استقرار سامانه یکپارچه پایش و کنترل در حوضه‌های آبریز
گروه اجتماعی
دگرگونی های اقلیمی، گسترش دامنه تغییرات مقادیر حدی بارش‌های ساعتی و توزیع بارش‌های روزانه و افزایش عدم قطعیت‌ها؛ مسائل خارج از کنترل است که ایجاب می‌کند، آب کشور به لحاظ منابع و مصارف، با ابزارهای متناسب در این شرایط اداره شود. در غیر این‌صورت نه تنها تأمین نیازهای جمعیت فعلی امکان پذیر نیست، بلکه برای جمعیت هدف‌گذاری شده توسط برنامه‌ریزان کشور در افق بلند مدت نیز به هیچ وجه این امکان وجود نخواهد داشت.
در کشوری که باید آن را بهشت یارانه‌ها نامید، قوانین به گونه‌ای تدوین شده‌اند که هرکس بیشتر مصرف کند، سود بیشتری عایدش می شود و این امر در مورد آب، نه تنها به مصرف بی رویه منجر شده بلکه این منبع حیاتی را در آستانه نابودی قرار داده و از این رو، مجید سیاری،معاون اسبق برنامه ریزی و امور اقتصادی شرکت مادر تخصصی مدیریت منابع آب ایران بر استقرار سامانه یکپارچه پایش و کنترل در حوضه‌های آبریز تأکید دارد. سیاری در نشست «سلسله گفت وگوهای تعاملی کنشگران اجتماعی و مردم»، به همت مدرسه روزنامه نگاری کمپین حمایت از زاگرس مهربان و با مشارکت جمعی از فعالان و تشکل های محیط زیستی سراسر کشور از دو مقوله اساسی مدیریت منابع آب یعنی «آمار و اطلاعات منابع و مصارف» و «سامانه کنترل بهره‌برداری» نام برده و عنوان می کند: برای ارتقای عملکرد این بخش‌ها، باید نگرش جدیدی مد نظر قرار گیرد.
این صاحب نظر در ادامه توضیح می دهد که «با توجه به تغییرات اقلیمی حادث شده، دامنه تغییرات حدی سیلاب‌ها و خشکسالی‌ها بیشتر شده و در مقایسه با گذشته، سیلاب‌های بزرگتر و خشکسالی‌های شدیدتر را شاهد
هستیم. از گذشته در کشور ایستگاه آب و هواشناسی احداث شده که توسط متصدیانی که خالصانه کار می‌کردند، اداره شده و اطلاعات به ثبت رسیده از سوی آنان را کارشناسان مربوطه تحلیل می‌کردند. این متصدیان اغلب در نامساعدترین شرایط به اندازه‌گیری و ثبت آمار می‌پرداختند. ایستگاهی را در نظر بگیرید که در آن نیمه‌شب سیل رخ داده، متصدی ایستگاه چه خطری را به جان می‌خرد که در طوفان و روی پل تلفریک، جریان سیل را اندازه‌گیری می‌کند.»
نگاهی به وضعیت فعلی کشور در موارد اشاره شده، مؤید آن است که گرچه در بسیاری نقاط ایستگاه‌های آب سنجی و هواشناسی (در اختیار وزارت نیرو) نصب شده و در سال‌های اخیر برای مکانیزه شدن و ارتقا ادوات اندازه گیری حرکت‌هایی صورت گرفته است، ولی در بخش مصارف، تنها در شبکه‌های مدرن ادوات اندازه گیری نصب شده‌اند. به دیگر بیان، در بخش منابع پوشش وسیع‌تری (هرچند با وجود اشکالات) نسبت به مصارف به منظور اندازه گیری وجود دارد. چه بسا در صورتی که هم در بخش منابع و هم در بخش مصارف شبکه اندازه‌گیری مطلوبی داشته باشیم، بیلان کل کشور ارقام متفاوتی از آنچه تا به‌حال داشته‌ایم، نشان می دهد. از سوی دیگر در هر دو بخش، ابزار و روش‌های نوین بسیار کمتر از آنچه که باید باشد به‌کار گرفته شده اند.
سیاری تأکید می کند که «داشتن اطلاعات دقیق و به موقع، اولین و ضروری‌ترین ابزار در تصمیم‌گیری‌هاست. نه تنها در مواقع بروز مقادیر حدی نظیر سیل و خشکسالی، بلکه در مواقع عادی نیز بدون در دست داشتن اطلاعات متقن، به موقع، دقیق و کامل از منظر محدوده تحت پوشش نمی‌توان تصمیم‌گیری‌های درستی در مدیریت منابع آب و مقابله با شرایط بحران انجام داد. بعد از تصمیم‌گیری، که در جای خود باید درست، کارشناسی و منطبق بر وضعیت عادی و حدی باشد، لازم است سامانه‌ای نیز برای کنترل و پیاده سازی
دستورات مبنی بر نحوه عملکرد سازه‌ها و تأسیسات موجود در منطقه وجود داشته باشد. در غیر این صورت، هرچند ممکن است تصمیمات مناسبی اتخاذ گردد، ولی به نوبه خود نمی توان آنها را در عمل به‌درستی و به موقع پیاده کرد. به عبارت دیگر داشتن اطلاعات در واقع چشم بینای تصمیم‌گیرندگان در مرحله تصمیم‌گیری بوده و در مرحله کنترل، دست توانمند ایشان در پیاده‌سازی تصمیمات است.» بنابراین بدون داشتن اطلاعات منابع و مصارف و نیز عدم امکان کنترل بهنجار و یکپارچه مانور تأسیسات، مدیریت منابع آب یک حوضه آبریز، حرکتی با چشمان و دستان بسته خواهد بود.
