حانیه مسجودی
ایران و عربستان و مذاکرات میان این دو کشور، خبری که این روزها تیتر یک تمام رسانه‌های داخلی و خارجی و بین‌المللی شده است. اتفاقی که می‌تواند معادلات بسیاری را برهم زند و فرصت‌های دیپلماتیک فراوانی به وجود آورد. در ماه‌های اخیر پنج دیدار بین نمایندگان عربستان و ایران برگزارشده که چهار جلسه در بغداد و جلسه پنجم در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک بوده است و گام بعدی می‌تواند بازگشایی سفارتخانه‌های مربوطه در تهران و ریاض باشد. به نظر می‌رسد پس از چندین ماه بحث و گفت‌وگو، عربستان و ایران، دو رقیب قدرتمند در خلیج‌فارس، به‌آرامی به یک مرحله آرام در روابط بین‌الملل نزدیک می‌شوند. منابع عراقی در اواخر سپتامبر تأیید کرده بودند که مسئولان ایران و عربستان در بغداد با یکدیگر دیدار کرده و ایران از «پیشرفت‌های جدی» در موضوع امنیت در خلیج‌فارس در ادوار مذاکرات با عربستان خبر داده بود.
حال اما شواهد نشان می‌دهد طرفین برای کاهش تنش‌ها و حل اختلافات، باید اقدامات بیشتری انجام دهند. درحالی‌که پیش‌بینی می‌شود ریاض و تهران هرگز در همه مسائل به توافق نخواهند رسید، اما امروز آن‌ها می‌دانند که امروز با توجه به رقابت منطقه‌ای چاره و راه دیگری جز یافتن سازش ندارند.
اکنون شرایط منطقه با هرزمان دیگری متفاوت است. عربستان پس از شکست دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ آمریکا عملا حمایت آمریکا را از دست داد و حال دنباله‌روی کردن از سیاست‌های تعیین‌شده آمریکا برای آن‌ها چیزی جز ضرر و تحقیر در پی ندارد. آمریکا زورهای آخرش را برای حضور در منطقه می‌زند و هزاران دلیل برای خروج دارد و این خروج به‌صورت رسمی از افغانستان آغازشد و انتظار می‌رود تا خروج کامل از عراق و سوریه ادامه داشته باشد. حال در غیاب آمریکا دو مسئله اهمیت پیدا می‌کند. نخست اینکه آیا کشورهای غرب آسیا که در تمام سال‌های گذشته با ناامنی و جنگ و آشوب داخلی و دخالت آمریکا و دست‌درازی رژیم غاصب صهیونیستی دست‌وپنجه نرم می‌کردند، حاضرند همچنان افسار مدیریت و کنترل منطقه خویش را دست ارباب غیابی بدهند که جز خون و خونریزی مردم آن‌ها و غارت منافع و منابعشان چیزی نمی‌خواهد و متحمل هزاران شکست شده است؟ یا به این نتیجه رسیده‌اند که برای توسعه و پیشرفت در بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی و امنیت داخلی و خارجی باید با کشورهای همسایه خود پیمان همکاری و برادری ببندند؟
پاسخ به این سؤال در مورد برخی از کشورها شبهه دارد. هرچند جمهوری اسلامی بیش از ۴۰ سال است که با بیگانگان و کشورهای خارجی که در منطقه حضور یافته‌اند و سعی بر نفوذ به خاک کشورش را داشته‌اند مبارزه کرده، سرشاخ شده و باوجود ضربات بسیار همچنان به دفاع از هویت خود ادامه داده است. اکنون برای جمهوری اسلامی ایران و کشورهای منطقه ازجمله عربستان بهترین فرصت است که اختلافات خود را حل کنند.
طبق گزارشات به نظر می‌رسد این رقبای منطقه‌ای توانسته‌اند درباره سازوکار حل‌وفصل اختلافات بر سر یمن به توافق برسند و در خصوص فشار رسانه‌ای به یکدیگر به اجماع دست یابند.
مذاکرات ایران و عربستان؛ زمینه‌ساز حل‌وفصل اختلافات دیرینه؟
 طی هفته‌های اخیر مقامات دو کشور درباره روابط دوجانبه اظهارات مثبتی را بر زبان آورده‌اند. فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان در اوایل اکتبر با اشاره به آخرین مذاکرات گفت ضمن تأیید این مذاکرات، امیدوار است که این مذاکرات «زمینه‌ساز» حل‌وفصل اختلافات شوند و پرونده‌هایی که بین این دو کشور رقیب، در وضعیت تعلیق قرار دارند، حل شوند.امیر عبداللهیان همتای ایرانی او نیز بر «نیاز به بحث و گفت‌وگوهای بیشتر» و از پیشرفت مثبت مذاکرات و مرحله جدیدی از روابط سخن به میان آورده است. او روی اهمیت ادامه گفت‌وگوها میان دو کشور مهم منطقه تأکید کرده و بر این باور است هرگونه تفاهمی میان دو کشور در راستای منافع سراسر منطقه است و گفت‌وگوی ریاض و تهران سبب تقویت امنیت منطقه خاورمیانه خواهد شد. دور جدیدی از مذاکرات در روزهای آینده انجام خواهد شد تا احتمالا به نتیجه نهایی برسند. طرفین به توافقی برای بازگشایی کنسولگری‌ها دست‌یافته و به‌احتمال‌قوی، توافق برای عادی‌سازی روابط در هفته‌های آینده درراه است.
