عابد اکبری
خاورمیانه به‌عنوان محیطی امنیتی ایران از اهمیت راهبردی در سیاست خارجی این کشور برخوردار است ازاین‌رو تمامی تحولات و کنشگری تمامی بازیگران منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای در این منطقه به‌منزله مؤلفه‌های تأثیرگذار بر امنیت ملی این کشور موردبررسی و توجه قرار می‌گیرند. موقعیت برجسته ژئوپلیتیکی و ظرفیت‌های فراوان خاورمیانه سبب جذابیت این منطقه برای بسیاری بازیگران فرا منطقه‌ای شده و ما شاهد آن هستیم که این منطقه به جولانگاه برای بسیاری از بازیگران برای تأمین و افزایش منافع ملی‌شان تبدیل‌شده است. کره جنوبی به‌عنوان یک «قدرت متوسط» در نظام بین‌الملل در زمره بازیگران فرا منطقه‌ای است که دارای منافع و اهداف حیاتی در خاورمیانه می‌باشد. نکته قابل‌توجه در تعامل این کشور با خاورمیانه بسط ابعاد پیوندی این کشور از مسائل اقتصادی به روابط راهبردی با بازیگران منطقه‌ای می‌باشد. مرور تاریخچه حضور کره جنوبی در خاورمیانه حکایت از آن دارد که سیاست خارجی این کشور از ابتدای ورود به خاورمیانه در دهه ۱۹۷۰ اقتصادمحور و متمرکز بر ابعاد ژئواکونومیکی و تأمین امنیت انرژی بوده است. در حوزه انرژی واردات نفت خام و گاز طبیعی مایع  از خاورمیانه به ترتیب ۷۳.۵ درصد و ۴۰ درصد از واردات کره جنوبی را تشکیل می‌دهند. این کشور در کنار ژاپن و هند یکی از سه واردکننده بزرگ گاز طبیعی از قطر (به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده گاز طبیعی در جهان) است و به‌عنوان سومین کشور منطقه آسیا و ششمین کشور جهان ازنظر ظرفیت پالایشگاهی وابستگی شدیدی به منابع نفتی خاورمیانه دارد. در کنار ابعاد مربوط به انرژی، کره جنوبی همکاری‌های خود با کشورهای منطقه را به حوزه‌های دیگر نظیر فناوری اطلاعات و ارتباطات، انرژی‌های تجدید پذیر، ساخت‌وساز بسط داده است. اگرچه این ابعاد به‌عنوان مؤلفه‌های ثابت حضور کره جنوبی در منطقه بوده اما نکته قابل‌توجه مربوط به افزایش تعاملات سیاسی و امنیتی می‌باشد. کره جنوبی از یک‌سو درصدد افزایش روابط استراتژیک خود با بازیگران کلیدی منطقه نظیر عربستان و امارات متحده عربی برآمده و از سوی دیگر اقدام به حضور نظامی در منطقه کرده است. همکاری‌های هسته‌ای و موافقت‌نامه مربوط به فروش تسلیحات از دیگر ابعاد قابل‌توجه در رابطه با ورود کره جنوبی به مسائل امنیتی در خاورمیانه دارد. مصادیق این سیاست‌ها را می‌توان در موارد ذیل خلاصه نمود:
طرح «مشارکت استراتژیک ویژه»  با امارات متحده عربی و ارتقا سطح روابط به راهبردی و نظامی -امنیتی در سال ۲۰۱۸؛ امضای چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان و کره جنوبی در حاشیه اجلاس سران گروه ۲۰ در هانگژو چین در سال ۲۰۱۶، همکاری‌های هسته‌ای (شامل صدور فناوری‌های هسته‌ای و کمک به ساخت نیروگاه‌های اتمی) با اردن و امارات از دسامبر سال ۲۰۰۹، تلاش در جهت فروش تسلیحات به کشورهای عربی منطقه ذیل برنامه اصلاحات دفاعی ۲۰۲۰ ، استقرار نیروهای ویژه  در امارات متحده عربی از ژانویه سال ۲۰۱۱،  اعزام ناوشکن KDX-II (چوئی یونگ) نیروی دریایی کره جنوبی و ۳۰۰ نیروی دریایی در سال ۲۰۲۰ باهدف حفاظت از ۲۵۰۰۰ شهروند کره‌ای در خاورمیانه و تضمین عبور امن کشتی‌های تجاری کره جنوبی از تنگه هرمز.
