در مراکز نگهداری از معلولان چه میگذرد؟
ضربوجرح و اذیت و آزار افراد دارای معلولیت و پشتصحنه آنچه در برخی مراکز جامع نگهداری و توانبخشی معلولین میگذرد، موضوع تازهای نیست. مراکزی که علی رغم دریافت هزینههای قابلتوجه در غیاب خانوادهها در حق معلولان اجحاف میکنند و حتی ابتداییترین اصول و ضوابط عمومی مراکز توانبخشی و مراقبتی نیز در آنها رعایت نمیشود، در غذا و نظافتشان کم میگذارند، افراد دارای معلولیت را تنبیه و تهدید میکنند یا برنامههای تفریح و شادیآنها را حذف میکنند. تخلف در این مراکز، رخداد پنهانی نیست و میتوان مصادیق فراوانی را برشمرد.
۳۰ آذرماه ۱۳۹۳ یک مورد مسمومیت غذایی در مركز نگهداری معلولان ذهنی در روستای جیتو پاكدشت به اورژانس اعلام شد. به گفته مسئولان این آسایشگاه در روز حادثه به این معلولان سوپ جو داده شد كه پسازآن در ۳۰ نفر از معلولان مسمومیت گوارشی، دلپیچه و دلدرد مشاهده و پیش از رسیدن اورژانس، سه نفر جان خود را از دست دادند و ۲۷ نفر نیز به بیمارستان زعیم پاكدشت منتقل و پس از سرمتراپی و دارودرمانی از بیمارستان مرخص شدند.
۲۳ شهریورماه ۱۳۹۴ با انتشار تصاویری از آزار معلولان در یک مرکز نگهداری معلولان ذهنی و جسمی در شهرستان فردیس، دادستانی مرکز استان البرز به این پرونده ورود و پس از انجام تحقیقات مشخص شد، مدیران این مرکز به دلیل اینکه نمیخواستند هزینهای برای استخدام پرستار مجرب پرداخت کنند، از طناب و زنجیر برای نگهداری از معلولان استفاده میکردند.
۸ اسفندماه ۱۳۹۶ خانواده یک معلول ذهنی كه در یک آسایشگاه خصوصی ویژه معلولان ذهنی مرد در شمال تهران نگهداری میشد، به دنبال مشاهده آثار ضربوجرح بر بدن فرزندشان، نسبت به نحوه نگهداری در این مركز خصوصی به مراجع قضائی شكایت كردند.
خانواده معلول به هنگام مراجعه به مركز با سر باندپیچیشده، زخمها و نشانههایی از بسته شدن مچ پا و آثار سوختگی روی دست و كبودیهای ناشی از ضربدیدگی مواجه شدند. یک آنژیوكت هم در دست معلول مانده بود كه محل آنژیوكت دچار زخم و عفونت شده بود. گوش چپ معلول شكسته بود و جراحت وسیع داشت كه محل زخم را بخیه زده بودند اما بازهم خونریزی داشت.
نماینده پزشكی قانونی، در معاینات خود وقوع ضرب و شتم و بسته شدن پا را تأيید و پس از معاینه جراحات گوش مشخص شد به دلیل شدت آسیب و میزان عفونت، عمل جراحی نیازمند مجوز پزشكی قانونی است كه پس از دریافت مجوز، عمل گوش بهصورت اورژانسی انجام شد اما پزشک جراح اعلام كرد كه بخیه اولیه در مركز نگهداری، با نخ غیراستریل بوده و باعث تأثیر منفی در میزان شنوایی شده است.
بخشی از آسیبها و زخمهای افراد دارای معلولیت قابلدیدن است اما زخمهای عمیق روحی و روانی قابلدیدن نیست و اگرچه این اتفاقها در همه مراکز رخ نمیدهد و تنها تعداد معدودی از مراکز هستند که گاهی رفتارهای نامناسب با معلولان دارند، اما کمپین حمایت از حقوق معلولان همواره گزارشهایی در دست دارد که روایتگر خشونت و بدرفتاری است. این کمپین میگوید، افراد دارای معلولیت در وضعیت بغرنج بهداشتی، تغذیهای و درمانی به سر میبرند.
حساب کاسربری این کمپین در توییتر، روز دوم مرداد ۱۴۰۱ یک ویدئو منتشر و باری دیگر از رفتار خشن و نامناسب مراقبان در یک مرکز نگهداری پرده برداشت.
