حانیه مسجودی
سه‌شنبه، ۱۴ مردادماه بود که کلیات طرح «شفافیت آراء نمایندگان» در کمیسیون تدوین آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی تصویب و این طرح برای بررسی جزئیات به مرکز پژوهش‌های مجلس ارسال شد. برای بررسی مباحث مطرح‌شده نمایندگان در این جلسه در مورد طرح شفافیت آراء با سخنگوی هیئت‌رئیسه مجلس و عضو کمیسیون تدوین آیین نامه داخلی به گفت‌وگو پرداختیم.
 طرح شفافیت آراء برای بررسی جزئیات به مرکز پژوهش‌ها ارسال شده است
محمدحسین فرهنگی، سخنگوی هیئت‌رئیسه و عضو کمیسیون تدوین آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی با تشریح جلسه این کمیسیون و تصویب کلیات طرح «شفافیت آراء نمایندگان» به «رسالت» گفت: نظرات طراحان و مرکز پژوهش‌ها و نمایندگان که اعضای کمیسیون هستند در این نشست مطرح شد و ملاحظات و مواردی که نیاز به کارشناسی بیشتر دارد نیز مدنظر قرار گرفت که کلیات آن با قریب به‌اتفاق آراء  تصویب شد.
وی در واکنش به این‌که جزئیات این طرح چه زمانی به تصویب می‌رسد، بیان کرد: جزئیات را طبق ماده ۱۴۲ آیین نامه داخلی به مرکز پژوهش‌ها ارجاع دادیم تا بررسی و گزارش کنند. تأکید بیشتر اعضا بر این بود که در فاز احساسی و بدون نظرات کارشناسی در جزئیات تصمیم‌گیری نشود. بنابراین کسی بر اصل موضوع حرفی نداشت اما صحبت‌هایی در مورد جزئیات مطرح شد.
عضو کمیسیون تدوین آیین نامه داخلی افزود: مرکز پژوهش‌ها  ۲  هفته فرصت دارد تا این طرح را بررسی و گزارش خود را به کمیسیون ارائه کند. پس‌ازآن بحث‌هایی در مورد جزئیات در کمیسیون صورت می‌گیرد که نتیجه آن باید به نفع کشور و آزادمنشی نمایندگان باشد.
فرهنگی با اشاره به صحبت‌های نمایندگان در جلسه کمیسیون درباره جزئیات، عنوان کرد: گفته می‌شود در کشورهای مختلف آراء به‌صورت شفاف است. اگر دقت کنیم  مجالس این کشورها به‌صورت چندحزبی اداره می‌شوند. از کشورهای منطقه مانند عراق و افغانستان گرفته تا اروپا و شرق آسیا در مقایسه با مجلس ما که ملاحظاتی مانند مطلع شدن مردم و شفافیت عملکرد را دنبال می‌کنیم، در آن کشورها این احزاب هستند که به دنبال شفافیت آراء هستند.
عضو کمیسیون تدوین آیین نامه داخلی مجلس ادامه داد: اگر شفافیت آراء در این کشورها وجود دارد برای این است که اعضاء خود را کنترل کنند. زمانی که حزبی لیستی را ارائه کرد و مردم به آن حزب رأی دادند، می‌خواهد اهدافی را که قول پیگیری داده‌اند، دنبال کند. بنابراین باید به‌صورت دائم اعضا را در کنترل خود داشته باشد.
وی بیان کرد: به‌عنوان مثال کشور استرالیا که نظامشان پارلمانی است و دولت را اکثریت تشکیل می‌دهد، در دوره اخیر حزب اکثریت پارلمان این کشور فقط یک نفر بیشتر از حزب مقابل داشت و دولت تشکیل داد، بنابراین اگر در زمان رأی‌گیری فقط یک نفر از حزب مقابل به حزب خود رأی ندهد، حزبی که با تلاش و تبلیغات فراوان دولت را دست گرفته، اکثریت خود را از دست می‌دهد و بنابراین طبیعی است که احزاب به دنبال شفافیت آراء اعضاء خود باشند.
فرهنگی با اشاره به مخفی بودن آراء در مجلس کشور چین، افزود: در کشوری مانند چین که مجلس به‌صورت تک‌حزبی است آراء به‌صورت مخفی بوده، چون رقابت حزبی، بی‌معنی است. درنهایت زمانی که می‌گویند در کشورهای دیگر آراء شفاف است، لازم است تا بدانیم ترکیب نمایندگانشان مانند نمایندگان کشور ما به‌صورت فردی نمایندگی نمی‌کنند و کنترل‌ها و شفافیت‌ها برای کنترل حزبی است نه مطالبه افکار عمومی.
