تغییرات اقلیمی و گرم شدن کره زمین در چند سال اخیر یکی از مهم‌ترین سرخط خبر‌هابوده است. پیامدهای تغییر اقلیم در برهه‌کنونی به مرحله محسوس رسیده و ثبت داده‌های دمایی جدید در روزهای اخیر، مؤکد این مسئله است.
گزارش‌های مربوط به گرم‌شدن کره زمین نشان می‌دهد، «در هفت روز منتهی به ۱۵ تیرماه، هوا روزانه چهار دهم (۰/۴) درجه سانتی‌گراد گرم‌تر شده و این رقم طی ۴۴ سال گذشته بی‌سابقه بوده است و به باور کارشناسان، ماه جاری ممکن است به داغ‌ترین ماه در حدود ۱۲۰ هزار سال پیش مبدل شود.»
اکنون بسیاری از کشورها اسیر گرمای طاقت‌فرسا شده‌اند و میزان گرمایش جهانی با سرعت بی‌سابقه‌ای روبه افزایش است. سازمان هواشناسی ملی آمریکا به مردم این کشور هشدار داده، «تبعات افزایش دما را دست‌کم نگیرند.» استفاده از وسایل سرمایشی، میزان استفاده انرژی را به میزان بی‌سابقه‌ای بالا برده است و پیش‌بینی‌شده دمای «لاس‌وگاس» نوادا در چند روز آینده به ۴۷ درجه سانتی گراد برسد و رکوردهای ثبت‌شده را پشت سر بگذارد. در ایتالیا برای ۱۵ شهر هشدار قرمز صادرشده و در شمال این کشور، چندین شهر کوچک جیره‌بندی آب اعلام کرده‌اند و در منطقه لامباردی ممکن است وضعیت اضطراری اعلام شود، زیرا خشکسالی بی‌سابقه برداشت محصول را تهدید می‌کند. در اسپانیا، آتش‌سوزی در جنگل‌ها نزدیک به ۹۰۰۰ هکتار از زمین واقع در شمال غربی منطقه سیرا‌ دو‌ لا‌ کالبرا را سوزانده و ۲۰۰ نفر از مردم را به تخلیه آنجا مجبور کرده است. ژاپن داغ‌ترین روزهای خود را سپری می‌کند و با تلفات انسانی مواجه شده است. 
گرمای هوا گریبان عراق را هم گرفته، این کشور درگیر گرمای تابستانی و توفان‌های مکرر گردوغبار است و پیش‌بینی‌های هواشناسی نشان می‌دهد دمای هوا در مصر، عربستان، سوریه، لبنان، فلسطین و اردن به بیش از ۵۰ درجه خواهد رسید. ایران هم از موج گرما در امان نمانده و حتی در استان‌های غربی دمای هوا به ۵۰ درجه رسیده و شدت گرما، ادارات شهرستان دهلران را به تعطیلی کشانده و احتمال تعطیلی‌های گسترده‌تر به‌دلیل افزایش دمای هوا در سایر استان‌های کشور وجود دارد. 
به‌نظر می‌رسد که تغییر اقلیم محتمل‌ترین علت گرمای بیش‌ازحد باشد. «بن زیتچیک» استاد گروه زمین و علوم سیاره‌ای در دانشگاه جانز هاپکینز، وقوع رویدادهای شدید آب‌وهوایی را قابل پیش‌بینی ‌می‌داند. او به ان‌بی‌سی گفته است: «همه این اتفاقات کاملا با آنچه گرمایش ناشی از انتشار گازهای گلخانه‌ای سبب می‌شود، مطابقت دارد و انتظار چنین روندی را داشتیم.» بنابراین گرمای کنونی دو متهم اصلی دارد: گرم شدن طولانی‌مدت براثر انتشار گازهای گلخانه‌ای و سوزاندن سوخت‌های فسیلی و گرم شدن طبیعی ناشی از پدیده
 ال نینو در بخشی از اقیانوس آرام که آب‌وهوا را در سطح جهانی تغییر می‌دهد و دنیایی را که در حال گرم شدن است کمی گرم‌تر می‌کند. این پدیده‌ هواشناسی و جهانی که در آب‌های اقیانوس آرام رخ می‌دهد، آخرین بار 
هفت سال پیش به وقوع پیوست و باعث شد سال ۲۰۱۶ به‌عنوان گرم‌ترین سال جهان ثبت شود. سازمان جهانی هوا‌شناسی اعلام کرده است که به‌احتمال ۹۰ درصد ال‌نینو تا پایان سال ۲۰۲۳ ادامه خواهد داشت.
