توسعه‌یافتگی فرع بر حفظ محیط‌زیست
شهین اسدی
پدیده ریزگردها و گردوغبارهای مداوم، زندگی روزانه بخش وسیعی از شهروندان، به‌ویژه در استان‌های غربی و جنوب غربی کشور را نابسامان کرده، اما مدت‌هاست که فقط به این مناطق محدود نمانده و استان‌های بیشتری در معرض این پدیده قرار دارند و بخش گسترده‌ای از جمعیت کشور نه‌تنها از انجام امور روزمره و فعالیت شغلی خود بازمی‌مانند، بلکه راهی بیمارستان‌ها می‌شوند. پیامد این مسئله می‌تواند چنان وسیع باشد که به غیرقابل‌سکونت شدن مناطقی از کشور منجر شود. حسین آخانی، استاد دانشگاه تهران و کارشناس محیط‌زیست پیش‌بینی کرده است که باید در انتظار تخلیه بخش‌هایی از مناطق مسکونی کشور به دلیل بحران گردوغبار و ریزگردها بود. او معتقد است: «باتوجه به تغییرات اقلیمی در منطقه و افزایش گرمای کره زمین، شدت گردوغبار در آینده بیشتر می‌شود و بسیاری از مناطق مسکونی کشور به‌ویژه در غرب و شرق ایران خالی از سکنه خواهد شد.»
باوجودآنکه، در سال‌های اخیر، کم‌آبی و خشکی زمین، فرسایش خاک، ریزگردها، گردوغبار و بحران آلودگی هوا، بارها کارشناسان را بر آن داشته تا درباره تبعات این چالش‌ها سخن بگویند، اما به‌صورت مستمر در شرایط اضطراری آلودگی هوا، تعطیلی و خانه‌نشینی، تنها گزینه‌هایی بوده که از سوی مسئولان موردتوجه قرارگرفته است، برهمین اساس ۱۶ خردادماه ابراهیمی رئیسی در نخستین جلسه شورای عالی محیط‌زیست در دولت سیزدهم، پیشنهاد کرد که برای پیگیری موضوع ریزگردها، شورای منطقه‌ای حفاظت از محیط‌زیست تشکیل و این مشکل با محوریت کشورمان و با مشارکت کشورهای منطقه پیگیری و حل‌وفصل شود. رئیس دولت، به سازمان محیط‌زیست مأموریت داده بود تا به همراه دیگر دستگاه‌های ذی‌ربط از طریق تعامل با کشورهای همسایه و با ابزار دیپلماسی، به دنبال رفع مشکل ریزگردها باشد.
با پیگیری این مسئله، روز گذشته نشست منطقه‌ای وزیران محیط‌زیست کشورهای منطقه به ابتکار جمهوری اسلامی و با شعار «همکاری‌های
محیط زیستی برای آینده‌ای بهتر» باهدف بررسی راه‌حل‌های رفع مشکلات محیط زیستی منطقه به‌ویژه معضل گردوغبار با حضور وزرا و مقامات ارشد ۱۱ کشور غرب آسیا در تهران برگزار شد.
محققین مهم‌ترین کانون‌های خارجی گردوغبارهای نفوذی به ایران را به شرح زیر برشمرده‌اند: سه کانون در مرکز سوریه، یک کانون در مرز سوریه و عراق، چهار کانون در شمال عراق و حوزه رود فرات و یک کانون در مرکز عراق. منابع دیگر از دشت‌های شرقی و جنوب شرقی عربستان، بخش‌هایی از امارات متحده عربی، یمن و کویت و همچنین شمال آفریقا نیز به‌عنوان کانون‌های خارجی بروز گردوغبار در ایران نام‌برده‌اند. این کانون‌ها درمجموع باعث بروز طوفان‌هایی از گردوغبار می‌شوند. در سال‌های اخیر تعداد کانون‌های گردوغبار در سوریە، عراق و عربستان تقریباً چهار برابر بیشتر شدە است.بە تبع این افزایش، تعداد روزهایی کە کشور ما درگیر این پدیدە است هم بیشتر شدە کە دلایل مختلفی از جملە تشدید خشکسالی‌ها، مدیریت غلط منابع آب در کشورهای منطقه، عدم رعایت حقابه‌های زیست‌محیطی، سرعت بیش‌ازپیش بیابان‌زایی در منطقە، فقدان پوشش گیاهی و حتی نبود سنگریزه در خاک‌های منطقه و از سوی دیگر آشفتگی شدید خاک به دلایل مختلف ازجمله تردد دام، تردد ماشین‌آلات صنعتی زمینه را برای تشدید فرسایش بادی و شکل‌گیری طوفان‌های گردو غبار و تولید ریزگردها فراهم کرده است.