خطیب زاده: گفت‌وگوهای ایران و عربستان محترمانه و جدی است
همچنین سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان، روز دوشنبه ۲۶ مهر در نشست هفتگی خود، درباره مذاکرات تهران و ریاض به میزبانی عراق، اظهار داشت: «تاکنون چهار دور از این مذاکرات در بغداد انجام‌شده که گفت‌وگوهای انجام‌شده بین ایران و عربستان در فضای دوستانه و مثبتی بوده است و در مورد مسائل دوجانبه و منطقه رایزنی شده است».
وی افزود: «نکاتی که باید مطرح می‌شد، بین هیئت‌های دو کشور موردبحث و رایزنی قرارگرفته و این تماس‌ها ادامه دارد. این گفت‌وگوها، محترمانه و به همان مقدار جدی است و امیدواریم که به نتیجه برسد و باید اجازه بدهیم که این گفت‌وگوها در مسیر و کانال خود ادامه پیدا کند تا به نتیجه برسد».
خطیب زاده همچنین در ارتباط با برخی از اخبار مبنی بر اینکه هیئتی از عربستان به تهران سفرکرده و یا این‌که عربستان سعودی از ایران خواسته در مورد موضوع یمن و جلوگیری از پیشروی انصارالله اقداماتی انجام دهد، گفت:‌ «اخبار منتشرشده در مورد سفر یک هیئت سعودی به تهران مورد تأیید نیست. آنچه‌که در برخی از رسانه‌ها در مورد این گفت‌وگوها مطرح می‌شود گمانه‌زنی رسانه‌ای است».وی تأکید کرد: «دست دوستی ایران همواره به سمت کشورهای همسایه و دوست ازجمله عربستان دراز بوده است ولی این به این معنا نیست که ما چشم‌مان را بر روی اقدامات عربستان در یمن بسته‌ایم یا چشم‌مان را بر اقداماتی که عربستان انجام داد تا مذاکرات برجام به نتیجه نرسد بسته‌ایم».عربستان. کشوری که در جنگ ویرانگر با همسایه خود در جنوب گرفتارشده است، حال به دنبال پایان دادن به این جنگ است که هزینه زیادی را بر او تحمیل کرده است. ریاض از سال ۲۰۱۵ در رأس یک ائتلاف نظامی از چند کشور عربی و با کمک و چراغ سبز آمریکا، حملات گسترده‌ای را علیه یمن (فقیرترین کشور عربی) آغاز کرد تا به بهانه بازگرداندن «منصور هادی» رئیس‌جمهوری مستعفی و فراری این کشور به قدرت، به اهداف و زیاده‌خواهی‌های سیاسی خود جامه عمل بپوشاند.
این ائتلاف از سال ۲۰۱۵ تاکنون، عملیات نظامی خود در یمن را در حمایت از نیروهای دولتی و مقابله با حوثی‌ها که کنترل چندین استان ازجمله استان صنعا (شمال) از سال ۲۰۱۴ را در دست دارند، انجام داده است. این جنگ ۲۳۳ هزار کشته برجای گذاشته و ۸۰درصد مردم یمن در بدترین بحران انسانی جهانی قرار دارند.
بااین‌حال به نظر می‌رسد فرضیه‌های دیگری درمورد توافق بین ایران و عربستان وجود دارد. همان‌طور که در بالاتر تأکید شد، عربستان از جنگی که سال‌هاست علیه یمن آغاز کرده خسته و درحال شکست است اما تاکنون حاضر نشده است آن را متوقف کند و شکست را بپذیرد. از همین رو یکی از اهداف عربستان برای به سرانجام رساندن توافق با ایران می‌تواند پایان دادن به جنگ یمن باشد و با حصول این توافق، از شکست شانه خالی خواهد کرد. 
به‌هرحال پیش‌بینی اهداف عربستان برای حصول توافق با ایران کار دشوار و چندجانبه‌ای است و آنچه مهم است هوشیاری و چابک بودن دستگاه دیپلماسی کشورمان است که به نظر می‌رسد توان این وزارتخانه در دولت جدید درحال افزایش است و کارها به‌صورت کارشناسی و دقیق پیش می‌روند.