خطر اُفت تحصیلی جدی‌تر از همیشه
گروه اجتماعی- حسن طباطبایی
هنوز خیلی از کلاس اولی‌ها حروف الفبا را کامل یاد ندارند و موج سریع ضعف املایی در میان دانش آموزان روبه تزاید اسـت.
در روخوانی کتاب فارسی هم اکثر لغات را کُند و اشتباه می‌خوانند. خیلی از دانش آموزان در جمع و تفریق اعداد و فهم مطالب و محتوای دروس مشکل‌دارند. وضعیتی که بازتاب‌دهنده عقب‌ماندگی و اُفت یادگیری است و برای مقابله با ویروس کم‌سوادی که به جان دانش آموزان افتاده، طرح «جبران و تثبیت یادگیری» برگزارشده اما مشاهدات معلمان بیانگر آن است که پسران دانش‌آموز به نسبت دختران کمتر از این طرح استقبال کرده‌اند. آن‌هایی که در این طرح شرکت کرده‌اند هم وضعیت خوب و بسامانی ندارند و اُفت تحصیلی آن‌قدر شدید است که یک دوره برگزاری کلاس برای تثبیت یادگیری، نمی‌تواند جبران‌کننده سال‌های دور از مدرسه باشد و این مسئله با تغییر پایه دروس نیز پیچیده‌تر می‌شود.
روایت‌های آماری از میزان افت تحصیلی متفاوت است، اما بسیاری از دانش‌آموزان در تمامی دروس، به‌ویژه علوم‌پایه ۵۰تا۷۰درصد افت کرده‌اند و گویا ۴۰ درصد افت تحصیلی دانش آموزان مربوط به دوره ابتدایی است. یوسف نوری، وزیر آموزش‌وپرورش، از افت تحصیلی حدود ۳۰ درصدی دانش آموزان می‌گوید و حدود چهار میلیون نفر دانش‌آموزی که از تحصیل محروم هستند. اگرچه به گفته مقامات آموزش‌وپرورش، «نتایج بررسی و مقایسه میانگین نمرات امتحانات دانش‌آموزان دوره متوسطه حاکی از آن است که میانگین نمرات دانش‌آموزان دوره اول و دوم متوسطه نظری در سال تحصیلی ۹۹-۹۸ و ۱۴۰۰-۱۳۹۹ نسبت به سال تحصیلی ۹۸-۹۷ افت آشکاری نداشته و حتی در برخی موارد تورم غیرمنطقی میانگین نمرات دانش‌آموزان در این دوره تحصیلی قابل‌مشاهده است» اما این نمرات کاذب است و نمره واقعی دانش‌آموز نیست و دانش‌آموزان دچار افت تحصیلی پنهان هستند.
افت تحصیلی در ۱۰ سال اخیر
بعضی از کارشناسان نظام آموزشی، برای اثبات افت تحصیلی دانش‌آموزان نیاز به شاخصه‌هایی دارند تا بتوانند این مسئله را پیش و بعد از دوران کرونا موردبررسی قرار دهند و مبتنی بر شاخصه‌های بین‌المللی، از افت تحصیلی در ۱۰ سال اخیر می‌گویند که ازنظر آن‌ها چندان ارتباطی به کرونا ندارد. حسین طالب‌زاده، از همین طیف کارشناسان است که می‌گوید: «این امکان وجود دارد در دو سال و نیم گذشته شکل و علت افت تحصیلی تغییر کرده باشد اما در اصل ماجرا تردیدی وجود ندارد. به‌عنوان‌مثال تا پیش از همه‌گیری کرونا، شاهد افت تحصیلی دانش‌آموزان به دلیل نبود فضای مناسب و نیروی انسانی در استان‌های محروم مانند ایلام و سیستان و بلوچستان بودیم بنابراین وقتی صحبت از این مسئله می‌شود باید مشخص شود که افت تحصیلی در مقایسه با چه زمانی موردتوجه قرارگرفته است.
این کارشناس نظام آموزشی معتقد است که مسئولان نباید کرونا را عامل افت تحصیلی بدانند بلکه ضرورت دارد به این مسئله توجه کنند که بر اساس نتایج ارزشیابی‌ها که می‌توان از طریق سازمان سنجش و آموزش‌وپرورش به آن دست‌یافت، از سال‌ها پیش سطح دانش و سواد به‌طورکلی در کشور پایین آمده است. می‌توان با رصد نمرات کسب‌شده دانش‌آموزان در کنکور سراسری هرسال متوجه این ضعف و افت سواد شد؛ همچنین با آزمون «پرلز» می‌توان به‌راحتی سطح یادگیری و دانش را سنجید.