طرح‌های سدسازی ترکیه در کاهش ذخایر آبی عراق و سوریه و به دنبال آن افزایش ریزگردها از مرزهای غربی به سمت ایران از دیگر مواردی است که باید به آن اشاره کرد و کشور ما اخیرا تبعات زیست‌محیطی این مسئله را متذکر شده است. پدیده ریزگردها تا سال‌ها دامنگیر برخی استان‌های غربی و جنوب غربی بود اما با درگیر شدن مناطق بیشتری از کشور، زندگی روزانه بخش وسیعی از مردم، مختل شده است و اجرای کامل طرح سدسازی گاپ در ترکیه، میزان ذخایر آبی ورودی از دجله و فرات به دو کشور عراق و سوریه را نصف خواهد کرد و ادامه این سیاست تهدیدی جدی برای محیط‌زیست منطقه، خصوصاً ایران است و سلامت بخش قابل‌توجهی از مردم منطقه در معرض تهدید قرار می‌گیرد.
بانک جهانی برآورد کرده است که آلودگی هوا در خاورمیانه، مرگ زودرس ۳۰ هزار نفر در سال را رقم می‌زند. اما تبعات اقتصادی این مسئله هم حائز اهمیت است. به گفته رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری ایران، ریزگردها و گردوغبار که در سال‌های اخیر دامنه آن به استان‌های مرکزی کشور هم رسیده است، سالانه بیش از سه هزار میلیارد تومان به اقتصاد کشور زیان می‌رساند. آن‌طور که خبرگزاری تسنیم نوشته، این زیان اقتصادی تنها مربوط به سکونت‌گاه‌ها، زیرساخت‌ها و زمین‌های کشاورزی است؛ یعنی تبعات مالی این پدیده در حوزه انسانی و درمانی در عدد سه هزار میلیارد تومان گنجانده نشده است و فراتر از این میزان خواهد بود. درعین‌حال، اقتصاد خانوارها نیز به دلیل اجبار به خانه‌نشینی، تحت تأثیر این شرایط قرار می‌گیرد.
بخشی از این موارد توسط رئیس دولت، در نشست وزیران محیط‌زیست کشورهای منطقه خطاب به شرکت‌کنندگان و صاحب‌نظران مطرح شد. به گزارش خبرگزاری ایسنا، ابراهیم رئیسی تشریح کرد: جهان کنونی با مشکلات فراوان زیست‌محیطی و فراتر از مرزهای جغرافیایی و سیاسی روبه رو است و در منطقه غرب آسیا شاهد معضلات زیست‌محیطی ازجمله طوفان‌های گردوغبار هستیم. بدون تردید کاهش امنیت زیستی و غذایی و ایجاد آلودگی‌ها منجر به کاهش رفاه عمومی شده و بر سلامت و اقتصاد هم تأثیر منفی گذاشته است.
رئیسی در ادامه عنوان کرد: هر توسعه‌یافتگی را باید فرع بر محیط‌زیست بدانیم. توسعه صنعتی ضرورت است، اما این توسعه فرع بر حفظ محیط‌زیست است. اگر محیط‌زیست برای مردم امن و آرام نباشد، توسعه‌یافتگی درست در جای خود قرار نمی‌گیرد و حتی به تهدیدی برای سلامت انسان‌ها تبدیل می‌شود.
وی افزود: در نگاه اسلام، انسان ملزم به حفظ محیط‌زیست است و بشریت در این زمینه مسئولیت دارد. رفتار انسان بر تعادل نظام محیط‌زیست تأثیرگذار است، بنابراین انسان نباید به دنبال بهره‌کشی از محیط‌زیست باشد. نگاه اسلام به محیط‌زیست با نگاه برخی که معتقدند باید به هر شکلی از محیط‌زیست بهره جست، متفاوت است.
