گروه فرهنگی
دین مبین اسلام در حوزه منابع انسانی و نیروی فعال جامعه برنامه‌ها و دستورات ارزشمندی دارد که هرکدام می‌تواند به‌مثابه چراغ راه مدیریت کلان جامعه برای رسیدن به‌نظام اسلامی باشد. در این خصوص کارگران در جامعه اسلامی از اهمیت و جایگاه ارزشمندی برخوردار بوده و برای این قشر توصیه‌های فراوانی شده است.
در ایران اسلامی نیز که طی سال‌های اخیر نام سال‌ها از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی با رویکرد اقتصادی برگزیده‌شده‌اند، اهمیت و موقعیت کارگران به‌عنوان ستون‌های رسیدن به اهداف کلان اقتصادی کشور بسیار حائز اهمیت بوده و باید در این زمینه با بهره‌مندی از سیره پیامبر گرامی اسلام و نیز ائمه معصومین سلام‌الله‌علیه مسیر درست را ترسیم نمود.
در این خصوص رهبر فرزانه انقلاب همواره دغدغه معیشت کارگران را داشته و برای رفع مشکلات جامعه کارگری بیانات مبسوط و درعین‌حال راهکارهای عملی را ارائه نموده‌اند.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سعید فراهانی‌فرد، کارشناس اقتصاد اسلامی و عضو هیئت‌علمی دانشگاه قم، با بیان این‌که يكى از عوامل اساسى شكوفايى اقتصاد، بهبود وضعيت توليد است گفت: نيروى كار  يكى از اركان اصلى توليد است، به همین دلیل در دين مبین اسلام سفارش‌های زیادی درباره رعایت حقوق کارگران به كارفرمايان شده است. یکی از این حقوقی که كارفرمايان به رعايت آن‏ها سفارش شده‌‏اند، «پرداخت دستمزد عادلانه» است.
وی با اشاره به دستمزد نیروی کار در اقتصاد اسلامی ادامه داد: دستمزد نيروى كار به‌صورت معمول
 بر اساس عرضه و تقاضاى كار تعيين مى‌‏شود؛ بنابراين در جوامعى كه نيروى كار، فراوان است، دستمزدها كاهش مى‌‏يابد و ممكن است در حدى قرار گيرد كه تأمين‌‏كننده حداقل نيازهاى ضروری آنان نيز نباشد. در اقتصاد اسلامی، دستمزدها علاوه بر این‌که بايد تأمين‌كننده نيازهاى اساسى انسان باشد، متناسب باکیفیت و مقدار آن بايد افزايش يابد.
  آزادى کارگران در انتخاب شغل
عضو هیئت‌علمی دانشگاه قم درباره جایگاه دستمزد عادلانه در قرآن کریم اظهار کرد: برخى درباره عادلانه بودن دستمزد از «وَلَا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْيَاءَهُمْ وَلَا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ؛  یعنی از ارزش اموال مردم مكاهيد و در زمين سر به فساد برمداريد» (الشعراء/۱۸۳) استفاده كرده‏‌اند. امام صادق(ع) نيز از پدران بزرگوار خود نقل مى‌‏كنند كه رسول خدا(ص) فرمودند: «مَن ظَلم اَجیراً أَجرَهُ احبَطَ اللهُ عَمَلهُ وَ حرَّمَ عَلیهِ ریحَ الجَنَّةِ» یعنی کسی که حقوق كارگرى را پايمال كند، خداوند اعمال او را تباه و او را از بهشت محروم مى‏‌كند.
وی ادامه داد: همچنین امام كاظم(ع) از پدران بزرگوار خود نقل مى‌‏كنند كه رسول خدا(ص) فرمودند: «إنّ اللّه َ عزّ و جلّ غافِـرُ كلِّ ذنبٍ ، إلاّ مَنْ أحدَثَ دِينا، أو غَصَبَ أجِيرا أجرَهُ، أو رَجُلٌ باعَ حُرّا» یعنی خداوند متعالى هر گناهى را مى‌‏بخشد، مگر كسى‌كه دستمزد كارگر يا مهريه زنى را نپردازد. روايات بسیاری در این مورد وجود دارد كه در پرداخت حقوق كارگر درنگ نکنید و پيش از آنكه عرق وی بخشكد، دستمزد او را پرداخت کنید.
فراهانی‌فرد یادآور شد: دومین حقی که کارفرمایان به رعایت آن سفارش شده‌اند «آزادى در انتخاب شغل» است. يكى از اصول اساسى در اقتصاد اسلامى، تأمين آزادى اقتصادى افراد در همه ‏زمينه‌‏ها ست اما از آنجا كه آزادى در اسلام با مسئوليت همراه است لذا محدوديت‏‌هايى در جهت حفظ اين مسئوليت‏ قرار داده شده است. بر این اساس، نيروى كار مطابق استعداد و سليقه خود در انتخاب شغل دلخواه، آزادى عمل ‏داشته و آزادى او فقط به كارهايى محدود است كه در جهت خلاف مصالح جامعه باشد.
