدارهای لازم به آنها، از ورود آذربایجان به مناطق حساسیت‌برانگیز از نظر روسیه جلوگیری می‌کنند و به‌موازات آن شاهد ازدست‌رفتن قره‌باغ از دستان ارمنستان و تنبیه پاشینیان خواهند بود تا این پیام را به دولتمردان ارمنستان منتقل کند که وجود فردی غرب‌گرا در ایروان وضعیت را از این نیز بدتر خواهد کرد (صحبت‌های اخیر پوتین درمورد مالکیت آذری قره‌باغ را نیز در همین چارچوب باید معنی کرد). متحدان غربی پاشینیان نیز در این وضعیت نمی‌توانند کمکی به او بکنند؛ چراکه آذربایجان تأمین‌کننده گاز اروپاست و ورود نظامی غربی‌ها به ارمنستان نیز باعث واکنش روسیه خواهد شد. در پایان نیز باید اشاره کرد که بنا بر واقعیت‌های میدانی تنها راه نجات ارمنستان از این وضعیت بغرنج سیاسی – نظامی کنونی را می‌توان تغییر پاشینیان دانست که با درپیش‌گرفتن سیاست غربی، زلنسکی‌وار در حال ذبح منافع ملی ارمنستان است.