صفورا ترقی
عید قُربان از عیدهای بزرگ  مسلمانان در دهمین روز ماه ذی الحجه است. بنابر روایات اسلامی، در این روز خداوند به حضرت ابراهیم خلیل علیه‌السلام فرمان داد تا فرزندش اسماعیل علیه‌السلام را قربانی کند. ایشان اسماعیل را به قربانگاه بردند ولی جبرئیل همراه با قوچ یا گوسفند نازل شد و ابراهیم علیه‌السلام آن را به‌جای اسماعیل قربانی کردند.
اگر به ريشه اين مسئله نگاه كنيم، هیچ‌وقت خدای متعال نمی‌خواست كه اسماعيل در عمل قربانی شود؛ بلكه هدف، تنها آزمايش و امتحان حضرت ابراهيم و بريدن او از تعلقات مادی و دنيوی بود. بنابراين به‌محض اين‌كه حضرت ابراهيم علیه‌السلام به اين امر اقدام كردند، ‌نه چاقوی تیز بريد و نه اسماعيل علیه‌السلام قربانی شدند. برای اين‌كه اين مسئله به‌صورت نمادين باقی بماند و همه آيندگان با دست زدن به اين عمل نشان دهند كه آن‌ها نيز مانند حضرت ابراهيم علیه‌السلام از هر خواهش نفسانی، در برابر اراده حق‌تعالی خواهند گذشت، خدای متعال اين عمل را به‌صورت سنت در دين اسلام تشريع فرمودند؛ بنابر همین امر ، یکی از اعمال واجب در مِنا (پس از رمی جمرات)، برای کسانی که حج تمتع به‌جای آورند، قربانی کردن است که زائر خانه خدا، باید یک شتر، گاو یا گوسفند سالم و بی‌عیب و فربه را، به‌قصد تقرب به خدا و جلب رضایت او ذبح کند. فمن تمتع بالعمرة الی الحج فما استیسر من الهدی؛سپس کسی که با انجام عمره، حج را آغاز کند، باید آنچه از قربانی برای او مقدور است(ذبح کند) .
درواقع بعدازآنکه حج‌گزار با رمی خود ( زدن سنگ به شیطان نمادین)، اعلان بیزاری از شیطان و خواسته‌های آن می‌کند، از پروردگار عزیز و آمرزنده، برای کسب چنین موقعیتی سپاسگزاری می‌نماید و از بخشی از مال خود دست برمی‌دارد و به‌عنوان پیشکش به پیشگاه خداوند، قربانی تقدیم می‌کند.در دین اسلام برای قربانی کردن اصولی پیش‌بینی‌شده است. ازجمله شرایط ذبح است که باید بانام و یاد خداوند سبحان و با کاردی تیز و توسط ذابح مسلمان و روبه‌قبله باشد .
همه این‌ها نشانه آن است که انسان حق ندارد برای قربانی کردن گوسفند هر طور که خواست به حیوان آزار برساند. حتی در اسلام توصیه‌شده که حیوانی را جلوی چشم حیوان دیگر قربانی نکنید! بعضی گیاهخواران و یا طرفداران حقوق حیوانات با تعصب بیجا بدون آنکه از فلسفه قربانی کردن آگاه باشند کل آن را زیر سؤال می‌برند! درحالی‌که باید دانست او لا این سنتی الهی است و خداوند سبحان آن را تأیید فرموده است. ثا نيا با شرایطی که اسلام معین کرده کمترین آزار و درد به حیوان می‌رسد ثالثا خلقت برخی حیوانات برابر آیه ۳۷ سوره مبارکه حج از سوی خداوند سبحان بدین شکل بوده که برای استفاده دیگران سازگار شده‌اند و چهارم این‌که قربانی کردن در شرایط غیر حج تمتع مستحب است و لازم نیست همه هر طور شده با هر شرایطی قربانی کنند. بلکه باید به حقوق حیوانات که در اسلام بسیار مورد تأکید واقع‌شده هم توجه داشت و رعایت مسائل بهداشتی را هم کرد.این‌که چرا این دو روز را مثل روز غدیر و فطر و روز جمعه به‌عنوان عید اعلام کردند؟ آیت‌الله جوادی آملی می‌فرمایند :
هر وقت انسان مسئولیتی داشت و از عهده آن مسئولیت به درآمد و کامیاب شد، عود به مبدأ پیدا کرد، رجوع به اصل خویشتنِ خویش کرد، آن می‌شود عید چون عود کرده به اصل، رجوع کرده به اصل، عود است این می‌شود عید.ما در سال دو بار آن رجوع اصلی راداریم یکی ماه مبارک رمضان است به ما گفتند روزها روزه‌بگیرید شب‌های
  آن به عباد ت بپردازید. اگر یک ماه به وظیفه انسانی‌مان آشنا شدیم و عمل کردیم و به آن اصل بازگشتیم مسرورانه روز عید فطر جشن می‌گیریم باهم آن نماز عید را می‌خوانیم، عید ماست. در دهم ذی‌الحجه بعدازاین‌که حاجیان، زائران حرم نبوی و سرزمین وحی آن وظایفشان را انجام دادند روز نهم در عرفات وقوف داشتند شب دهم روی آن شن‌های مشعر تا صبح «یا الله» گفتند، روز دهم آمدند و رمی جمرات کردند شیطان و نماد شیطانی را رجم کردند و قربانی کردند می‌شود عید .