این ویدئو صحنههایی بسیار دردناک از بدرفتاری با معلولان ساکن در یک مرکز با عنوان «مرکز توانبخشی غیردولتی نگهداری معلولان ذهنی احسان اهواز» را نشان میداد. دو نفر از پرسنل مرکز توانبخشی یکی از توانخواهان با معلولیت ذهنی اوتیسم و اختلالات رفتاری خیلی شدید را مورد خشونت قرار داده و به فریادهای مظلومانه او توجه نمیکردند. درعینحال در کنار او معلول دیگری روی زمین بهصورت برهنه نشسته و نظارهگر این واقعه تلخ بود.
بهمنماه سال گذشته نیز رسانهها به نقل از ربیعالله قربانی، دادستان عمومی و انقلاب اراک، خبر دادند که به دلیل آتشسوزی دریکی از مراکز نگهداری معلولان در این شهر، یک فرد دارای معلولیت جانباخته است.
فرد درگذشته «بیمار اعصاب و روان» معرفی و ادعا شد که «به دلیل جلوگیری از آسیب رساندن به خود، به تخت بستهشده بود». بر اساس روایت ربیعالله قربانی، یک فرد دارای معلولیت ذهنی در این مرکز تحت پوشش بهزیستی، کنار تخت فرد جانباخته فندک روشن کرد و این اقدام به آتشسوزی و سپس فوت بیماری منجر شد که به تخت بستهشده بود و امکان نجات خود را نداشت.
به تخت بستن بیماران اعصاب و روان که احتمال میرود به خود یا دیگران آسیب برسانند، رویهای مرسوم در مراکز درمانی است؛ اما با این شرط که فرد بیمار تحت نظر باشد نه اینکه به حال خود رها شود.
«کمپین معلولان» ۱۴ مردادماه امسال هم در حساب توییتر خود تصاویری از برخورد خشن پرستاران و ضرب و شتم معلولان ذهنی در یک مرکز نگهداری ویژه در بوشهر منتشر کرد.
این کمپین اعلام کرد كه این تصاویر از مرکز نگهداری و توانبخشی «نیلوفران آبی» و از دل ۲۰ دقیقه فیلم و گزارش رسیده به آن استخراجشده و نوشته علاوه بر «اذیت و آزار و بدرفتاری وحشتناک»، معلولان ساکن در این مرکز دچار «سوءتغذیه و وضعیت بد بهداشتی» هم هستند.
ویدئوی منتشرشده از دوربینهای مداربسته این مرکز نشان میدهد که دستکم دو مرد یکی از معلولان حاضر در خوابگاه را روی یکی از تختخوابها باسیلی زدن مداوم، مورد ضرب و شتم قرار میدهند و سپس میخواهند پاهای او را به تختخواب ببندند.
در بخش دیگری از تصاویر منتشرشده، دو زن و یک مرد سعی میکنند یکی از معلولان را روی تختخواب دیگری به نردهها ببندند و یکی از کارکنان مرد، بالش را روی صورت بیمار بستری قرار داده و فشار میدهد، درحالیکه همزمان دو زن دست فرد معلول را به تخت میبندند.
در ادامه این ویدئو، زنی با ماسک وارد قاب میشود که به نوشته ویدئوی کمپین معلولان «رئیس مرکز» است، درحالیکه معلول قربانی خشونت بیحال روی تخت دراز کشیده است.
این ویدئو که از روی مونیتور دوربینهای مداربسته ضبطشده است، ضرب و شتم دستکم دو معلول دیگر توسط کارکنان مرد را به نمایش میگذارد و در بخش دیگری، یکی از پرستاران زن این مرکز، گلوی یکی از معلولان را میگیرد و فشار میدهد.
اما این اولین و آخرین مورد آزار و اذیت معلولان در مراکز نگهداری نیست و طی ماههای اخیر، انتشار تصاویری مشابه از مراکزی در شیراز، اهواز و جهرم نیز با انتقاد افکار عمومی مواجه شده و این ویدئو یکی از صدها و هزاران خشونت نسبت به افراد دارای معلولیت است که توانایی دفاع از خود را ندارند!