معاون اسبق برنامه ریزی و امور اقتصادی شرکت مادر تخصصی مدیریت منابع آب ایران معتقد است: «در صورت استقرار این سامانه‌ها، تمامی تجهیزات سنجنده منابع و مصارف و نیز تأسیسات آبی، به این سامانه متصل شده و در مرکز کنترل، رصد لحظه‌ای می‌شوند. بدین ترتیب مدیران حوضه می‌توانند آنچه در جای جای حوضه اتفاق می‌افتد را ملاحظه و متناسب با شرایط تصمیم بگیرند. این سامانه‌ها به اطلاعات رادارهای هواشناسی دسترسی داشته و با تلفیق تمامی اطلاعات دریافتی و اتصال به مدل‌های ریاضی از پیش تعبیه شده، می‌توانند پیش‌بینی دقیق کوتاه‌مدت و بلندمدت را ارائه نمایند. این مدل‌ها به صورت مداوم با گذشت زمان به روز شده و ضرایب واسنجی خود را به‌صورت یک شبکه عصبی اصلاح می‌کنند تا بتوانند در پیش‌بینی‌های آتی، رفتارهای دقیق‌تری را شبیه‌سازی کنند.»
این سامانه‌ها با ذینفعان و مدیران ارتباط دارند. در سامانه‌های اطلاعاتی مانند رادیو، تلویزیون‌های محلی، تلفن‌های همراه و حتی تلفن‌های ثابت برای افراد مرتبط و در زمان‌های مختلف مثلا بروز طوفان، پیام‌های خاصی فرستاده می‌شود. با استفاده از این امکانات در مواقع بروز طوفان می‌توان برای کسانی که در مناطق سیل‌گیر هستند یا مدیرانی که باید نسبت به این مسائل آگاهی داشته باشند تا عکس‌العملی نشان دهند پیام ارسال کرده و به آنها هشدار داد. یا به‌طور مثال به کشاورزان اعلام کرد که دبی انتقال یافته به آب‌گیر به چه میزان است تا آنها برنامه‌ریزی متناسبی در شرایط خشکسالی داشته باشند.
آنطور که سیاری می گوید، حتی در نقاطی که امکان گسترش سیلاب وجود دارد، در کنار رودخانه، بلندگوهایی نصب می‌شود تا از طریق آژیر، به افرادی که در محل حادثه حضور داشته و ممکن است به وسائل ارتباطی در آن لحظه دسترسی نداشته باشند، از بروز خطر پیش از وقوع آن اطلاع داد.در زمان‌های عادی بهره‌برداری، داشتن اطلاعات متقن و اشتراک گذاری و تبادل شفاف آن یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است و هیچ راهی جز این برای ایجاد اعتماد بین ذینفعان وجود ندارد. این امر باعث جلب اعتماد عمومی شده و با جلب مشارکت ذینفعان از بروز زمینه‌های مناقشات جلوگیری می‌کند.
معاون اسبق برنامه ریزی و امور اقتصادی شرکت مادر تخصصی مدیریت منابع آب ایران در پاسخ به اینکه جامعه مدنی چگونه می تواند به اصلاح این روند کمک کند؟ می گوید: «باید این مسئله به عنوان یک خواسته جدی مطرح شود؛ یعنی افرادی که در حوضه ذینفع هستند، از مدیریت بخش آب آن را مطالبه کرده و بتوانند از میزان و نحوه توزیع آب بین آب بران اطلاع داشته باشد. در کنار ایجاد این سامانه‌ها، بایستی قبل از شروع دوره کشت با کشاورزان قراردادی منعقد و حدود مقدار آب تعلق گرفته به آنها مشخص شود. بدین ترتیب کشاورزان نبایستی غیر از کشتی که برای آن قرارداد بسته‌اند، محصول دیگری کشت کنند. در شبکه‌های مدرن پایاب سدها، در ابتدای فصل کشت بخشی از این فرآیند انجام می‌شود ولی رعایت الگو صورت نمی‌گیرد که این امر تمام برنامه‌ریزی‌های انجام شده را بی اثر می‌سازد. به این نکته نیز باید توجه داشت که حتی اگر تمام برنامه‌ریزی‌ها درست انجام شده باشد اما از سوی مدیران آب، اطلاع‌رسانی شفاف و روشنی صورت نگرفته باشد، ذینفعان حق دارند که به رفتار و مدیریت وزارت نیرو شک کنند. به عبارتی در بهترین شرایطی که آب درست و با رعایت عدالت کامل و تمامی جوانب فنی توزیع شده ، اما به افراد اجازه داده نمی‌شود از اعداد و ارقام آگاهی یابند، ذینفعان نظرات خودشان را ملاک می‌دانند و بدین ترتیب متولیان سبب بروز شبهه و بعد مناقشه می‌شوند. در حال حاضر با فضای به وجود آمده وعدم اعتمادهایی که به تصمیم‌گیرندگان وارد شده است، شرایط برای بروز شبهه به‌شدت مهیاست. پس باید این درخواست به صورت یک مطالبه جدی مطرح و پیگیری شده و تصمیم‌گیرندگان مکلف شوند این سامانه‌ها را مستقر کرده و اطلاعات را شفاف و مستمر مبادله کنند.»
- دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط رسالت در وب منتشر خواهد شد.
- پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.