تنوع زیستی، اقدام برای جلوگیری از انقراض گونه‌ها و تخریب محیط‌زیست، تنها یک شعار نیست بلکه نقشه راهی است که سال‌ها توسط محیط‌بانان اجرایی شده است؛ اما این حافظان طبیعت برای حفاظت از محیط‌زیست با چالش‌های زیادی روبه‌رو هستند که مهم‌ترین آن‌ها ضعف‌های قانونی، نبود تجهیزات و به‌روز نبودن قوانین است.
محیط‌بان‌ها در ایران به واسطه اقلیم منحصربه‌فرد این سرزمین، شرایط خاصی را تجربه می‌کنند و ممکن است در مناطق حفاظت شده کشور از دمای ۲۰- درجه (بخش‌هایی از فیروزکوه) تا بالای ۵۰ درجه (بخشی از کویر در تابستان) را در فصل‌های مختلف تجربه کنند؛ این درحالی است که شرایط کم و بیش مشابهی در استان‌های مختلف وجود دارد.
در کشور ما برای نظارت هر ۱۰ الی ۱۱ هزار هکتار منطقه حفاظت شده، به‌طورمتوسط یک محیط‌بان وجود دارد درحالی‌که استاندارد جهانی برای هر هزار هکتار عرصه خشکی یک نفر نیرو و برای هر ۵۰۰ هکتار عرصه تالابی و آبی یک نفر را پیشنهاد کرده؛ این بدان معنا است که در کشور ما اغلب محیط‌بانان مجبور به اضافه کار و پذیرش مسئولیت مضاعف هستند و درحال‌حاضر مهم‌ترین مشکل محیط‌بانان، تأمین معیشت آن‌هاست.
کمبود نیرو و امکانات در عرصه حفاظت از محیط‌زیست، موضوعی است که باید بیشتر به آن پرداخته شود. این مسئله از این نظر اهمیت دارد که محیط‌بانان معمولامجبور هستند روزها یا شاید هفته‌ها در محل خدمت و به دور از حداقل امکانات باشند؛ این در حالی است که سهمیه‌های پایین بنزین و جیره‌های غذایی محیط‌بانان نیز اغلب تأمل‌برانگیز است. سازمان حفاظت محیط‌زیست باید درنظر داشته باشد که گله‌مندی‌هایی از این دست، محیط‌بان‌ها را بی‌انگیزه می‌کند، درحالی‌که محیط‌بانان ایران که تا به امروز ۱۵۰ شهید و تعداد بسیاری جانباز و از کارافتاده را تقدیم طبیعت کشور کرده‌اند، نیازمند حمایت تمام‌قد از جانب سازمان حفاظت محیط‌زیست هستند.
 دغدغه‌های محیط‌بانان چیست؟
یک محیط‌بان با بیان این که در پاسگاه‌ها با مشکل کمبود آب و تجهیزات اولیه، خودرو، بی‌سیم و موتورسیکلت روبه‌رو هستیم درحالی‌که در کشورهای دیگر محیط‌بانان از بهترین امکانات و تجهیزات استفاده می‌کنند، اظهار می‌کند: متأسفانه تجهیزاتی که در اختیار ما قرار می‌گیرد بسیار محدود و فرسوده است. محیط‌بانان به صورت شیفتی کار می‌کنند و در ماه ۱۵ شبانه‌روز باید خدمت کنند که جمعاهفته‌ای صد ساعت می‌شود با توجه به این حجم کار حقوق دریافتی بسیار حداقلی است و هزینه‌های سنگین زندگی را تأمین نمی‌کند.
این محیط‌بان ادامه می‌دهد: شکارچیان غیرمجاز، سقوط از ارتفاع، تصادف با موتورسیکلت، شرایط جوی نامساعد و دیگر اتفاقات سختی این حرفه را دو چندان کرده است؛ محیط‌بان زمانی که با متخلفان روبه‌رو می‌شود باید از درگیری جلوگیری کند، زیرا متخلف مسلح است و اگر درگیر شوند و متخلف کشته شود، مأمور زندانی می‌شود؛ بنابراین این محیط‌بان است که باید جریان را مدیریت کند و بتواند بدون درگیری مشکل را برطرف کند.
در همین ارتباط، بهمن ایزدی پژوهشگر حوزه بوم‌شناختی در گفت و گو با خبرگزاری ایمنا، می‌گوید: اجرای صحیح قوانین حقوقی بدون شک باید از موقعیت شغلی محیط‌بانان دفاع و حمایت کرده و برای آن‌ها امنیت شغلی ایجاد کند. محیط‌بانان برای حفاظت از محیط‌زیست با چالش‌ها و مشکلات زیادی روبه‌رو هستند، از لحاظ حقوقی وضع محیط‌بانان هنوز به شکل کامل مشخص نیست و از آن‌ها حمایت کافی و کامل به عمل نمی‌آید.