بر اساس متنی که از سوی کمپین حمایت از حقوق معلولان در شبکههای اجتماعی منتشرشده، ضرب و شتم معلولان در مرکز نگهداری و توانبخشی «نیلوفران آبی» به امری عادی تبدیلشده، بهگونهای که چند روز قبل دست علیرضا حیدریان، یکی از معلولان بستری هنگام بستن به تخت در اثر شدت ضربات شکست و قبلتر از او پای محمودجواد کاشانی، از دیگر معلولان این مرکز به همین شکل آسیب دید اما مدیر مرکز حاضر به اعزام هیچکدام از آنها به مراکز درمانی نشد.
به روایت این کمپین، «غذاهایی که در این مرکز برای مددجویان تهیه میشود دون شأن انسانی مددجویان است و جا دارد نهادهای نظارتی سری به انبار، آشپزخانه و یخچالهای این مرکز بزنند تا ببینید چگونه خوراکیهای گندیده، تاریخمصرف گذشته و مضر به دلیل ارزان بودن به خورد معلولان داده میشود. همچنین وضعیت پوشینه کردن معلولان در بدترین شرایط ممکن قرار دارد و معمولا مراکز در بسیاری از مواقع بهجای پوشینه از پارچههای کهنه و مشمای پلاستیکی استفاده میکنند تا هزینههایشان را کاهش دهند.»
این نوع مراکز به دلیل بزرگی و نبود نظارتهای دائمی، مستعد بروز چنین اتفاقاتی هستند وزندگی مستقل وتوأم باعزت و احترام افراد دارای معلولیت را بهتمامی زیر پا میگذارند.
نگین حسینی، پژوهشگر حوزه حقوق افراد دارای معلولیت میگوید: « مطابق کنوانسیون جهانی حقوق افراد دارای معلولیت مصوب سال ۲۰۰۶ که ایران هم آن را امضا کرده است، تمام کشورهای عضو متعهد شدهاند که بساط مؤسسات نگهداری معلولان را برچینند. این کنوانسیون تمام کشورها را متعهد کرده است كه بهجای مراکز رسمی، خانهها با مراکز اسکان محلی برای این افراد تهیه شود، با این هدف که فرد دارای معلولیت، سرپناه، استقلال زندگی و توان تصمیمگیری داشته باشد. اشخاصی هم بهعنوان همراه در این مراکز حضور دارند. این همراهان در بخشهای مختلف به فرد دارای معلولیت کمک میکنند؛ کمکی که همه افراد در زندگی به اشکال متفاوت به آنها نیاز دارند.»
به گفته حسینی، «بخشی از آسیبهایی که به افراد دارای معلولیت وارد میشود، قابلدیدن و بخشی هم قابلدیدن نیست؛ بهویژه در مورد افراد اوتیستیک و کسانی که معلولیتهای ذهنی و روانی دارند، ممکن است این خشونتها موجب اثرگذاری بر رفتار آنها شود. خشونت با افراد دارای معلولیت بر سایر معلولان نیز تأثیر میگذارد، چون فکر میکنند اگر حمایت خانواده نباشد و والدین از دنیا بروند، کسی از آنها نگهداری نمیکند. این مراکز باید پناه و مرجع افراد دارای معلولیت باشد.» سازمان بهزیستی کشور مدعی شده سیاست این سازمان برخورد شفاف و قاطع با پروندههای تخلف است و در امور مربوط با جامعه هدف و در راستای صیانت از حقوق همه افراد تحت پوشش و علیالخصوص افراد دارای معلولیت با هیچ کس مماشات نمیکند و این موضوع را تا حصول نتیجه پیگیری و اقدامات قانونی متناسب به عمل خواهد آمد. ازاینرو بهزیستی برای تشکیل کمیته نظارت بر مراکز ماده ۲۶ بهمنظور تعطیلی مرکز نیلوفران آبی در بوشهر اقدام و با لغو مجوز مرکز و جانمائی افراد دارای معلولیت در دیگر مراکز استان، صیانت از افراد تحت پوشش را در دستور کار خود قرار داد.
همچنین مهدی مهرانگیز،رئیسکل دادگستری استان بوشهر گفت: این فیلم مربوط به مرداد سال گذشته است و بهمحض اطلاع از این موضوع به همراه دادستان مرکز استان، معاون دادستان و مدیرکل بهزیستی استان از مرکز نگهداری کودکان معلول نیلوفر آبی بازدید به عمل آمد.
