سالخوردگی جمعیت، پدیده‌ای است که بسیاری از جوامع بشری با آن روبه‌رو هستند و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰ حدود ۲۲/۸ درصد جمعیت جهان را سالمندان تشکیل دهند. روند سالمندی جمعیت در ایران نیز فزاینده بوده و کارشناسان مدت‌ها است که درخصوص آن هشدار می‌دهند. 
سالمندی دوره‌ای از زندگی است که انسان را با چالش‌های ویژه و متفاوتی روبه‌رو می‌کند. یکی از مشکلات جدی، تجرد در دوران سالمندی است که در پی آن فرزند و همسری در زندگی سالمند وجود ندارد. تأخیر در ازدواج جوانان به یک مسئله اجتماعی تبدیل شده است؛ چراکه ازدواج جوانان در سن باروری بر هرم و ساختار جمعیتی کشور تأثیر می‌گذارد و کاهش گرایش به تشکیل خانواده، به دنبال خود پیامدهایی نظیر «تجرد قطعی» و سایر مسائل و آسیب‌های اجتماعی و روان‌شناختی را به همراه دارد.
تجرد طولانی یا قطعی، پدیده‌ای است که در آن فرد شرایط مناسب سنی برای ازدواج را از دست می‌دهد؛ البته شاید امکان ازدواج داشته باشد اما دیگر امکان باروری وجود ندارد. سن تجرد قطعی برای دختران بین ۴۰ تا ۵۰ سالگی یا سنی است که قدرت باروری از دست می‌رود. این پدیده در خانواده‌های سنتی، مدرن، مرفه، کم‌درآمد، شهری و روستایی مشاهده می‌شود. آمار مجردان قطعی کشور درحال افزایش است و درحال‌حاضر با پدیده زنانه شدن سالمندی مواجهیم. 
بررسی‌های جهانی هم نشان می‌دهد که امید به زندگی زنان به‌طور متوسط چهارسال و نیم بیشتر از مردان است. رئیس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز می‌گوید: الگوی جمعیت سالمند کشور به سمت جمعیت زنانه‌ای در حرکت است که درصدی از آن‌ها نیز تنها زندگی می‌کنند.
آن‌طور که محسن شتی توضیح می‌دهد، جمعیت سالمند کشور به سمت الگوی زنانه حرکت می‌کند و حتی برخی استان‌ها ‌اکنون دارای جمعیت سالخورده زنانه شده‌اند که درصدی از آن‌ها به علت فوت همسر و درصد کمتری از آن‌ها نیز به خاطر طلاق تنها زندگی می‌کنند.
وی خاطرنشان می‌کند: ۱۷ درصد جمعیت سالمند کشور تنها هستند که این رقم در مردان کمتر و در زنان بیشتر است. از سوی دیگر سالمندان همسردار نسبت به سالمندان تنها از پوشش بیمه‌ای پایه و تکمیلی بهتری برخوردار هستند. به عبارت بهتر جمعیت سالمندی کشور به سمت افراد تنهاتر می‌رود که این افراد به‌واسطه تنهایی، کمتر حمایت می‌شوند و چون زن هستند، درصدی از آن‌ها منبع درآمدی ندارند؛ بنابراین، لازم است که سیستم بهداشتی و رفاهی کشور به این قشر توجه داشته باشد. از طرفی سالمندان مجرد بیش از سالمندان متأهل در معرض بیماری‌های جسمی و قلبی‌عروقی قرار می‌گیرند و با احساس شکست، ناامیدی نسبت به آینده و افسردگی دست‌به‌گریبان‌اند. 
 رسیدن حدود ۸۰ تا ۹۰ هزار سالمند به تجرد قطعی
احمد دلبری، رئیس مرکز تحقیقات سالمندی کشور، نیز اظهار می‌کند: طی سال‌های اخیر به علت افزایش امید به زندگی در افراد و وجود تکنولوژی‌ها و اتفاقات نو در حوزه بهداشت، درمان و پیشگیری، با افزایش جمعیت سالمندان در کشور روبه‌رو بوده‌ایم که به‌نوعی موفقیت محسوب می‌شود. توجه به عمر افراد جامعه به‌تنهایی کافی نیست و همزمان با افزایش سن افراد باید به کیفیت زندگی و سرویس‌های موردنیاز خود دسترسی داشته باشند. 