_  اسرار و حکمت قربانی کردن، نزدیک شدن به خداوند است که اگر این عمل بر پایه تقوا باشد، این نزدیک شدن حاصل می‌شود ان‌شاءالله .چنانکه در آیه قرآن آمده است : لَن ینَالَ اللَّهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَاؤُهَا وَلَکن ینَالُهُ التَّقْوَی مِنکمْ. هرگز گوشت‌های آن‌ها و نه خون‌هایشان به خدا نخواهد رسید، ولی تقوای شماست که به او می‌رسد. (سوره حج آیه ۳۷)
در عصر جاهلیت قبل از اسلام ،کعبه را با خون قربانی آلوده می‌کردند و گوشت آن را بر خانه کعبه می‌آویختند تا خداوند آن را قبول کند. در قرآن کریم این رسم مذموم و شرط قبولی قربانی، تقوا معرفی شد .
– از دیگر حکمت‌های قربانی کردن اطعام فقرا و نیازمندان است. رسول خدا صلی‌الله علیه و آله و سلم در حجة الوداع، صد شتر برای قربانی با خود آوردند.  پیامبر اکرم حکمت واجب شدن قربانی را رسیدگی به فقرا عنوان کردند و فرمودند: پس گوشت را به آن‌ها بخورانید.(محمدی ری شهری، حج و عمره در قرآن و حدیث،‌ ۱۳۸۶ش، ص۲۴۸)
در حدیثی از امام صادق علیه‌السلام نقل‌شده است که : امام سجاد و امام باقر علیهم‌السلام گوشت قربانی را سه قسمت می‌کردند : یک قسمت آن را به همسایگان می‌دادند و یک قسمت آن را به نیازمندان و قسمت سوم را برای اهل خانه نگه می‌داشتند.( سید بن طاووس، اقبال، ۱۳۶۷ش، ص ۴۵۱)
امروزه نیز لاشه‌گوشت‌های قربانی با نظارت بانک توسعه اسلامی ،پس از معاینه، به زائران و افراد نیازمند حاضر در مِنا و مابقی هم از راه‌های دریایی و زمینی به ۲۷ کشور محروم آسیایی و آفریقایی ارسال می‌شود.
– یکی از دیگر اهداف قربانی، یاد خداوند به هنگام قربانی کردن است به این معنا که قربانی با ذکر بسم‌الله ، حلیت پیدا می‌کند. لِّیشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَیذْکرُ‌وا اسْمَ اللَّهِ فِی أَیامٍ مَّعْلُومَاتٍ عَلَی مَا رَ‌زَقَهُم مِّن بَهِیمَةِ الْأَنْعَام. تا شاهد منافع خویش باشند  و نام خدا را در روزهای معلومی بر دام‌های زبان‌بسته‌ای که روزی آنان کرده است ببرند.( سوره حج، آیه۲۸.  جوادی آملی،‌ جرعه‌ای از صهبای حج،‌ ۱۳۸۶ش، ص۲۲۶)
– حکیم متاله، رفیعی قزوینی در باب اسرار عیدقربان فرموده‌اند : «قربانی در روز عید، صورتی دارد و باطنی؛ صورت آن کشتن حیوانی با صفات و ویژگی‌های خاصی است و باطن آن، کشتن نفس حیوانی است؛ زیرا انسان در مرتبه نفس حیوانی، با حیوان فرقی ندارد قربانی روز عید، اشاره به ذبح نفس حیوانی است، نه عقلانی. اگر اسماعیل(علیه‌السلام) ذبح می‌شد، لازم می‌آمد انسان قربانی شود؛ ولی آنچه باید در سیر و سلوک محو شود، مقام حیوانیت است، نه مقام عقلانیت؛ زیرا مانعی در ساحت مقدس عقل، وجود ندارد؛ ولی در قوه حیوانی مانع سیر الی الله زیاد است .(اسرار و معارف حج، ص۴۰_ ۴۱)
سفارش حضرت صادق علیه‌السلام نیز به حج‌گزاران این است که: «و اذبح حنجرتی الهوی والطمع عند الذبیحة»؛ هنگام قربانی، گلوی هوای نفس و طمع را قطع کن، حج‌گزار می‌داند که قربانی در منا؛ یعنی کنار نهادن تمامی علایق مادی، آلودگی‌های نفسانی، تمایلات پست، خواسته‌های نا بجای شهوانی و وسوسه‌های شیطانی و او منا را مقتل و مذبح هواهای نفس و پلیدی‌های درونی می‌داند و از همان‌جا تصمیم می‌گیرد هر چه غیر خدا است، از خود دور کند و بر شیطان برون و درون چیره شود. (امام صادق علیه‌السلام ، مصباح الشریعه، ص۴۹.)
و درنهایت سرّ خواندن زیارت امام حسین علیه‌السلام در این روز ، آن است که یاد و حماسه جاودان امام حسین علیه‌السلام در این روز در ذهن‌ها تکرار شود؛ چراکه اگر ابراهیم خلیل یک قربانی، به قربانگاه منا  آورد و سالم بازگرداند، امام حسین علیه‌السلام ، در یک روز، ۷۲ تن قربانی  به قربانگاه کربلا آورد و سرهای بریده و اجساد آغشته به خون یاران و عزیزانش را از کودک شیرخوار گرفته تا پیرمرد کهنسال، همه را یکجا، به پیشگاه پروردگار خویش تقدیم نمود.