رئیسی خاطرنشان کرد: زیاده‌خواهی نظام سلطه، تروریست و محروم شدن دولت‌ها و ملت‌های منطقه از دانش و فناوری سبب بروز چالش‌های زیست‌محیطی شده است. از سویی رویکرد دولت‌های غربی در قرن‌های گذشته، دست‌اندازی بدون حدومرز بر منابع طبیعی به‌خصوص در کشورهای تحت استعمار و تولید آلاینده‌ها یکی از عوامل اصلی مشکلات زیست‌محیطی است، بنابراین این انتظار وجود دارد که آن‌ها مسئولیت بیشتری در این زمینه بر عهده بگیرند، نه اینکه این موضوع به مسیر جدیدی برای استعمار در مسیر فناوری و استعمار نو را رقم بزند.
رئیس‌جمهور در ادامه گفت: درآیات نورانی قرآن یکی از ویژگی‌های ظالمان، نابودی طبیعت به دست آن‌ها عنوان‌شده است. یکی از موضوعاتی که من در سخنرانی سال قبل مجمع عمومی سازمان ملل تأکید کردم این بود که باید به مسئله محیط‌زیست توجه شود و توجه کشورهای جهان به این موضوع مهم را جلب کردم. بنابراین نکته مهم که امروز باید موردتوجه این نشست هم باشد این است که بدون تشریفات معمول اداری و سازمانی و دیپلماسی به موضوع محیط‌زیست توجه شود.غالبا مسائل دیپلماسی مسائل و بحث‌های تعاریفی مرسوم است.وی ادامه داد: من از رئیس سازمان محیط‌زیست و کشورهای شرکت‌کننده و صاحب‌نظران می‌خواهم این مسئله را به‌دوراز نگاه‌های سیاسی و تعارفات دیپلماتیک ببینند و دنبال کنند، زیرا تعارفات معمول مانع این می‌شود که کار به نتیجه شایسته برسد.
رئیس‌جمهور ادامه داد: جمهوری اسلامی ایران با تدوین قوانین مترقی، تأسی از آموزه‌های دین، تأکید بر ارزش‌هایی از قبیل برابری، عدالت، قناعت و احترام به محیط‌زیست و عضویت در مجامع بین‌المللی محیط زیستی به مسئله حفظ محیط‌زیست توجه داشته است و اقدامات متعددی برای بهبود شرایط زیست‌محیطی انجام داده و تلاش‌هایی برای به‌کارگیری توان علمی و تخصصی به‌کارگرفته است.
رئیسی ادامه داد: یکی از ابعاد اساسی سیاست خارجی ایران به‌ویژه در قبال همسایگان، رعایت حق همسایگی است. البته وقتی از حق صحبت می‌کنیم، تکلیف هم به دنبال خود می‌آورد یعنی این دو در کنار هم هستند. رعایت مسائل
محیط زیستی یکی از حقوق همسایگی است و درواقع رعایت حق همسایگی ایجاب می‌کند که به مسئله محیط‌زیست توجه شود.
وی بابیان اینکه مشکلات محیط زیستی غرب آسیا ازجمله طوفان‌های گردوغبار یک موضوع فرامرزی است و به عزم کشورهای منطقه نیاز دارد، گفت: ایران از عزم کشورهای منطقه و همسایه برای حل این چالش استقبال می‌کند. برگزاری این نشست هم نشان از اراده ایران برای حل این مسائل دارد.
رئیس‌جمهور با اشاره به پیشنهادات خود برای حل مسائل زیست‌محیطی غرب آسیا اظهار کرد: حتما همکاری‌ها به‌سوی ایجاد نگاه و همکاری مشترک باشد. برای دستیابی به این نگاه مشترک هم به تقسیم‌کار میان کشورها نیاز داریم. باید برنامه‌هایی برای مدیریت و بهره‌برداری از آب، هوا، خاک و مدیریت پسماندها تدوین شود. ایران این آمادگی را دارد که تجارب و دانش خود را در اختیار سایر کشورها و همسایگان برای کاهش آلودگی‌ها قرار دهد. پیشنهاد می‌کنم اتحادیه یا سازمانی برای همکاری‌های زیست‌محیطی کشورهای غرب آسیا شکل گیرد تا این اقدامات را ساماندهی کند. همچنین تأسیس یک صندوق منطقه‌ای برای پشتیبانی مالی نیز از اقداماتی که ضرورت دارد تا اهداف قطعنامه‌های سازمان ملل در این زمینه محقق شود.پیش از اظهارات رئیس‌جمهور، علی سلاجقه،
معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، در سخنانی با اشاره به تأکیدات رئیس دولت، دیپلماسی زیست‌محیطی را
پیش درآمدی بر دیپلماسی همسایگی عنوان کرد و گفت: مصمم هستیم با ایجاد همگرایی منطقه‌ای، چالش‌های زیست‌محیطی ازجمله پدیده گردوغبار را مهار کنیم.