بااین‌وجود، آمارهای جهانی بیانگر آن است که در دو سال و نیم گذشته، شمار دانش‌آموزانی که افت تحصیلی را تجربه کرده‌اند به ۵۸۴میلیون نفر رسیده و نگرانی جدی از افت تحصیلی دانش‌آموزان و از سوی دیگر ترک تحصیل‌های گسترده پس از بازگشایی مدارس، دو چالش اصلی نظام آموزشی کشور در سال تحصیلی پیش رو خواهد بود.
امتناع دانش آموزان ضعیف از شرکت در کلاس‌های جبرانی
وزیر آموزش‌وپرورش خبر داده که حدود دو میلیون نفر در کلاس‌های جبرانی شرکت کرده‌اند، اما برخی معلمان در گفت‌وگو با «رسالت»، می‌گویند: حضور دانش آموزان پسر به نسبت دختران در کلاس‌ها کمتر بوده و از سوی دیگر جبران افت تحصیلی دانش‌آموزان یا قابل جبران نیست و یا بسیار دشوار است، بنابراین برگزاری کلاس‌های تابستانی نتوانسته تبعات و آسیب‌های دو سال و نیم آموزش در دوران کرونا را به حداقل برساند و در سال تحصیلی جدید، اگر معلم بخواهد در زمان کلاس درس، دروس سال‌های گذشته را مرور کند، فرصت برای تدریس دروس جدید کم می‌شود و اگر نخواهد دروس را مرور کند با مشکلات فراوانی در یادگیری دانش‌آموزان مواجه می‌شود و حتی تبعات این افت به‌صورت تصاعدی بالا می‌رود و امکان دارد در سال آینده ۱۰ تا ۱۵ برابر شود.
گروهی از معلمان هم در گفت‌وگو با «رسالت» تأکید می‌کنند که تأثیرات برگزاری طرح «جبران و تثبیت یادگیری» بستگی به مدارس و نحوه آموزش‌ها دارد. احمد محبی دراین‌باره به ما می‌گوید، «در اغلب موارد، دانش‌آموزانی که به این آموزش‌ها نیاز داشته و به لحاظ درسی ضعیف هستند از شرکت در کلاس‌های جبرانی امتناع ورزیده‌اند و این به دلیل جو حاکم بر مراکز آموزشی و دافعه آن است که پس از تعطیلی آموزش حضوری تشدید شده و برگزاری این کلاس‌ها وقتی مؤثر خواهد بود که آن جدیت در معلمان و انگیزه لازم در دانش آموزان وجود داشته باشد و البته به نوع مدارس و کیفیت آن و جدیت کادر آموزشی هم‌بستگی دارد.
این نکته را هم باید متذکر شد که طرح
«تثبیت یادگیری» به‌رغم اثربخشی نسبی، فاقد آن بازدهی لازم است، به‌این‌علت که در بازه زمانی دو تا سه‌ماهه، نمی‌توان افتی که طی دو تا سه سال اتفاق افتاده را تعدیل کرد.»
عقب‌ماندگی تحصیلی در یک دوره کوتاه، قابل جبران نیست این معلم تأکید می‌کند «در سال تحصیلی جدید، باید مفاهیم گذشته مرور شود و آموزگاران چاره‌ای جز این ندارند، چون در دروس ریاضی و فیزیک، پایه مطالب مربوط به سال‌های قبل است و در سال بعد ادامه پیدا می‌کند اما باتوجه به محدودیت زمانی، نمی‌توانند تمرکز خود را بر روی دروس دو سال قبل بگذارند، به‌این‌علت که از آموزش محتوای جدید بازمی‌مانند.
از سوی دیگر، در حال حاضر نمی‌توان محتوا و درون‌مایه‌ای که باید در مدت دو تا سه سال، با آرامش در کلاس درس مطرح و پس از تکرارهای چندین‌باره و انجام تکالیف، مورد ارزیابی قرار می‌گرفت را در مدت کوتاهی مرور کرد. از طرفی با تعطیلی آموزش حضوری، دانش آموزان از درس فاصله گرفته‌اند.»
افت تحصیلی و ضعف یادگیری در مقطع ابتدایی بسیار مشهود است و یکی از معلمان پایه ابتدایی، در این رابطه به خبرگزاری ایسنا می‌گوید: «دانش‌آموزانی که از کلاس اول با آموزش غیرحضوری مواجه شدند، اکنون در پایه‌های بعدی در انجام ساده‌ترین اعمال ریاضی‌مانند جمع و تفریق با مشکل مواجه شده‌اند و این مسئله معلمان را با چالش مواجه کرده است.»