وی بابیان این‌که علی‌رغم افزایش سن افراد جامعه، توجه کافی به سلامت جسمی، روحی، روانی و اجتماعی آنان نشده است، می‌افزاید: طی ۴۰ سال گذشته درصد جمعیت سالمندان کشور دو برابر شده و از پنج درصد در سال ۱۳۵۵ به ۱۰ درصد طی سال ۱۳۹۵ و ۱۴۰۰ رسیده است. دو برابر شدن جمعیت سالمندان کشور، ۲۰ سال به طول می‌انجامد، این بدان معنی است که کشور آمادگی فراهم کردن سرویس‌های موردنیاز این جمعیت را ندارد.
وی بابیان این‌که کشور ایران در جهان و آسیا بالاترین نرخ رشد سالمندی را دارد اما علی‌رغم سرعت بالای رشد جمعیت سالمندی، آمادگی برای رویارویی با این جمعیت درحال‌حاضر و آینده نزدیک وجود ندارد، تصریح می‌کند: اکنون حدود ۸۰ تا ۹۰ هزار سالمند در کشور ازدواج نکرده و به تجرد قطعی رسیده‌اند. براساس آمار ارائه‌شده توسط جمعیت‌شناسان، برآورد می‌شود جمعیت سالمند حال‌حاضر کشور در سال ۱۴۳۰ به بیش از دو میلیون و ۵۰۰ هزار نفر برسد.
 مهیا نبودن تمهیدات ازدواج جوانان
رئیس مرکز تحقیقات سالمندی ادامه می‌دهد: جمعیت زیادی در گروه سنی میانسالی قرار دارند که از سن ازدواج آن‌ها گذشته است اما ازدواج‌نکرده‌اند. بخشی از این افراد متولد دهه ۶۰ هستند و نگرانی از بابت نبود فردی برای نگهداری و مراقبت از آن‌ها وجود دارد. افزایش سالمندان با وضعیت تجرد قطعی به علت تغییرات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی رخ‌داده طی سال‌های گذشته بوده است و بخش زیادی از افراد جامعه به هر دلیلی تمایل به ازدواج ندارند.
وی بابیان این‌که ازدواج کردن نیازمند تمهیداتی است و مشکلات اقتصادی، تأمین مسکن و شغل در رأس دلایل ازدواج نکردن قرار دارد، می‌گوید: دوره سالمندی در جهان به‌عنوان فرصت و موفقیت تلقی می‌شود و دارای رتبه اول در سند سرمایه‌گذاری اشتغال و کارآفرینی در جهان توسعه‌یافته است؛ بنابراین در ابتدا باید از این موضوع به‌عنوان فرصت استفاده کرد و اشتغال پنهان موجود در این حوزه را شناخت و به کار گرفت.
 لزوم فعال کردن مراقبت‌های خانگی حوزه سالمندان
دلبری با تأکید بر لزوم فعال کردن مراقبت‌های خانگی حوزه سالمندان، اضافه می‌کند: تعداد زیادی جوان و میانسال جویای کار در جامعه وجود دارد و باید به سمتی پیش رفت که به‌عنوان مراقبان خانگی به کار گرفته شوند. در آینده پاسخگوی نیاز سالمندی کشور در حوزه مراقبت نخواهیم بود؛ چراکه تعداد فرزندان کاهش می‌یابد، کارکرد آن‌ها تغییر می‌کند، برخی فرزندان مهاجرت می‌کنند و تغییرات فرهنگی و اجتماعی منجر به ایجاد فاصله میان فرزندان و والدین می‌شود.
وی بابیان این‌که راهکار کمک‌کننده در کشورهای دارای اقتصاد مشابه با ایران، ایجاد بانک زمان بوده است، اظهار می‌کند: کشور باید به سمت ایجاد زیرساخت‌های ایجاد بانک زمان برسد. در بانک زمان افراد جوان و میانسالی که توان کار کردن دارند، با توجه به شغل خود ویزیت سالمندان را انجام می‌دهند و این اقدام آن‌ها در صنعت بیمه‌ای کشور ذخیره می‌شود؛ هنگامی‌که فرد به سن سالمندی رسید از ارز زمانی که برای خود ذخیره کرده است استفاده می‌کند یا آن را به بستگان خود نظیر پدر یا مادر، ارجاع می‌دهد.