وی تصریح کرد: ایجاد سازمان منطقه‌ای محیط‌زیست، دبیرخانه و گروه کارشناسی پیگیری مصوبات این نشست، در دستور کار قرار دارد.
وی افزود: امیدواریم دستگاه‌های مسئول سازمان ملل که نمایندگان برخی از آنان در نشست امروز حضور دارند، تکالیف خود را در این زمینه انجام دهند. متأسفانه برخی اوقات، تحریم‌ها باعث شده که این سازمان‌ها به تکالیف خود عمل نکنند، درحالی‌که سازمان ملل می‌بایست وظایف خود را در قبال همه کشورها انجام دهد.
سلاجقه در نشست امضای تفاهم‌نامه محیط زیستی با وزیر تغییر اقلیم و محیط‌زیست امارات متحده عربی نیز که در حاشیه نشست منطقه‌ای وزرای محیط‌زیست برگزار شد، با اشاره به روابط دیرینه و اشتراکات فراوان فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی دو کشور دوست و برادر ایران و امارات متحده عربی اظهار کرد: نشست منطقه‌ای وزرای محیط‌زیست نشان داد که کشورهای دوست و برادر و مسلمان می‌توانند در خیلی از مسائل با یکدیگر همکاری و مشکلاتشان را بدون حضور بیگانگان حل‌وفصل کنند و روابط خود را ارتقاء دهند.وی محیط‌زیست را یک میثاق منطقه‌ای بین کشورها دانست که می‌تواند آن‌ها را به هم نزدیک کند و افزود: نشست امروز نشان داد همه کشورهای منطقه به این نتیجه رسیده‌اند که مسئله محیط‌زیست اولویت اول آن‌هاست.
به گفته معاون رئیس‌جمهور، دو کشور ایران و امارات تجارب خوبی درباره مدیریت چالش‌های زیست‌محیطی دارند که می‌توانند این تجربیات را با یکدیگر به اشتراک بگذارند.
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست با انتقاد از تحریم‌های ظالمانه غرب علیه کشورمان گفت: هرچند این تحریم‌ها ما را از یک سری همکاری‌های بین‌المللی بازداشت اما تلاش کردیم با تکیه‌بر جوانان غیور، باهوش و دانشمند خود در قالب شرکت‌های دانش‌بنیان خیلی از مشکلاتمان را حل کنیم و آماده ارائه خدمت به کشورهای دوست و برادر هم هستیم.
سلاجقه مسئله گردوغبار را یک مخاطره برای همه کشورهای منطقه دانست و تصریح کرد: ما می‌توانیم در قالب یک کنوانسیون منطقه‌ای، تصمیمات اتخاذشده در نشست امروز را عملیاتی کنیم.
در بخش دیگری از این نشست، مریم المهیری – وزیر تغییر اقلیم و محیط‌زیست امارات متحده عربی ضمن اظهار خوشحالی از حضور در ایران و شرکت در نشست منطقه‌ای وزرای محیط‌زیست، از میزبانی کشورمان برای برگزاری این نشست تشکر کرد.وی با اشاره به برخی از مهم‌ترین مخاطرات زیست‌محیطی و تأثیرات مخرب آن بر کشورهای منطقه اظهارکرد: ما می‌توانیم تجارب و راه‌حل‌های خود را برای مدیریت چالش‌های زیست‌محیطی با یکدیگر به اشتراک بگذاریم و به تبادل دستاوردهای علمی و تحقیقاتی خود در این زمینه بپردازیم.
شهین اسدی , وزیران محیط‌زیست کشورهای منطقه
- دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط رسالت در وب منتشر خواهد شد.
- پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.