بیکاری یکی از مهمترین مشکلات اقتصادی در هر کشوری است که رابطه مستقیم با مشکلات اجتماعی نیز دارد و کارشناسان تاکید دارند که بی کاری ملاک مناسبی برای سنجش سازوکارهای اقتصادی در یک کشور است. هنگامی که نرخ بیکاری از یک عددی بالاتر می‌رود نشان می‌دهد که دولتمردان نتوانستند ساز و کار مناسبی را برای حل مشکلات اقتصادی اتخاذ کنند. 
 کارنامه دولت 
دراین میان دولت رئیسی کارنامه بهتری در حوزه اشتغال نسبت به دولت روحانی دارد. نرخ بیکاری در تابستان ۹۳ ، ۹٫۵ بود اما در دولت رئیسی این نرخ به ۸٫۹ کاهش یافته است. 
بر اساس گزارش جدید مرکز آمار نیز نرخ بیکاری در تابستان امسال از ۸٫۹ به ۸٫۲ درصد رسیده است. 
برخی کارشناسان اقتصادی تاکید دارند سرمایه گذاری جدید یا تولیدی خاص در کشور صورت نگرفته که اشتغال را افزایش دهد و حتی اگر این امر نیز اتفاق بیفتد آثار ملموس آن در سال های بعد رخ خواهد داد. 
از سوی دیگر میان کارشناسان در تعریف کار و فرد شاغل اختلاف نظر وجود دارد . 
  تعریف بیکاری 
بر اساس گزارش های مرکز آمار نرخ بیکاری بر مبنای حداقل یک ساعت کار در هفته محاسبه می شود بنابراین با این تعریف اگر فردی در هفته تنها یک ساعت کار کند شاغل محسوب می‌شود .  
از منظر سازمان جهانی کار، بیکار کسی است که بیش از ۱۵ سال سن داشته باشد اما مشغول تحصیل یا آموزش برای کسب مهارت نباشد. در این تعریف فردی که برای یک ساعت کار درهفته مراجعه نکرده است یا طی یک تا ۳ ماه به دنبال یافتن شغل بوده است می تواند در فهرست بیکاران قرار بگیرد . 
البته تعریف دایره اشتغال و گستره آن به نحوی با معیارهای متفاوت و شاخص که به نظر می‌رسد که دولتها بنابر تشخیص خود از تعاریف متناسب شرایط استفاده می‌کنند. 
  سخن تحولات بازار 
نگاهی به آمار ها نشان می‌دهد که در تابستان ۱۴۰۱ شمار شاغلان حدوداً ۳۷۴ هزار نفر افزایش یافته است اما نباید فراموش کرد که با شروع همه گیری کرونا در تابستان ۱۳۹۹ در مقایسه با تابستان ۱۳۹۸ بیش از ۱٫۲میلیون نفر شغل خود را از دست دادند و این درحالی بود که در سال ۱۴۰۰ همچنان همه گیری  کرونا ادامه داشت . 
این روند نزولی شمار شاغلان را کاهش داد به همین دلیل با وجود افزایش تعداد شاغلان در تابستان ۱۴۰۱در مقایسه با تابستان ۱۳۹۸ (قبل از  همه گیری ویروس کرونا) تعداد شاغلان یک میلیون نفر کمتر بوده و بازار کار ایران هنوز از تنش های بیماری کرونا کمر راست نکرده است . 
از سوی دیگر باید در نظر داشت که نرخ بیکاری که نمایانگر شکاف بین عرضه و تقاضای کار است نیز در این مورد توضیحاتی را مشخص می کند . جمعیت فعال در تابستان ۱۴۰۱ نسبت به تابستان ۱۳۹۸ ۱٫۵ میلیون نفر کاهش یافته است و کاهش اشتغال ۹۷۲ هزار نفر بوده است. 
بنابراین  می توان دریافت کاهش بیکاری به دلیل خروج شمار کثیری از جمعیت فعال بازار کار کشور در طی این مدت بوده است که این موضوع در کاهش نرخ مشارکت نیز منعکس شده است. 