رئیس مرکز تحقیقات سالمندی با تأکید براین‌که میزان فقر در حوزه سالمندی از سایر حوزه‌ها بیشتر است، می‌افزاید: حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد آسایشگاه‌ها را سالمندانی تشکیل می‌دهند که مجهول‌الهویه هستند و درواقع به علت حاکم بودن فقر بر خانواده‌ها، فرزندان توان مراقبت از والدین خود را ندارند و این موضوع روزبه‌روز درحال افزایش است.
 آمار سالمندان مجرد، زنانه شدن جمعیت و حمایت کمتر از زنان سالمند
وی بابیان این‌که ۳۰ درصد از سالمندان کشور بدون همسر زندگی می‌کنند و این میزان در زنان به ۴۹ تا ۵۰ درصد و در مردان به ۱۰ درصد می‌رسد، تصریح می‌کند: زنانه شدن جمعیت از سایر موضوعاتی است که کشور درگیر آن است. حمایتی که از زنان سالمند می‌شود کمتر است و به دلیل اینکه فاقد ممر درآمد هستند بیشتر در معرض آسیب قرار می‌گیرند؛ همچنین تابوی ازدواج مجدد در سن سالمندی برای مردان بسیار کمتر است.
دلبری با تأکید براین‌که در حوزه سالمندی نیازمند عزمی ملی، حاکمیتی و بسیج عمومی هستیم، خاطرنشان می‌کند: باید درخصوص حوزه سالمندی با همکاری سه قوا تصمیمی جدی گرفته شود، در غیر این صورت چالش موجود در حوزه جوانان طی سال‌های گذشته هنگام رسیدن به جمعیت سالمندی تبدیل به بحران و ابربحران می‌شود.
 نگران‌کننده بودن روند افزایش سالمندان در کشور
احسان کاظمی، روانشناس هم در این رابطه اظهار می‌کند: آمار دقیقی از سالمندان کشور موجود نیست اما روند افزایش سالمندان نگران‌کننده است. افزایش مراقبت‌های پزشکی، خودمراقبتی‌ها و توسعه بهداشت عمومی منجر به افزایش میانگین عمر افراد شده است.
وی بابیان این‌که بسیاری از جوامع درگیر پیری جمعیت هستند، می‌افزاید: روند افزایشی سالمندان، روندی نگران‌کننده است؛ چراکه برای برنامه‌ریزی‌های اقتصادی، اجتماعی و آموزشی نیازمند نیروی جوان، مولد و پرانرژی هستیم. ممکن است آمار سالمند در یک جامعه از کشور ما بیشتر باشد اما به علت مؤلفه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به بحران سالمندی نرسیده باشند اما جامعه ایران که جامعه‌ای درحال‌توسعه است، قطعا به نیرو کار جوان نیاز دارد. این روانشناس با اشاره به علت افزایش سالمندانی که به تجرد قطعی رسیده‌اند، تصریح می‌کند: عوامل متعددی در این موضوع دخیل هستند و الزاما مسائل اقتصادی علت این اتفاق نیست. جامعه به سمتی می‌رود که درخصوص بسیاری از مفاهیم پایه و کلیدی زندگی دچار معنازدایی شده است؛ درواقع معنای برخی مسائل نظیر ازدواج کم‌رنگ شده است.
 لزوم توجه و ایجاد منزلت اجتماعی برای سالمندان
وی ادامه می‌دهد: یک یا دو نسل قبل برای ازدواج چرایی نمی‌پرسیدند و آن را به‌عنوان یکی از مراحلی که باید طی شود، طی می‌کردند اما هنگامی‌که جامعه به رشد رسید، افراد جامعه باسواد شدند، با سایر جهان ارتباط برقرار و از سبک‌های زندگی کشورهای متمدن الگوبرداری کردند، چرایی‌هایی به وجود آمد و باوجود چرایی‌ها، معناهایی که نسل‌های قبل به آن باور داشت رنگ باخت.
