بدون وجود نهادهای اجتماعی، فعالیت‌های اجتماعی امکان وجود پیدا نمی‌کنند. مثلا آموزش همواره نهاد خود را در جامعه داشته است. زمانی در جهان مسیحی، کلیسا همزمان هم نهاد دین و هم نهاد آموزش بود. در ایران هم مکتب‌خانه‌ها، حوزه‌های علمیه و مدارسی همچون نظامیه به عنوان نهاد آموزش شناخته می‌شدند. بدون این‌ها آموزش در بعد اجتماعی هرگز محقق نمی‌شد. این موضوع را در مورد اقتصاد بهتر می‌توان درک کرد اگر نبود بازار چیزی به نام اقتصاد خارج از ذهن آدم‌ها موجودیت پیدا نمی‌کرد. دین هم از این قاعده مستثنی نیست و برای حضور در جامعه، نهاد خودش را می‌خواهد. دین ظرفیت این را دارد که نهادهای متعددی داشته باشد. یکی از این نهادها، نهاد سوگواری است. عزاداری امروز زنده‌ترین نهاد برای نهاد بزرگ دین است. نهاد دیگر دینداری نهاد زیارت است.

این نهاد هم امروز در شکوهمندترین تاریخ خود است. نماد عظمت نهاد زیارت مراسم اربعین است که در حقیقت مجموعه دو نهاد سوگواری و زیارت است. این دو نهاد امروز مرکبی برای حیات اجتماعی دین هستند. اما یکی از مهم‌ترین نهادهای دینداری در جامعه امروز ایران که به شدت تضعیف شده است، اگر نگوییم رو به فراموشی رفته است. نهاد مسجد مهم‌ترین و اولین نهاد دینی است. هرکه الفبای تاریخ اسلام را خوانده باشد می‌داند که اولین اقدام پیامبر بعد از هجرت به مدینه تأسیس مسجد بود. مسجد ستون دینداری است، همانگونه نماز ستون دین است. هرچند تنها کارکرد مسجد نماز خواندن نیست؛ بلکه مسجد نظامی است که دینداری اجتماعی را تحقق می‌بخشد. چگونه می‌توان این نهاد را زنده کرد؟

همه نهادهای اجتماعی با کارکرد تعریف می‌شوند و از پس برآوردن یک نیاز پدید می‌آیند. حذف نهاد مسجد ثمره طبیعی مدرن شدن جامعه است. با فرآیند مدرن شدن، مسجد ظاهرا نیازی برآورده نمی‌سازد که بخواهد در جامعه به صورت پیشین خود حیات داشته باشد. مسجد پیوند مهمی با نهاد روحانیت هم دارد و به حاشیه رفتن مسجد مساوی به حاشیه رفتن حوزه است. با اینکه ظاهرا در جامعه مدرن نیازی وجود ندارد که مسجد آن را برآورده کند، جامعه مدرن تشنه نهادی همچون مسجد است. چراکه جامعه فردگرا و از هم‌گسسته که قوانین در آن نفَس افراد را گرفته‌اند و بوروکراسی آن‌ها را تحقیر می‌کند، نیاز دارد به نهادی که فرد بتواند فارغ از سلسله مراتب اداری و قانونی به آن پناه ببرد. در واقع برای اینکه مسجد احیا شود باید جامعه از سمت فردگرایی به سمت جمع‌گرایی برود و برعکس برای اینکه‌ جامعه عوض شود باید نهاد مسجد احیا شود. مسجد نظامی از ارتباطات را پدید می‌آورد که از استحکام ویژه‌ای برخوردار است. همین برقراری ارتباط و تبدیل کردن یک مسجد در یک محله یا یک شهر به شبکه‌ای ارتباطاتی، افراد آن جامعه را قدرتمند می‌کند. جامعه خود یک نهاد است و اگر این ارتباط نباشد جامعه کارکرد خود را از دست می‌دهد. هم برای دین و هم برای جامعه احیای نهاد مسجد واجب است و احیای مسجد در گرو پاسخ به نیازهای جامعه بدون مزاحمت‌های قانونی است.