چند روز پیش یکی از روزنامه‌های وابسته به حزب کارگزاران، در تیتری راه‌حل مشکلات کشور را گذر از اسلام‌گرایی افراطی و حرکت به سمت ملی‌گرایی عنوان کرده بود. فارغ از کلیت این بحث و فحوای مصاحبه‌ای که تیتر یک روزنامه مزبور بود، عبارت اسلام‌گرایی افراطی قدری نیاز به تدقیق دارد. اسلام‌گرایی افراطی اگر به معنای توجه بیش از اندازه به احکام و بایدها و نبایدهای اسلامی باشد، لفظ غلطی است.

چون توجه به آموزه‌های اسلام افراط بردار نیست. هرچه بیشتر به اجرای اسلام ملتزم باشیم بهتر است. اسلام‌گرای افراطی، معتدل‌ترین شخصیت ممکن را دارد. اگر منظورمان از اسلام‌گرایی افراطی، مدل‌هایی مثل گروه‌های تکفیری داعش و طالبان باشد، باز هم لفظ غلطی است. چون آن‌ها اصلا اسلام‌گرا نیستند و بیشترین ضدیت را نسبت به اسلام دارند و خیلی بیش از آتئیسم کفرآلودند.

 اگر منظورمان از اسلام‌گرایی افراطی تندروی است که سردسته تندروها خوارج بودند و به وضوح آنان را خارجی می‌خوانیم، یعنی خارج از دین. اگر منظورمان از اسلام‌گرایی افراطی پافشاری بر اصول تا جای ممکن است که این افراط نیست، عین اسلام‌گرایی معتدل و درست است. منظور از اسلام‌گرایی افراطی چیست؟ چگونه می‌توان در دین افراط کرد بدون آنکه از آن خارج شد؟ آنچه در تیتر آن روزنامه در مقابل ملی‌گرایی قرار گرفته است، احتمالا قرائت‌های غلط از دین بوده است و الا در اسلام افراط معنا ندارد. چرا اینقدر روی یک کلمه پافشاری می‌کنیم؟

چون نباید اسلام را در مقابل مفاهیم و ارزش‌های خوب و مفید قرار داد. هرچند ملی‌گرایی هم در این تیتر لفظ درستی نیست. ملی‌گرایی یک ایدئولوژی است که در آن، کشور، خاک، تاریخ و جغرافیای آن «مقدس» شمرده می‌شود و این تقدس محور تمام سیاست‌های حاکمیت آن کشور قرار می‌‌گیرد. حال آنکه انقلاب اسلامی چنین چیزی را در خود نداشت. بلکه ملیت را به عنوان یک واحد سیاسی پویا و هدفمند و معتقد به یک ارزش مشترک محترم می‌شمارد. 

بیشترین اعتقاد را به اسلام، امثال مدافعان حرم و حاج‌قاسم سلیمانی‌ها داشتند که اغلب جریان‌های سیاسی به برکات نهضت آنان برای ایران اعتراف می‌کنند. مشکل امروز ایران عدم بهره‌گیری از ظرفیت‌های گوناگون تمام گفتمان‌هاست. گفتمان تشیع، مهم‌ترین پیشران ایران و ملت ایران بوده و خواهد بود. گفتمان ملیت نیز به عنوان گفتمانی همه‌شمول راهی برای همراه کردن و اقناع دایره گسترده‌تری از افراد است. توجه به عناصر ملیت، اسلام را یاری خواهد کرد و توجه به عناصر اسلام، ملت را پیشتر خواهد راند. اسلام‌گرایی افراطی پیش از آنکه ضد ملیت باشد ضد اسلام است.