همچنین یکی از دیگر موضوعاتی که در این راستا مطرح می شود کاهش کیفیت اشتغال است. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران در تابستان ۱۴۰۱حدود ۵۱ درصد از شاغلان ، کمتر از ۴۴ درصد در هفته کار کرده اند درحالی که این نرخ برای سال ۱۴۰۰ معادل ۳۱٫۷ درصد بوده است . بر این اساس بخش عمده‌ای  از جمعیت فعال کشور از کارهای تمام وقت به سمت کارهای نیمه وقت مانند دستفروشی روی آورده که کمتر از میزان کاری است که مایل به انجام آن هستند. 
این درحالی است که بررسی ها نشان می‌دهد که بسیاری از افراد به سمت خود اشتغالی یا کارگاه های کمتر از ۵ نفر روی آورده و در بخش های تولیدی مانند کشاورزی ۳۰۰ هزار نفر شغل خود را به دلیل بحران آب از دست داده‌اند . 
بیشتر مشاغل خدماتی شامل خرده فروشی، دست فروشی و فعالیت در بخش های حمل و نقل مانند تاکسی های اینترنتی بوده است . 
  اشتغال بدون رشد 
در بسیاری از کشورهایی که با معضل بیکاری روبه رو هستند پدیده‌ای به عنوان اشتغال بدون رشد به وجود می آید که ایران نیز از این موضوع مستثنا نیست . 
اشتغال بدون رشد در حقیقت تغییر اشتغال از اشتغال مولد، پایدار و رسمی به سمت مشاغل غیر رسمی ، ناپایدار و غیر مولد است .  رشد مشاغلی چون دستفروشی ، رانندگان تاکسی های اینترنتی ،  فروشگاه های تعمیراتی کوچک مانند تعمیرات موبایل و … گواهی بر این مدعاست. 
از این رو نمی‌توان رد کرد که در سال های اخیر شمار آمار بیکاران افزایش یافته و مهمترین دلیل آن در کشور بازار نامساعد کار و شرایط اقتصادی است . بر اساس گزارش مرکز پژوهش های مجلس آمار فقر در کشور افزایش یافته است و۳۰ درصد از جمعیت کشور زیر خط فقر قرار دارند . 
این شرایط به گونه ای شده است که بسیاری از جویندگان کار، زنان ، افراد تحصیل کرده و … به سمت مشاغلی با مزدهای پایین ، بدون بیمه و بازنشستگی روی بیاورند.  
از این رو نمی‌توان بدون توجه به آمارهایی چون کاهش رشد سرمایه گذاری از کاهش رشد بیکاری سخن گفت و وضعیت اقتصادی کشور را رو به بهبود نشان داد. 
  وعده جدید وزارت کار 
در همین حال وزیر جدید کار از ایجاد یک میلیون شغل در سال خبر داده است و تاکید دارد که بیکاری مطلق را شکست می‌دهد . نگاهی به قانون اساسی کشور (اصل ۲۸ قانون اساسی) نشان می‌دهد که دولت وظیفه دارد تا با حمایت از اقتصاد اجازه دهد تا مشاغل خود ایجاد شوند. 
همه می‌دانند که دولت نمی‌تواند کارآمدتر از بخش خصوصی ایجاد اشتغال کند اما باید به یک نکته توجه داشت. 
نگاهی به گزارش بانک جهانی نشان می‌دهد که بیشتر مشاغل در بخش خصوصی ایجاد می‌شوند اما این امر ناشی از رشد اقتصادی است. 
در این میان باید در نظر داشت که طرح های زود بازده و تصمیم گیری های مقطعی نه تنها نمی‌تواند این مشکل را حل کند بلکه ممکن است کار را نیز دشوار تر سازد . زمانی که افراد  شرکتها و سازمان‌های پرسابقه در ایجاد اشتغال با مشکل مواجه هستند نمی‌توان انتظار داشت آنان که تازه پا در بازار کار می‌گذارند موفق عمل کنند . 
معاون توسعه کار آفرینی و اشتغال وزارت تعاون ، کار و رفاه اجتماعی در این باره معتقد است که تزریق ۱۰۰ هزار میلیارد تومان به فضای اشتغال کشور از جمله سیاست‌هایی است ک در این باره اتخاذ شده است. 
  فرار مغزها 
بیکاری در میان جوانان تحصیلکرده و مستعد که در ابتدای مسیر زندگی خود قرار دارند موضوعی است که نباید آن را از نظر دور داشت. 
مرتضی افقه، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران با اشاره به افزایش مهاجرت کسب و کارها در این باره گفت: اگر تا چندی پیش نخبگان از ایران مهاجرت می‌کردند اینک اهل فن و صاحبان حرفه از ایران مهاجرت می‌کنند و این امر ناشی از ابهام در آینده اقتصادی کشور است. 