این پژوهشگر حوزه بوم‌شناختی با اشاره به این‌که قانون حمل سلاح درباره محیط‌بانان اجرا نشده است، اظهار می‌کند: نبود این قوانین سبب شده محیط‌بانان در مناطق حفاظتی خود بی‌محابا مورد تهاجم برخی از متخلفان قرار بگیرند، چراکه آن‌ها اطلاع دارند به‌دلیل ضعف قانون، محیط‌بانان آن‌چنان که باید، نمی‌توانند در مواقع احساس خطر از خودشان در مقابل افراد خاطی دفاع کنند.تهاجم و درازدستی گروه‌های متخلف در مقابل نبود قانون حمل سلاح توسط محیط‌بانان، حوادث بسیار تلخی را برای آن‌ها رقم می‌زند، به‌گونه‌ای که طی ۵۰ روز گذشته یک محیط‌بان شهید «محمد فرهمند» و یک همیار محیط‌زیست «رضا بهرامپور» در درگیری با شکارچیان غیرمجاز در منطقه حیات وحش دره‌باغ، از جمله مهم‌ترین مناطق حفاظت‌شده در شهرستان بوانات استان فارس به شهادت رسیدند و یک محیط‌بان نیز مجروح شد.
ایزدی درخصوص این‌که به لحاظ قانونی موقعیت محیط‌بانان در جایگاه شغل پرخطر و دیده‌بانی در مناطق دور از دسترس شناخته و درک نشده است، تصریح می‌کند: محیط‌بانان از ۱۰ درصد خاک کشور در مناطق صعب‌العبور حفاظت می‌کنند و براساس استاندارد جهانی باید ۱۱ هزار محیط‌بان برای حفاظت داشته باشیم اما مطابق با آمارهای دقیق، اکنون تنها حدود سه هزار محیط‌بان داریم؛ یعنی هر محیط‌بان به اندازه چهار نفر در طول شبانه‌روز با تمام مشکلات و کمبودها به نگهداری از مناطق محافظتی مشغول است. البته تعداد محیط‌بانان از دو هزار و ۵۰۰ تا سه هزار و ۳۰۰ متغیر است چراکه در برخی از مواقع کارکنان محیط‌زیست را جزو آمارهای این افراد گنجانده‌اند.
وی پیرامون این‌که محیط‌بانان با کمبود تجهیزات حفاظتی و وسایل حمل‌ونقل روبه‌رو هستند، می‌افزاید: این کمبودها سبب می‌شود مدیریت حفاظت از مناطق حفاظت شده که همان جامعه محیط‌بانان هستند فشار بسیار مضاعفی را تحمل کند. این درحالی است که ماشین‌آلات، تجهیزات و شیوه‌های حفاظت را باید تغییر داد. از طرفی سهم بودجه تعیین شده به هیچ عنوان کفاف مشکلات و مسائل محیط‌زیست را نمی‌دهد، در بسیاری از مناطق حفاظتی اکثر وسایل و تجهیزات محیط‌بانان با نبود بنزین و خرابی روبه‌رو است اما محیط‌بانان با علاقه‌مندی که نسبت به مناطق حفاظتی خود دارند فشارهای جانبی زیادی را تحمل می‌کنند و این تأثیرات عملکرد محیط‌بان را در درازمدت کمتر می‌کند.
این پژوهشگر حوزه بوم شناختی ادامه می‌دهد: وقتی می‌گویم محیط‌بانان در نگاه نخست این موضوع از نظر شغلی در ذهن ما متجلی می‌شود که عده‌ای صرفا از تنوع زیستی ما اعم از گوشتخواران، علفخواران و پرندگان حفاظت می‌کنند اما واقعیت این نیست؛ چراکه این افراد با تلاش مضاعف از منابع خاک و طبیعی کشور محافظت می‌کنند. این مسئله بسیار حائز اهمیت است که جایگاه محیط‌بانان باید جدا از دیدگاه نخستین باشد و مورد حمایت جدی قوانین حمایتی و دولتمردان کشور قرار بگیرند، زیرا این حافظان عرصه‌های طبیعی با وجود کمبودهایی ازجمله تجهیزات به روز، نیروی انسانی و بازدارنده نبودن قوانین به خدمت مشغول هستند که باید برای رفع این نیازها تدابیر ویژه‌ای اتخاذ شود.