مهرانگیز، با کاهش خاطیان این پرونده به یکتن اعلام کرد: فردی که در فیلم منتشرشده اقدام به ضربوشتم معلولان کرده است، همان زمان از مرکز اخراج و اکنون دستور بازداشت او صادرشده و برای این مرکز نگهداری معلولان هم پرونده کیفری تشکیلشده است.
میگویند استاندارد نبودن مؤسسات و مراکز مراقبتی سنتی، عدم نظارت مؤثر و مستمر بر مؤسسات و مراکز مراقبتی، بهکارگیری نیروهای غیرمتخصص در مراکز، تعداد کم کارکنان مراکز، ساعات کاری زیاد و فشار کاری مضاعف، مشکلات معیشتی کارکنان و فشارهای عصبی همه از دلایل بروز چنین اتفاقاتی در مراکز نگهداری معلولان در ایران هستند.
مینا دشتبالی، مددکار اجتماعی نیز بیان میکند، فضای این مراکز بیانگر این است که نگهداری صحیح و درستی از این افراد انجام نمیشود.
این مددکار اجتماعی عمدهترین مشکلات مراکزی ازایندست را نبود زیرساخت، عدم نگهداری صحیح، کمبود منابع مالی و امکانات سازمان بهزیستی و نبود رسیدگی و نظارت بر مراکز توانبخشی عنوان کرده و توضیح میدهد: «خدماتی که در این مراکز ارائه میشود، بسیار محدود است. خانوادههایی که کودکان طیف اوتیسم دارند یا افراد توانیاب جسمی و ذهنی دنبال مراکزی هستند که بتوانند از کودکان آنها نگهداری و مراقبت کنند، چون از جایی به بعد خانوادهها به دلیل کمبود امکانات و زیرساختها نمیتوانند از افراد دارای معلولیت در خانواده خود مراقبت کنند.»
دشتبالی میگوید: «شکلهای متفاوتی از خشونت میان افراد توانیاب وجود دارد؛ برای نمونه، خودداری از در اختیار قرار دادن دارو و تجهیزات کمکی مثل وسایل حرکتی برای آنها، امتناع مراقب جهت نگهداری یا کمک کردن به فرد دارای معلولیت، بستن فرد با معلولیت به تخت یا هر جای دیگری، توهین کلامی، کتک زدن و تنبیه کردن همه از اشکال خشونت علیه فرد دارای معلولیت است.» او با اشاره به ویدیوی منتشرشده از خشونتهای انجامشده علیه معلولان در مراکز نگهداری اضافه میکند: «مردم ویدئو میبینند ولی ما و بسیاری از خانوادههای افراد دارای معلولیت کبودیها، زخمها و جای آزارها را از نزدیک روی بدن افراد توانیاب در سنین مختلف دیدهایم. در مراکز نگهداری افراد معلول این اتفاقات به فراوانی رخ میدهند.»
وضعیت قرمز معلولان در مراکز نگهداری
بهروز مروتی، مدیر کمپین حمایت از حقوق معلولان دراینباره، از وضعیت قرمز افراد دارای معلولیت در اغلب مراکز نگهداری خبر داده و به «رسالت» میگوید: «برخی از پدر و مادرهایی که فرزند معلول دارند، گرفتار افسردگی والدینی هستند و البته بیشتر مادر که بار نگهداری از کودک معلول را بیش از پدر به دوش میکشد و آنچه باعث میشود معلول به مراکز نگهداری سپرده شود ناشی از نامهربانی نیست، بلکه حاصل روند فرسایشی نگهداری از معلول با حداقل امکانات است و متأسفانه این مراکز علیرغم دریافت هزینههای قابلتوجه در حق معلولان اجحاف میکنند. کافی است برای اثبات این ادعا، چند فرد مستقل و معتمد، به مراکز نگهداری دسترسی آنلاین داشته باشند، آنگاه نظارهگر اتفاقات تلخی خواهند بود.