خطرات جدی برای محیط‌زیست 
سال گذشته مقاله‌ای علمی -پژوهشی مبنی براینکه سرعت گرم‌ شدن خاورمیانه دو برابر سایر نقاط جهان است، توجه پژوهشگران را به خود جلب نمود. در مقاله‌ای که نشریه «ریویو آو ژئوفیزیک» منتشر کرد، داده‌های دمایی چهار دهه در کشورهای شرق دریای مدیترانه و خاورمیانه مورد بررسی قرار گرفت و محققان این پژوهش اعلام کردند که احتمالا تا پایان قرن حاضر، متوسط افزایش دما در کشورهای این منطقه از مصر و عربستان گرفته تا یونان و ترکیه بیش از ۵ درجه سانتی‌گراد افزایش خواهد یافت. آن‌ها عوامل انسانی و مصرف بالای سوخت‌های فسیلی مانند نفت و گاز را مقصر وضع موجود در این منطقه دانستند. البته در این مقاله مطرح شده که ایران هم از این گردونه به دور نیست و توفان‌های شن، کم‌آبی، آلودگی هوا و مهاجرت میلیون‌ها نفر از مناطق جنوبی، شرقی و جنوب‌غربی زنگ خطری است که باید شنید. اگرچه این مناطق قبلا هم گرم بودند، اما حالا تغییرات اقلیمی که دانشمندان دهه‌هاست درباره آن هشدار می‌دهند، در این مناطق خود را با گرم‌تر شدن بیشتر، کاهش بارندگی‌های منظم و بارش‌های تند و پرمقدار که نتیجه آن جاری شدن سیلاب، شسته شدن خاک و تخریب زیستگاه‌هاست، نشان داده است. 
در ترکیه، همسایه نسبتا سرسبز ایران که از سه جهت به دریا محصور است، تابستان دو سال قبل، آتش‌سوزی جنگل‌ در استان‌های جنوب و جنوب‌غرب این کشور نگرانی‌های بزرگی را به‌ وجود آورد. در عراق و حتی کشورهای آسیای مرکزی، کاهش چشمگیر بارش‌ها، خطرات جدی را برای محیط‌زیست و زندگی مردم این کشورها به بار آورده است. 
«محسن ارسلان» پژوهشگر و فعال محیط‌زیست با اشاره به بخش‌هایی از مقاله موردبحث در این گزارش، وضعیت پیش‌رو را نگران‌کننده توصیف و می‌گوید: «این مقاله مشخص کرده که به ازای هر دهه، خاورمیانه چیزی حدود نیم درجه افزایش دما داشته و این دو برابر عددی است که به‌طور میانگین در جهان در حال افزایش است. در کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس، کشورهایی مانند قطر، عربستان، امارات و بخش‌های جنوبی ایران، دما در قرن آینده به‌شدت افزایش خواهد یافت.»
او با تأکید بر این‌که زندگی در بسیاری از مناطق دشوار شده است، می‌گوید: «در ایران، به‌ویژه در بخش‌هایی از خوزستان هرساله، رکورد بالاترین دمای سال قبل شکسته می‌شود. همین حالا یخچال‌های طبیعی در ارتفاعات بالای ۴۰۰۰ متر در زاگرس و البرز از بین رفته‌اند. تعداد روزهای یخبندان در مناطق کوهستانی به‌شدت کاهش پیداکرده، شکل بارش به طرز عجیبی تغییر کرده است. به عبارت بهتر، سرعت تغییر بسیار بالا است و خروجی این تغییرات باعث می‌شود کل اکوسیستم اعم از پوشش گیاهی، درختی و زندگی جانوری در منطقه تحت تأثیر قرار بگیرد. همه این‌ها آسیب می‌بینند. ما می‌توانیم مهاجرت کنیم ولی حیوانات و گیاهان نمی‌توانند و منقرض می‌شوند.» 
این پژوهشگر حوزه محیط‌زیست بر انسانی بودن عواملی که چنین شرایطی را به بار آورده‌اند نیز تأکید کرده و می‌گوید: «این افزایش دما، به‌طور مستقیم با افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی و افزایش تولید گازهای گلخانه‌ای ارتباط دارد.»