این معلم تصریح می‌کند: «دانش‌آموزانی که پایه اول و دوم آن‌ها به‌صورت مجازی بود، در سال تحصیلی جدید که آموزش به شکل حضوری خواهد بود، با قوانین و مقررات مدرسه آشنایی ندارند و با توجه به این‌که عموما والدین در انجام تکالیف با آن‌ها همراهی می‌کردند، نمی‌توانند به‌تنهایی از پس انجام تکالیف خود بربیایند، این مسئله موجب شده که این دانش‌آموزان اعتمادبه‌نفس پایینی داشته باشند و نتوانند به‌خوبی در کلاس درس بر یادگیری تمرکز کنند.»
زهرا علیان، کارشناس آموزش ابتدایی و پژوهشگر نیز دراین‌باره توضیح می‌دهد: «مقاله‌ها و سخنرانی‌های زیادی درباره اهمیت ۳سال اول دوره ابتدایی وجود دارد که چکیده همه آن‌ها این است که فرآیند شکل‌گیری شخصیت اجتماعی و آشنایی با دنیای پیرامون در ۷ تا ۱۰سالگی از طریق حضور در مدرسه میسر می‌شود. کودک در این محیط است که نخستین‌بار استقلال را تجربه می‌کند و گروه‌های دوستی پیرامون او شکل می‌گیرد. در محیط مدرسه است که با نظرات مخالف و متفاوت از خود آشنا می‌شود و در کلاس است که به توانایی‌های فردی و گروهی خود پی می‌برد. حواس پنجگانه کودک به‌خصوص دیدن و شنیدن در کلاس درس تقویت می‌شود و تمرکز در این دوره شکل واقعی به‌خود می‌گیرد؛ بنابراین می‌توان گفت که انزوای اجباری و مستمری که ویروس کرونا برای بشر به ارمغان آورد، بیش از سایر افراد جامعه به فرآیند رشد کودکان لطمه زده است.»
ارزیابی‌های دکتر سحر بیات، متخصص حوزه تعلیم و تربیت، نمایانگر آن است که آموزش‌های کوتاه‌مدت، نمی‌تواند بر کاهش آسیب‌های بلندمدت افت تحصیلی تأثیرات شگرفی داشته باشد.
این متخصص تعلیم و تربیت در گفت‌وگو با «رسالت»، بر رشد تفکر دانش آموزان مقطع ابتدایی تأکید دارد که «محورهای زیادی را شامل می‌شود، از تفکر انتقادی و خلاقانه تا رشد متغیرهای شناختی و فراشناختی که به‌صورت فرآیندی تغییر می‌کند و طبیعتا در یک دوره فشرده نمی‌توان عقب‌ماندگی‌ها را جبران کرد، اما شاید بر حافظه کوتاه‌مدت دانش آموزان تأثیر بگذارد. حافظه کوتاه‌مدت با حافظه بلندمدت به‌طور کامل متفاوت است. بنابراین تغییر افکار و رشد کودک به حافظه بلندمدت برمی‌گردد، که طی فرآیندی با روش‌های خاص و در طولانی‌مدت اتفاق می‌افتد. برگزاری کلاس‌های فوق‌برنامه برای حافظه کوتاه‌مدت دانش آموزان اثربخش است و درنهایت هم به ارزیابی و کسب نمره منتهی می‌شود، اما این موضوع به معنای یادگیری واقعی نیست.»بیات در ادامه تشریح می‌کند که «نظام تعلیم و تربیت ما حافظه محور است و برپایه کسب نمره، بر روی حافظه کوتاه‌مدت دانش آموزان کار می‌شود.
چنین نظامی، یادگیری محور نیست. به همین علت، برگزاری کلاس‌های فوق‌برنامه می‌تواند مسئله افت یادگیری را به حداقل برساند، ولی اگر نگاهمان مبتنی بر یادگیری فرآیند محور باشد، در این فرآیند، بر «مهارت» و «رشد تفکر و ذهن» توجه می‌شود که بحث مجزایی را می‌طلبد و باید ضمن تمرکز بر متغیرهای مختلف و شیوه آموزش معلمان، محتوای کتب درسی و تمام متغیرها و زیرمتغیرها ذیل نظام تعلیم و تربیت را بر این مبنا طراحی کرد. بنابراین با وضعیت موجود، تنها راهکاری که وجود دارد این است که باکلاس‌های جبرانی، حافظه کوتاه‌مدت دانش آموزان را تقویت کرد که درنهایت هم
به عملکرد نمره محور منتهی می‌شود.»
او این احتمال را هم مطرح می‌کند که «در سال تحصیلی پیش رو با دانش‌آموزانی مواجه خواهیم بود که‌پایه‌های ضعیفی دارند و این مسئله درروند تدریس معلمان، خلل و اشکال ایجاد می‌کند، چون دروسی مثل ریاضی و یا فیزیک را نمی‌توان با برگزاری یک دوره کوتاه آموزشی، منتقل و بازآموزی داشت.»
افت تحصیلی , حسن طباطبایی , مدرسه
- دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط رسالت در وب منتشر خواهد شد.
- پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.