اگرچه صاحبان این مراکز همواره کسری بودجه، فقدان امکانات مناسب و عدم همخوانی نرخ تمامشده با یارانههای دولتی را بهانه میکنند، اما آنها به منابع لایتناهی مشارکتهای مردمی و کمکهای خیرین دسترسی دارند، این درحالی است که بر روی هزینهها و وجوه جمعآوریشده نظارتی نیست. بنابراین علیرغم دریافت یارانه دولتی و برخورداری از کمکهای مردمی، همچنان معلولان از وضعیت نگهداری خود ناراضیاند و یکی از علل وقوع تخلف در مراکز نگهداری، استخدام نیروهای ارزانقیمت و فاقد تخصص است. صاحبان این مراکز تمایل ندارند برای بهکارگیری نیروهای زبده و توانمند هزینه کنند و گاهی کارگران ساختمانی را با کمتر از حداقل دستمزد سالانه به کار میگیرند. متأسفانه سرمایهدارها صاحبان مراکز نگهداریاند که این افراد تنها به فکر سود مالی خود هستند و مطابق اطلاعاتی که دارم سود خالص مرکز نیلوفران آبی ماهیانه ۴۰۰ میلیون تومان بوده و مدیر مرکز حاضر نشده بخشی از سود خود را برای بهکارگیری نیروی متخصص صرف کند.»
مروتی تصریح میکند: «مشکل اصلی به نبود نظارت برمیگردد و بسیاری از مدیران و کارشناسان سازمان بهزیستی بهصورت پنهانی اقدام به تأسیس مرکز نگهداری معلولان کردهاند و نظارتها و بازدیدها سرزده نیست و قبل از اعزام بازرس به مراکز اطلاعرسانی میشود. مسئولیت و کیفیت زندگی معلولان در این مراکز با سازمان بهزیستی است که این سازمان هرچند تاکنون آماری از بدرفتاری با معلولان توسط کارکنان مراکز نگهداری ارائه نداده ولی ما شکایتهایی از سوی معلولان داریم که از شرایط نگهداری خود در این مراکز ابراز نارضایتی کردهاند و حتی به هنگام مشاهده تخلف نیز، بهزیستی با مراکز برخورد نمیکند. در همین ماجرای اخیر سازمان باید صورتجلسه برخورد و پرونده تخلف را منتشر و به این پرسش پاسخ دهد چرا تخلفات قبلی موجب خلع ید صاحبامتیاز این مرکز نشد؟ از طرفی فرد ضارب تا هفته پیش در مرکز فعالیت داشته و اخیرا به دلیل تخلفی دیگر اخراج شده است. مسئله بعدی این است که براساس تصاویر منتشرشده، چندین نفر در حال بدرفتاری با معلولان هستند، بنابراین فرد ضارب فقط یک نفر نیست، حتی مدیر مرکز هم شاهد این اتفاق شنیع بوده و معلولان را شماتت میکند. بنابراین با رئیس این مرکز بهعنوان مباشر ضربوشتم که شخصا در جریان تخلف است چه برخوردی شده؟ بیتردید صدور دستور بازداشت برای یک فرد بهعنوان عامل اصلی، کافی و بازدارنده نیست.»
پاک کردن فیلمها، پاک کردن آثار جرم است
مدیر کمپین حمایت از حقوق معلولان با اشاره به اینکه تمام فیلمهای چند روز اخیر این مرکز پاکشده میگوید: «بزرگترین مدرکی که تخلف را اثبات میکند، پاک کردن فیلمهاست و این به معنای پاک کردن آثار جرم است و باید دید آیا بازرسان بهزیستی از وجود این فیلمها و علت حذفشان اطلاع دارند؟ متأسفانه بهزیستی دچار سوء مدیریت و ضعف عملکرد است. «علیرضا حیدریان»یکی از معلولان مرکز جامع مراقبتی و توانبخشی معلولین ذهنی نیلوفران آبی است که چند روز پیش «هنگام بستنش به تخت براثر شدت ضربات وارده دستش شکسته» و به علت عدم رسیدگی پزشکی «دستش ورمکرده است». پیش از او نیز پای «محمودجواد کاشانی» از دیگر معلولان این مرکز «به همین شکل آسیب دید» اما مدیر مرکز حاضر به اعزام هیچکدام از آنها به مراکز درمانی نشد .چنانچه میخواهیم وضعیت مراکز نگهداری معلولان بهبود پیدا کند و به حالت استاندارد برسد باید نظارت بر این مراکز از سازمان بهزیستی به مؤسسه دیگری سپرده شود.»