وی با ابراز تاسف از اینکه سیاست‌های اقتصادی و سیاسی در کشورمان مبتنی بر حفظ نیروی انسانی نیست، افزود: در این حالت حتی رفع تحریمها نیز نمی‌تواند چاره ساز باشد چرا که ایران نمی تواند خود را در جاده توسعه حفظ کند. 
مهدی پازوکی، اقتصاد دان نیز با اشاره به مهاجرت جوانان نخبه از کشور آن را نتیجه سیاست‌های اشتباه دولت دانست و خاطر نشان کرد: اگر بپرسید چرا آمار مهاجرت نخبگان از کشور زیاد است می‌گویم به آمار بیکاری مراجعه کنید . 
حسین راغفر، کارشناس مسائل اقتصادی نیز در این باره تاکید کرد: معضل بیکاری باعث فرار مغزها شده است و نتیجه آن نبود نیروی توانمند برای حل مسائل و چالش های کشور است. 
  بی تعارف با بیکاری 
باید در نظر داشت که  نرخ بیکاری در مناطق محروم کشور و کم برخوردار بیشتر است.  بیکاری بیش از دیگر بخشها توازن و تعادل را در این حوزه بر هم ریخته و زمینه ساز بالا رفتن بزهکاری های و ناهنجاری ها ی اجتماعی می‌شود .  مسلم است که اقتصاد و بیکاری نسبت مستقیم با یکدیگرو از جمله شاخص های توسعه یافتگی به شمار می‌رورند . 
این درحالی است که به دلیل فرا بخشی بودن موضوع اشتغال و دستگاه های متعددی از جمله وزارت کار ، شورای عالی اشتغال ، سازمان برنامه و بودجه و …..خود را متولی ایجاد اشتغال می‌دانند. 
اما الگویی مشخص برای تعامل این نهادها در این باره وجود ندارد و در مقاطع مختلف زمانی برنامه های متفاوت در زمینه اشتغال کشور مطرح می‌شود . 
این درحالی است که آمارها نمی تواند معضلات بیکاری را در کشور حل کند باید بی تعارف با واقعیت برخورد کرده و زمانی که مسئولین از نرخ آمار بیکاری در مناطق مختلف کشور خبر می‌دهند آن را زنگ هشداری برای اوج گیری مشکلات اجتماعی ، طلاق، بزهکاری ، اعتیاد ، اغتشاش و … بدانیم . 
البته بیکاری در همه کشورهای دنیا وجود دارد اما میزان و زمان آن متفاوت است . 
در بسیاری از کشورهای دنیا که ثبات اقتصادی خوبی دارند بیکاری مدت زمانی کوتاه محسوب می شود و فرد پس از چند ماه می تواند به اشتغال دست یابد این درحالی است که در کشورهایی که از اقتصاد ضعیفی برخوردارند بیکاری دراز مدت می‌شود و موجب ناعدالتی و نابرابری اجتماعی ، کاهش اعتماد به نفس و خطرات روحی و روانی می‌شود .
راهکارهای مختلفی چون حمایت از تولید ملی ، سرمایه گذاری در بخش های موثر و عمرانی و …. راهکارهای متعددی است که در این زمینه بارها عنوان شده اما این مسائل تنها در کنار همیاری بخش های مختلف می تواند به ثمر بنشیند.در این راستا می توان از تجربیات سایر کشورها نیز استفاده کرد.  دولت باید بداند که پاسخگویی به مشکلات و معضلات اقتصادی کشور و رفع معضل بیکاری مهمترین مطالبه مردم از دولت سیزدهم است .  این درحالی است که بخش عمده فشار بیکاری اکنون بردوش  قشر ۱۵ تا ۲۴ سال سنگینی می‌کند و این درحالی است که بیشترین هیجان و برخورد احساسی و خواسته برای پیشرفت بر دوش این بخش از جامعه قرار دارد . 
دولت سیزدهم تاکید کرده است که یکی از مهمترین اولویت‌های این دولت رفع مشکل بیکاری است و دولت قرار است سالیانه یک میلیون شغل ایجاد کند. دولت رئیسی باید بداند که روزهای ابتدایی دولتش گذشته و مطالبات مردم اینک جدی تر شده است .