  احترام به قراردادها در دین اسلام
این کارشناس اقتصاد اسلامی بیان کرد: در برخى از روايات آمده است كه هرگاه كسى زمينى را اجاره مى‌‏كند، كارگرانى كه روى زمين كار مى‌‏كنند، همراه با زمین منتقل نمى‌‏شوند و كسى حق ندارد آن‏‌ها را مجبور كند براى صاحبکار بعدى كار كند؛ بلكه آزادند و  هر جا بخواهند مى‌‏مانند و هر جا بخواهند مى‌‏روند.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه قم یادآور شد: حق دیگر کارگران که  بر رعایت آن تأکید شده، «احترام به قراردادها» است. يكى از مشكلاتى كه كارگران معمولا با آن مواجه هستند، اين است كه صاحبان كار، هنگام ركود و پایين آمدن قيمت‌‏ها، آن‌ها‏ را اخراج مى‌‏كنند يا هرگاه كارگرى را با دستمزد كمتر بيابند، عذر كارگر قبلى را مى‌‏خواهند. گاهى نيز برخى از كارگران ‏ماهر، چنين مشكلى را براى کارفرما فراهم مى‌‏كنند، بدین معنی که اگر كارى با دستمزد بالاترى پیدا کنند، محل کار خود را ترک خواهند کرد. چنین مشکلی در برخى از نظام‌های اقتصادی از راه انعقاد قرارداد و احترام به آن از هر دو طرف برطرف شده ‏است. در نظام اسلامى هم بر احترام قراردادها و وفاى به آن‏ها تأكيد زیادی صورت گرفته است. از سوی دیگر این قراردادها بايد بر اساس عدل و انصاف منعقد شوند.
  اهمیت تأمين اجتماعى و بيمه براى كارگر
فراهانی‌فرد ادامه داد: نکته دیگر درباره «تأمين اجتماعى و بيمه براى كارگر» است. هر وقت یک كارگر درباره آينده خود و خانواده‏‌اش دارای فراغت بال باشد، کمیت و کیفیت کار وی نیز بالاتر خواهد بود؛ به همين دلیل است که امروزه در بيشتر كشورها، كارگران تحت پوشش بيمه‌‏هاى گوناگونى از قبيل درمان، حوادث، فوت و بيمه بازنشستگى قرار دارند و صاحبان كار اعم از بخش خصوصى يا دولتى موظف هستند بخش عمده‏اى از هزينه اين بيمه‌‏ها را تأمين كنند.
وی افزود: در دين مبین اسلام نيز به اين مسئله توجه فراوانى شده است و افزون بر اصل تكافل عمومى‏ كه همه مسلمانان را در برابر يكديگر دراین‌باره مسئول مى‌‏داند، دولت اسلامى نيز موظف است زمينه فراهم ساختن ‏چنين تسهيلاتى را پديد آورد. در نظام اسلامى، حتى غيرمسلمانانى كه در جامعه اسلامى زندگى مى‏‌كنند از چنين ‏امكاناتى برخوردار هستند.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه قم بیان کرد: همچنين اشخاصى كه به دلایل مختلفی توان فعاليت اقتصادى ندارند يا در اثر حادثه‌‏اى توان خود را از دست مى‌‏دهند، تحت پوشش حمايتى دولت اسلامى قرار مى‌‏گيرند. درآمدهاى حاصل از خمس، زكات، صدقات و ساير درآمدهاى دولت اسلامى، تأمین‌کننده چنين هزينه‌‏هايى است.
فراهانی‌فرد گفت: از امام موسى كاظم(ع) در اين مورد نقل‌شده ‏است که کسی که به دنبال روزى حلال براى تأمين زندگى خود و خانواده‏‌اش مى‌‏رود، مانند كسى است كه در راه خدا جهاد مى‏‌كند؛ پس اگر حادثه‌‏اى براى او پيش آمد كه از كار بازماند، گذران زندگى خانواده‏‌اش به عهده خدا و پيامبر او یعنی دولت اسلامى است و اگر فوت كند، پرداخت بدهى او به عهده امام است كه اگر نپردازد، گناه آن به عهده او است.
 تحميل نكردن كارهاى سنگين به کارگران
این کارشناس مسائل اقتصادی یادآور شد: پنجمین حق کارگر که کارفرمایان به رعایت آن سفارش شده‌اند «تحميل نكردن كارهاى سنگين» است. در جامعه اسلامى به رعايت حال كارگران و به‌طورکلی افراد زیردست، سفارش فراوانى شده است. پيامبر اكرم(ص) به مسلمانان يادآورى مى‌‏كند كه ازآنچه مى‌‏خوريد، به افراد زيردست خود بخورانيد و ازآنچه مى‌‏پوشيد، به آنان بپوشانيد و آنان را به كارهاى فوق طاقتشان وادار نكنيد. همچنين ساعات كار كارگر بايد به‌گونه‌ای تنظيم شود كه فرصت عبادت و استراحت داشته باشد.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه قم اضافه کرد: ششمین مورد «امين بودن نيروى كار» است. كسى‌كه براى كارى استخدام مى‏‌شود و ابزارى در اختيار او قرار مى‏‌گيرد، امين است و هرگاه آن وسيله بدون كوتاهى ‏شخص خسارت ديد، نيروى كار ضامن نيست. امام صادق(ع) در اين مورد فرموده‌اند: «زرگر و شوينده لباس و بافنده، ضامن خسارت وارد به مال نيستند،مگر این‌که در معرض اتهام باشند و درباره ‏امانت آنان ترديد باشد.» در اين صورت بايد شاهد بياورد شايد از او چيزى مشخص شود. بديهى است كه رعايت اين حقوق، موجب دلگرمى كارگر شده و انگيزه او را براى كار بيشتر و بهتر افزايش مى‏‌دهد.