 از وضعیت معیشتی نامناسب و کمبودها
وی برخورداری از تأمین معیشتی متناسب با سختی‌های شغل محیط‌بانان را یکی دیگر از مسائل قوانین حمایتی آن‌ها می‌داند و می‌گوید: وضعیت معیشتی محیط‌بانان سال‌هاست که مورد توجه نبوده و آن‌ها حتی نسبت به نیروهای موازی خود در سایر سازمان‌ها حقوق کمتری دریافت می‌کنند.هرچند در چند سال اخیر با تلاش‌های سازمان محیط‌زیست حقوق محیط‌بانان کشور ارتقا یافته است اما هنوز حقوق و دستمزدها متناسب با وضعیت شغلی و فعالیت‌های شبانه‌روزی و بی‌وقفه آن‌ها نیست و آنان در زندگی خود با مشکلات معیشت روبه‌رو هستند. قطعاوضعیت معیشتی نامناسب محیط‌بانان و کمبودها، ناخودآگاه بر حضور کیفی آن‌ها در مناطق حفاظتی بسیار تأثیرگذار است. هرچند که بسیاری از محیط‌بانان سال‌هاست با تمام این تنگناها دست و پنجه نرم کرده‌اند و بدون هیچ‌گونه توجهی به مشکلات معیشتی تا پای جان برای حفاظت از مناطق ایستادگی کردند، اما بازهم این فشارها و کمبود حقوق‌ها روی خانواده آن‌ها اثر نامطلوبی به همراه دارد، به طوری‌که برخی از آنان در تأمین هزینه‌های تحصیل و درمان فرزندان خود با معضلاتی مواجه هستند.
اسماعیل کهرم، کارشناس محیط‌زیست هم با بیان این‌که حقوق محیط‌بان‌ها کفاف زندگی آن‌ها را نمی‌دهد، می‌گوید: شغل محیط‌بانان جزو مشاغل پرخطر شناخته شده که باید روزهای طولانی به دور از خانواده و شهر در مناطق حفاظتی محیط‌زیست به مراقبت از منابع طبیعی و حیات‌وحش مشغول باشند اما با دو برابر کار و فعالیت شبانه‌روزی، حقوق آن‌ها نصف حقوق کارکنان دولتی است.شغل محیط‌بانی شغل سخت و پرخطری است؛ چراکه محیط‌بانان باید در سرما و گرما و در برخورد با متخلفان از محیط‌زیست کشور حفاظت کنند اما نبود حمایت قانونی از این افراد مشکلات بسیاری را برای آن‌ها ایجاد کرده است. این کارشناس محیط‌زیست در ادامه عنوان می کند: محیط بانی را می‌شناسم که باوجود خدمت در مناطق حفاظتی گرمسار نمی‌تواند به دلیل هزینه‌های هنگفت رفت و آمد، خانواده‌اش را مکررادر کرج ملاقات کند و هر سه تا چهار ماه به دیدن خانواده می‌رود. سال گذشته طی حمایت‌هایی از محیط‌بانان تا حدودی حقوق‌های آن‌ها هم ردیف حقوق کارمندان دولتی تعیین شده است، اما این در حالی است که قشر محیط‌بانی مظلوم واقع شده و از حمایت‌های قانونی چندانی نیز برخوردار نبوده و آن طور که باید مورد حمایت قرار می‌گرفتند، پشتیبانی نشده‌اند.کهرم، پیرامون دیگر مشکلات درباره محیط‌بانان می‌گوید: اگر اتفاقی برای محیط‌بانان در حین خدمت در برخورد با متخلفان رخ دهد عدم حمایت قانونی از آن‌ها روند رسیدگی به پرونده آنان را با دشواری‌هایی همراه می‌کند، چنانچه افسری در هنگام خدمت، فرد خاطی دزد یا سارق را مصدوم کند و یا سبب کشتن او شود همانند محیط‌بانان مورد محاکمه قرار نمی‌گیرند اما محیط‌بانانی داشتیم که با وجود انجام وظیفه و برخورد با متخلفان به دلیل نبود حمایت قانونی با مشکلات بسیاری روبه‌رو شده‌اند.
 اهمیت افزایش دو برابری تعداد محیط‌بانان در مناطق حفاظتی
این کنشگر محیط‌زیست با اشاره به این‌که هم اکنون حدود سه هزار و ۳۰۰ محیط‌بان از مناطق حفاظتی محیط‌زیست کشور حفاظت می‌کنند، مطرح می‌کند: با وسعت منطقه‌های مراقبتی تقریبا۹ هزار محیط‌بان نیاز است که به راحتی و خیال آسوده بر نواحی محافظت داشته باشند.
 اما با نبود نیروهای کافی محیط‌بانان هنوز مأموریت فعلی تمام نشده با مشاهده نور غیرعادی در چهار تا پنج کیلومتری جنگل‌ها باید با وجود خستگی به مأموریت و گشت‌زنی جدید بروند. اگر با حمایت‌های قانونی و رفع مشکلات، تعداد نیروهای محیط‌بان حتی دو برابر محیط‌بانان فعلی یعنی ۶ هزار نفر هم افزایش پیدا کند، می‌توانیم با حفاظت گسترده‌تر از مناطق حفاظتی محیط‌زیست با خیال آسوده و به دور از تنش‌های وارده به محیط‌بان در نگهداری سرزمین خودمان گام‌های محکمی برداریم و نگهبانان طبیعت هم با مسئولیت بیشتری زندگی خواهند کرد.