او به‌طور مشخص درباره منطقه خاورمیانه که منطقه‌ای نفت‌خیز است و مصرف سوخت‌های فسیلی در این بخش از کره زمین بالا است، می‌گوید: «آلودگی‌ای که خاورمیانه و کشورهای تولیدکننده نفت ایجاد می‌کنند فقط دامن خود این کشورها را نمی‌گیرد، بلکه در مقیاسی بزرگ‌تر کل کره زمین را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد. سیل‌های غیرمعمول، تغییر شکل بارش و گرم‌شدن شدید ازجمله تأثیرات مصرف بیش‌ازحد سوخت‌های فسیلی و تولید گازهای گلخانه‌ای است. همه این عوامل دست‌به‌دست هم داده‌اند تا جمعیتی میلیونی در خاورمیانه ناچار به مهاجرت از مناطق روستایی به حاشیه شهرها شوند. مردم در جنوب عراق به‌ خاطر شرایط اقلیمی ناچار شده‌اند به حاشیه شهر بصره بروند، ولی شهرهای مقصد هم ازنظر منابع آب‌وخاک و سایر منابع محیط زیستی، حد تحملی دارند. مهاجرت در این وسعت و تعداد، هم مشکلات اجتماعی و اقتصادی به بار می‌آورد و هم بر منابع مقصد مهاجرت فشار وارد می‌کند. از طرفی شهرستان‌های اطراف تهران و کرج را در نظر بگیرید، از همه مناطق ایران، جمعیت بزرگی مهاجرت کرده و در آن‌جا ساکن می‌شوند. درنتیجه این مهاجرت، منابع آب‌وخاک آن منطقه نیز ممکن است توانایی تحمل این حجم از جمعیت را نداشته باشد.»
ارسلان معتقد است: «مسئولان می‌توانند با تصمیم‌گیری‌های درست روند آن را کند کنند تا جوامع انسانی فرصتی برای سازگاری پیدا کنند.»
اگرچه تأثیر تغییر اقلیم برای تمام جهان است، ولی کشورهایی که از تولیدکنندگان اصلی آلاینده‌ها و گازهای گلخانه‌ای هستند و درعین‌حال منابع زیستی و محیط‌زیستی بسیار محدودی دارند، در مقابل آن شکننده‌تر هستند. محسن ارسلان دراین‌باره توضیح می‌دهد: «ایران یکی از بزرگ‌ترین کشورهای منطقه خاورمیانه است و بخش بسیار وسیعی از آن را مناطق کویری و بیابانی تشکیل داده‌اند. ایران یک منطقه کوهستانی در غرب دارد که نه‌تنها در این کشور، بلکه در کل خاورمیانه تأثیرگذار است و سدی است در برابر بارش‌هایی که از سمت مدیترانه می‌آیند. در بحث توزیع منابع آبی، رودخانه‌هایی که از این کوهستان سرچشمه می‌گیرد، در مناطق مختلفی ده‌ها کیلومتر آن‌طرف‌تر پخش می‌شوند. بنابراین ایران، هم ازنظر وضعیت طبیعی و هم ازنظر تأثیرات انسانی و مصرف سوخت‌های فسیلی، نقش تأثیرگذاری در شرایط تغییر اقلیم در خاورمیانه دارد.»
ارسلان با اشاره به این‌که ایران دهمین کشور بزرگ تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای است، می‌گوید: «ایران در مقیاس وسیع، با آلاینده‌های زیادی مواجه است. سیستم حمل‌ونقل پاک در کشور وجود ندارد و سیستم موجود، آلودگی زیادی را هم ایجاد می‌کند که اثر آن را در هوای شهرهای بزرگ، ازجمله تهران، مشهد، اصفهان و تبریز می‌بینیم. از طرف دیگر، منابع عظیم نفت و گاز هم مزید بر علت است. تجهیزات به‌شدت فرسوده است. مثلا در چاه‌های نفتی، شبانه‌روز حجم وسیعی از گاز به‌صورت فلر در حال سوختن است و تکنولوژی مناسبی برای مهار کردن آن ندارند، درحالی‌که این سوختن فقط از دست دادن گازی که می‌سوزد نیست، بلکه منبع آلودگی کره زمین و خود آن منطقه است.»