این عضو کمیسیون تدوین آیین نامه داخلی مجلس در تکمیل آنچه در جلسه این کمیسیون گذشت، تصریح کرد: نکته بعدی که در این مباحث مشخص شد در مورد جلوگیری از بین رفتن هویت فردی نماینده بود. تعداد قابل‌توجهی از اعضای کمیسیون نظرشان این بود در موضوعاتی که باعث می‌شود نماینده هویت خود را از دست بدهد، مانند رأی‌گیری‌های مربوط به دولت، آراء مخفی بماند. چراکه مسئولان دولتی به‌محض اطلاع از آراء نمایندگان ممکن است آن‌ها را تحت‌فشارهای گوناگون قرار دهند.
وی ضمن یادآوری فشار دولتی‌ها به نمایندگان مجلس دهم برای رأی ندادن به طرح مدنظر آن‌ها، گفت: در دوره دهم مجلس کسانی بودند که صرفا به دلیل اینکه طرح سؤال از رئیس‌جمهور را امضا کرده یا سؤالی را در کمیسیون از یک وزیر مطرح کردند، در دولت به کار گرفته نشدند و آن‌ها را کنار گذاشتند. چه رسد به اینکه دولت متوجه شود نماینده‌ای به موضوعی موردعلاقه دولت رأی داده یا نداده است. بنابراین باید ملاحظاتی در نظر گرفت و لازم است مشخص شود در چه زمینه‌هایی باید شفاف باشیم.
فرهنگی ادامه داد: نظر دیگری که همکاران در کمیسیون مطرح کردند این بود که در موضوعاتی که جنبه صنفی و قشری وجود دارد و حساسیت‌های صنفی را برمی‌انگیزد بهتر است آراء مخفی بماند. ما در قانون اساسی سوگند یاد کردیم که منافع و مصالح ملی را در نظر بگیریم هرچند که موضوع خاصی به ضرر قشر معینی باشد. بنابراین زمانی که قشر مدنظر متوجه آراء شوند ممکن است این موضوع را به خاطر بسپارند و حتی آسیب‌هایی از سمت آن‌ها متوجه نمایندگان شود.
او خاطرنشان کرد: چندی پیش، یکی از نمایندگان که بر مواردی علیه صنف پزشکان موضع گرفته بود، می‌گفت زمانی که به پزشکان و بیمارستان‌ها مراجعه می‌کنم با مشکل مواجه می‌شوم! (ازجمله موضوعاتی که مطرح کرده بود در مورد مالیات پزشکان بود) درست است که نماینده باید شبیه به شهید مدرس باشد و تا پای جان به نظر و عقیده خود پایبند بماند، اما در موارد خاصی حریت و آزادمنشی او در این موارد درگرو مخفی بودن آراء است.وی تأکید کرد: برخی از نمایندگان گرفتار مسائل حوزه انتخابیه خود هستند. به‌طور مثال برای پیگیری مشکل حوزه انتخابیه خود با وزارتخانه‌ای کار دارند و آن وزارتخانه نیز به‌شدت اصرار دارد تا طرحی که به حوزه آن‌ها مربوط است در مجلس رأی بیاورد. برای رأی آوردن آن مذاکره می‌کنند و در برهه زمانی فعلی نیز حتی لابی و مذاکره آن‌ها ادامه‌دار است. مسئله این است که نماینده باید به تشخیص خود رأی دهد اما این‌گونه ممکن است به دلیل به سرانجام رساندن مشکل حوزه انتخابیه، تحت‌فشار رأی او تغییر کند و این رویکرد با قانون اساسی منافات دارد.
این عضو کمیسیون تدوین آیین نامه داخلی اظهار کرد که در این نشست کمیسیون مطرح شد که ضرورتی ندارد مسائل صنفی و قشری به‌صورت شفاف و آشکار رأی‌گیری و در سایتی درج شود. زیرا در قانون اساسی تأکید شده است که نباید نماینده را به دلیل رأیی که داده است مورد فشار قرار داد، و حتی ممکن است نماینده به دلیل رأیی که داده درگیر مسائل امنیتی شده و یا حتی درگیر انواع مشکلات و حتی تهدید جانی شود.
فرهنگی در انتها در واکنش به این‌که بررسی این حجم از مسائل حاشیه‌ای در مورد طرح شفافیت آراء به این معناست که شفافیت در کار نباشد، گفت: این‌طور نیست، نظر شخصی بنده این است که آراء نمایندگان باید در مسائل بین‌المللی مانند برجام، اف ای تی اف و قراردادهای بین‌المللی مشخص باشد تا در آینده بتوان در مورد آن قضاوت کرد. همچنین کلیات و مواد مهم طرح‌هایی که جنبه قشری و صنفی ندارند حتما باید آراء شفاف باشد و مردم بدانند نمایندگانشان چه رأیی داده‌اند،  اما برخی از جزئیات مانند تغییر یا حذف جزئی از طرح خاص اهمیت چندانی ندارد. بنابراین باید مسائل مهم را شفاف کرد. هرچند باوجود بی‌فایده بودن، انتشار آراء جزئی نیز اشکالی ندارد.