آنچه از مرور سیر سیاست‌های کره جنوبی در خاورمیانه برمی‌آید این کشور اگرچه در ابتدا بر ابعاد اقتصادی و حوزه انرژی متمرکز بود اما با تحولات روی‌داده در سطوح مختلف این کشور تلاش کرده است تا ارتقا مسائل سیاسی و امنیتی را به ابعاد حضوری خود در خاورمیانه اضافه نماید. تغییر موازنه قدرت جهانی، میراث دو دکترین باراک اوباما و دونالد ترامپ و فشارهای ایالات‌متحده آمریکا بر متحدان جهت تقویت توان نظامی برای حفاظت از منافع ملی، تهدیدات فزاینده کره شمالی و نیاز بیش‌ازپیش به تقویت روابط باآمریکا، حضور قدرت‌های رقیب نظیر چین و ژاپن در خاورمیانه، سیاست فروش تسلیحات و تأکید ویژه‌بر این امر به‌عنوان یکی از راه‌های کسب درآمد و تعریف طرح‌های متعدد با کشورهای عربی منطقه و… همگی متغیرهایی هستند که کره جنوبی را به حضور پررنگ‌تر در این منطقه سوق داده‌اند.
درنتیجه گیری پایانی باید بیان کرد که کره جنوبی دیگر به‌عنوان «میگویی در میان نهنگ‌های شرق آسیا» شناخته نمی‌شود بلکه بازیگری است که باوجود چالش‌های ژئوپلیتیکی توانسته است جایگاه خود را به‌عنوان یک قدرت متوسط تثبیت کرده و بسط دهد و این سیاست نه شرق آسیا بلکه مناطق حیاتی نظیر خاورمیانه را نیز در برمی‌گیرد. حال این کشور برای حفظ این جایگاه نیازمند توسعه و رشد اقتصادی است؛ رشدی که در پیوند شدید با تأمین مستمر منابع انرژی و حفظ همکاری‌های اقتصادی در زمینه‌های متنوع است. با در نظر گرفتن این گزاره می‌توان گفت که خاورمیانه برای سال‌های آتی همچنان به‌عنوان یک منطقه مهم و راهبردی در تأمین منافع اقتصادی کره جنوبی باقی خواهد ماند. درعین‌حال، با در نظر گرفتن روند کنونی تحولات و چالش‌هایی که کره جنوبی در شرق آسیا و خاورمیانه دارد و نیازهای رو به افزایش این کشور به منابع انرژی، انتظار می‌رود که حضور این کشور در منطقه بیش‌ازپیش گسترش پیدا کند و روابط راهبردی عمیق‌تری با بازیگران بیشتری در منطقه شکل دهد؛ امری که به‌طور مسلم بر نظم موجود در منطقه و الگوهای امنیتی منطقه‌ای بی‌تأثیر نخواهد بود. حال آنچه در این مسئله حیاتی به نظر می‌رسد حفظ روابط با قدرت‌های منطقه‌ای و تأثیرگذار بر مسائل مرتبط با صلح و امنیت است. جایگاه ایران در صلح و ثبات خاورمیانه واقعیت غیرقابل‌انکاری است که بسیاری از بازیگران منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای به آن آگاه هستند. پیشینه روابط ایران و کره جنوبی حکایت از آن دارد که ایران یکی از کشورهایی است که کره جنوبی همواره در پیگیری منافع خود به آن توجه داشته و این مسئله نه‌تنها به دلیل منافع موجود در روابط دوجانبه بلکه به دلیل درک جایگاه ایران در تحولات منطقه‌ای بوده است. از این منظر می‌توان این‌گونه پیش‌بینی کرد که به‌موازات افزایش درگیری کره جنوبی با خاورمیانه، جایگاه ایران در سیاست خاورمیانه‌ای این کشور افزایش پیدا خواهد کرد و متعاقبا سطح روابط نیز ارتقا پیدا خواهد کرد.