او همچنین معتقد است برخی تصمیم‌گیرندگان فکر می‌کنند تغییرات اقلیمی یک موضوع خیالی است و به همین علت شاهد قدم‌های جدی برای کاهش سرعت روند تخریب نیستیم. فشارهایی که به منابع آب سطحی و زیرزمینی آمده، از دست دادن جنگل‌ها، زیستگاه و رویشگاه‌ها، حتی سلامتی مردم که در اثر آلودگی هوا درخطر می‌افتد، همه نشانه‌هایی از این موضوع هستند. 
این پژوهشگر محیط‌زیست در پایان نیز تأکید می‌کند: «کشور ما منابع آب‌وخاک کمی دارد و باید دست‌به‌عصا حرکت کند. بنابراین، مصرف لجام‌گسیخته سوخت‌های فسیلی در آینده نزدیک باعث فشارهای بسیار شدیدتری به جوامع انسانی خواهد شد. همین حالا هم بر سر منابع آب، چالش‌هایی به‌ وجود آمده که با کاهش منابع، در آینده این چالش‌ها بیشتر خواهند شد.»
 فراوانی و شدت خشکسالی‌ها
«شاخص استاندارد شده بارش و تبخیر و تغییرات آن در سه دهه گذشته (۱۹۹۳-۲۰۲۲) به‌عنوان یکی از شاخص‌های استاندارد برآورد خشکسالی در کشور با در نظر گرفتن هر دو عامل دما و بارش نشان می‌دهد که فراوانی و شدت خشکسالی‌ها در کشور طی دهه‌های اخیر روند صعودی داشته است.» این هشدار از زبان «سحر تاجبخش» رئیس سازمان هواشناسی مطرح شده، هشداری که نشان می‌دهد، طی
 ۳۰ سال گذشته روند افزایش دما، کاهش بارش، افزایش تبخیر و افزایش خشکسالی در کشور به‌موجب تغییرات اقلیمی رخ‌داده که متأسفانه تبعات زیست‌محیطی و اقتصادی – اجتماعی جبران‌ناپذیری را به همراه داشته است و عدم مدیریت منابع موجود به همراه ادامه این روند در کشور، علاوه بر افزایش آسیب‌پذیری جوامع و زیرساخت‌ها در برابر بلایای جوی و اقلیمی هزینه‌های بسیار سنگین بر کشور تحمیل می‌کند.  
 روند کاهشی بارش‌های تجمعی 
الگوهای بارش تجمعی سالانه کشور نشان از روند کاهشی در پنج دهه گذشته داشته است. تاجبخش با اشاره به این مسئله عنوان می‌کند: «میانگین بارش تجمعی سالانه در دهه‌های ۱۹۷۳-۱۹۸۲ و ۲۰۱۳-۲۰۲۲ به ترتیب حدود ۲۵۰ و ۲۰۰ میلیمتر بود، که روند کاهشی و تفاوت ۵۰ میلیمتری بین دهه اول و پنجم را نشان می‌دهند. این اطلاعات با استفاده از داده‌های دیدبانی ایستگاه‌های سازمان هواشناسی کشور و داده‌های باران‌سنجی وزارت نیرو تهیه‌شده است. از سوی دیگر افزایش روند دما موجب تبخیر سریع‌تر آب و کاهش فرصت‌ ترمیم منابع آب زیرزمینی می‌شود. رشد تبخیر در پنج دهه گذشته کشور نشان‌دهنده افزایش توان تبخیر و تشدید تبخیر آب دریاچه‌ها و سدها است که تأثیر مخرب بر منابع آب در دسترس ازجمله در حوزه شرب و کشاورزی دارد.»
سرعت روند افزایش دما در ایران دو برابر میانگین جهانی است. براین اساس رئیس سازمان هواشناسی گلایه می‌کند از اینکه هنوز در کشور اقدامی جدی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای به چشم نمی‌خورد: «اقلیم زمین در حال تغییر است و احتمالا این تغییرات در طول قرن جاری و بعدازآن ادامه خواهد یافت اما درچند دهه آینده، میزان تغییر اقلیم به میزان انتشار جهانی گازهای گلخانه‌ای و عدم قطعیت حساسیت اقلیم زمین نسبت به انتشار این گازها بستگی دارد.»