مروتی در ادامه عنوان میکند: «میزان تخلف مراکز در شهرهای کوچک و محروم بیشتر است، به این دلیل که برخی خانوادهها فاقد گوشی هوشمند بوده و یا به اینترنت دسترسی ندارند اما در شهرهای بزرگ خانوادهها به رسانه و شبکههای اجتماعی دسترسی دارند و این موضوع با حساسیت بیشتری دنبال میشود. از سوی دیگر، تنها بحث ضرب و شتم فیزیکی مطرح نیست و باید به آزار سفید هم اشاره کرد، بهعنوانمثال وضعیت غذا در اغلب مراکز فاجعهبار است و در بهترین حالت تخممرغ و سیبزمینی آب پز به معلولان داده میشود و یا بهجای پوشینه از پارچههای کهنه و مشمای پلاستیکی استفاده میشود. این درحالی است که مراکز مشکل مالی ندارند و در قبال وجوه بیحدوحسابی که از خیرین اخذ میکنند به کسی پاسخگو نیستند. سازمان بهزیستی هم بر میزان مشارکتهای مالی و نحوه هزینه کرد در مراکز نظارتی ندارد.»
ضرورت برونسپاری نظارتها
مدیر کمپین حمایت از حقوق معلولان با ارائه راهکارهایی برای مقابله با تخلفات مراکز جامع مراقبتی و توانبخشی معلولین میگوید: «سازمان بهزیستی خودش حامی مراکز است و نمیتواند ناظر خوبی باشد و اینیک اصل بدیهی است. مدیران سازمان بهزیستی صاحب بیش از ۸۰درصد مراکز نگهداری هستند و از سوی دیگر چنین مدیرانی اجازه نمیدهند کسی از بیرون به این مراکز برود و وضعیت آنها را بررسی کند. بنابراین در گام نخست باید نقش نظارتی را به یک سازمان مستقل سپرد و پیشنهاد ما این است که مراکز نگهداری زیر نظر وزارت بهداشت و بهطور مشخص سازمان نظام پزشکی قرار گیرند. دوم اینکه به منتخبی از خانوادهها اجازه دسترسی آنلاین داد و تمامی اطلاعات مراکز نگهداری معلولان جمعآوری و ذخیره اطلاعات در خارج از این مراکز انجام شود.»
قرار بود مراکز نگهداری معلولان، مأمنی برای توانبخشی و امنیت افراد دارای معلولیت باشد اما هرازگاهی از این مراکز خبرهای بدی به گوش میرسد. به همین علت انجمن دفاع از حقوق معلولین ایران و سازمانهای مردمنهاد در اطلاعیهای با اظهار تأسف عمیق از واقعه غمانگیز ضربوجرح معلولان در مرکز «نیلوفران آبی» خواستار بازبینی و بررسی موضوعات مربوط به مرکز مذکور و سایر مراکز نگهداری افراد دارای معلولیت توسط دادستان کل کشور و سازمان بهزیستی شده و نکات مهمی را مطرح کردهاند، ازجمله اینکه پایش نیروهای مرکز ازنظر سوابق بیمه و حقوق ومزایا ضروری است.
در خصوص آمار و علت فوتیهای مرکز از طریق بررسی اسناد پزشکی، مشاهدات پرسنل مرکز تحقیق و تفحص شود، تا خون ناحقی پایمال نگردد. در مورد سایر مراکز نگهداری از افراد دارای معلولیت بهمنظور جلوگیری از فجایع مشابه از سازمان بهزیستی کشور انتظار میرود دستورالعمل واگذاری و اداره این مراکز را بهگونهای تغییر دهد که فعالیت نیروی غیرتخصصی اتباع در مراکز نگهداری معلولین ممنوع گردد. استقرار دائم نماینده سازمان بهزیستی در مراکز شبانهروزی،بهخصوص مراکز شبانهروزی خاص، بهعنوان ناظر و ترسیم نظارت سیستماتیک توسط سازمان بهزیستی کشور در دستور کار قرار گیرد. صاحبان امتیاز حقیقی و مسئول فنی مراکز توأمان دارای دانش تخصصی در حوزه افراد دارای معلولیت باشند. آمار و علت مرگومیر در مراکز نگهداری جداگانه بهصورت مرکزی، استانی و کشوری در دفاتر نظارتی استانی و کشوری ثبت و ضبط گردد، و بهعنوان یکی از شاخصهای اصلی ادامه فعالیت تعیین گردد.
مراکز نگهداری از معلولان , معلولان , معلولین
- دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط رسالت در وب منتشر خواهد شد.
- پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.