کاظمی بابیان این‌که نمی‌توان ازدواج را به‌عنوان یک رفتار اجتماعی از سایر مسائل اجتماعی جدا کرد، می‌گوید: هنگامی‌که انسان معاصر، در مباحثی نظیر مسکن، بهداشت و سلامتی خود دچار مشکل است، چگونه می‌توان مفهوم ازدواج را برای وی تبیین کرد؟ فقدان انگیزه، اشتیاق و امنیت اقتصادی و عدم تصور افق و چشم‌اندازی خوب برای آینده، منجر به دوری افراد از ازدواج شده است. از سوی دیگر سالمندان با معضلات بسیاری مواجه هستند و ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی به علت تغییر سبک زندگی، سالمندان را به‌سوی زندگی در تنهایی سوق داده است.
  افزایش مدل‌های خانه محور و مراکز روزانه
مطالعات نشان داده است بیش از ۸۰ درصد سالمندان به یک یا چند اختلال یا بیماری مزمن مبتلا می‌شوند و به دنبال آن، مشکلات مختلف جسمی، روحی، روانی و اجتماعی برای این گروه آسیب‌پذیر ایجاد می‌شود و این تمام مشکل نیست چراکه علاوه بر مبتلا بودن به بیماری‌های مزمن مختلف، این افراد بسیاری از بحران‌های دیگر را نیز تجربه می‌کنند که از آن جمله می‌توان به از دست دادن همسر، فرزند، دوستان، تنها شدن در خانواده، بازنشستگی، کاهش توانایی‌های عملکرد، تغییرات ظاهری، کاهش درآمد و امنیت اجتماعی و نگرش منفی جامعه اشاره کرد که همه این‌ها کیفیت زندگی سالمندان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
حسام‌الدین علامه، پژوهشگر حوزه سالمندی دراین‌باره عنوان می‌کند: مجموعه‌ای از تغییرات در سبک زندگی رخ‌داده که شروع آن برای متولدین سال ۱۳۵۰ به بعد است که از سال ۱۴۱۰ سالمند می‌شوند. در این گروه سنی شاهد افزایش طلاق، تجرد قطعی، افزایش زوج‌های نابارور، افزایش زوج‌های بدون فرزند و افزایش زوج‌هایی بی‌فرزند یا تک‌فرزند خواهیم بود، بنابراین پدیده سالمندان تنها طی سال‌های آینده به‌طورجدی رخ عیان می‌کند. 
وی می‌افزاید: یکی از نکات قابل‌توجه این است که دیگر آن فرهنگ سنتی، ملی و اسلامی جوابگوی این میزان سالمندان تنها نیست. سالمندان کنونی متولدین ۱۳۱۰ تا ۱۳۳۰ هستند و به‌طور متوسط چهار فرزند دارند که این میانگین در ۲۰ سال آینده به یک فرزند می‌رسد. بنابراین کسی نیست سالمندان را به‌طور چرخشی نگهداری کند و درنتیجه به خانه سالمندان زیادی نیاز داریم یا ناگزیر هستیم مدل‌های خانه محور و مراکز روزانه را افزایش دهیم. 
وی هشدار می‌دهد: پیش‌از‌آنکه کار سالمندان به خانه‌های سالمندان دائمی کشیده شود، باید بیمه مراقبت طولانی‌مدت پدید آید، به این صورت که یک تا پنج درصد درآمد افراد شاغل کم شود تا برای دوران ازکارافتادگی اختصاص یابد. چراکه ۱۷ درصد از سالمندان به درجاتی از خدمات مراقبتی نیاز پیدا می‌کنند و از این طریق می‌توان خدمات مراقبتی را پوشش داد. در کشورهای خارجی، خدمات داوطلبانه مبتنی بر بانک زمان وجود دارد و یک نظام مسئولیت اجتماعی پذیری قوی دارند که ما از آن بی‌بهره هستیم. همه این‌ها باعث نگرانی می‌شود. با توجه به اینکه سازمان ملی سالمندان وجود ندارد و به خاطر نبود زیرساخت‌ها پیامد بحران جمعیت سالمندی به‌صورت جدی کشور را تهدید می‌کند.