به گفته تاجبخش، با کاهش قابل‌توجه انتشار گازهای گلخانه‌ای، دمای سالانه میانگین جهانی می‌تواند به ۲ درجه سانتیگراد یا کمتر محدود شود، بااین‌حال، بدون کاهش قابل‌توجه انتشارگازهای گلخانه‌ای، افزایش دمای سالانه میانگین جهانی نسبت به دوران قبل از صنعتی شدن (۱۸۵۰-۱۹۰۰) تا پایان این قرن می‌تواند به بیش از ۵ درجه سلسیوس برسد. نسبت به‌سرعت تغییرات طبیعی اقلیم که در طول تاریخ زمین اتفاق افتاده است، اقلیم جهانی با سرعت بیشتری در حال تغییر است و گرمایش فعلی با سرعتی رخ می‌دهد که در ۱۰ هزار سال گذشته زمین سابقه نداشته است.
طبق گزارش هیئت بین‌ دولتی تغییر اقلیم  از زمانی که ارزیابی‌های علمی منظم در دهه۱۹۷۰ آغاز شد، تأثیر فعالیت انسان بر گرمایش سامانه اقلیم از وضعیت نظری به واقعیت تبدیل شده است. اطلاعات علمی کسب‌شده از منابع طبیعی (مانند هسته‌های یخ، سنگ‌ها و حلقه‌ درختان) و اطلاعات حاصل از تجهیزات جدید (مانند ماهواره‌ها و ادوات سنجشی) جملگی حاکی از اقلیم در حال تغییر است. 
تأثیر بیشتر تغییر اقلیم بر ایران
تاجبخش به گزارش سازمان جهانی هواشناسی درباره وضعیت دمای میانگین آسیا براساس۶ مدل مختلف و با استفاده از داده‌های باز تحلیل و دیدبانی اشاره و گفته است: بر اساس این گزارش، سرعت گرمایش اقلیم زمین از دهه ۷۰ به بعد افزایشی بوده است. در ایران، کشوری که شمال و جنوب آن به ترتیب در عرض‌های میانی و جنب‌حاره‌ای قرار داد، تغییر اقلیم بیش از میانگین تغییرات جهانی است.
او اضافه می‌کند: دمای میانگین کشور در پنج دهه گذشته و با استفاده از درون‌یابی داده‌های دیدبانی ایستگاه‌های هواشناسی معرف افزایش دمای دهه‌ای تقریبا با شیب ۰/۴ درجه سلسیوس است که حدود دو برابر آهنگ افزایش جهانی بوده و بیانگر گرمایش محیط و تغییر اقلیم کشور با سرعت بیش از میانگین جهانی است. 
 اتخاذ گام‌های فوری برای صیانت از حیات و معیشت
بااین‌وجود، در ایران و جهان، هیچ راهبرد واحدی برای مقابله با تغییرات اقلیمی یادشده وجود ندارد. علاوه‌بر اینکه کشورهای بزرگ صنعتی فعالیت‌های خود را بدون نظارت ادامه می‌دهند و همچنان مقادیر زیادی سوخت فسیلی مصرف می‌کنند. شکسته شدن رکوردهای گرما در اثر تسریع فرایند گرمایش زمین سبب ابراز نگرانی‌های فراوان پیرامون وخامت شرایط مرتبط با تغییر اقلیم مبنی‌بر ناتوانی در مدیریت آن شده است. این مسئله به گفته«سپیده رحمن پور» پژوهشگر حوزه تغییر اقلیم«بیانگر ضرورت اتخاذ گام‌های فوری برای صیانت از حیات و معیشت است. اقدامات مدنظر در مرحله نخست باید به‌قصد توقف یا کاهش سرعت فرایندهای انسانی منجر به تغییر اقلیم مانند جلوگیری از افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای به‌ویژه دی‌اکسیدکربن باشد. فاصله گرفتن از روش‌های پرکربن تولید انرژی با در نظر گرفتن پاسخگویی به نیازهای فزاینده انرژی در نسل حال و آتی، اصلاح الگوهای مصرف و تولید در بسیاری عرصه‌ها باید در اولویت اقدامات قرار گیرد. سپس تمهیدات آینده‌نگرانه‌ای به‌منظور ارتقای تاب‌آوری و سازگاری اندیشیده شود تا جهان تاوان سنگین‌تری را بابت میراث نسل‌های گذشته و صنعتی شدن و رشد و توسعه اقتصادی برخی جوامع بشری نپردازد.»