‌|   گروه اجتماعی ‌|
بحرانِ کرونا به قوت خود باقیست و مدارس که اواخر بهمن‌ماه ۱۳۹۸ به سبب شیوع ویروس و قبل از آن به علت آلودگی هوا و تعطیلات آن، زمان آموزشی زیادی را از دست داده‌اند، روزهای دشواری را سپری می‌کنند. از طرفی «کندی سرعت اینترنت»،‌ «نبود گوشی‌های هوشمند در دسترس همه خانواده‌ها»،‌ «هزینه‌های اینترنت» و ده‌ها مصائب دیگر، حکایت بحرانی است که همچنان در حیطه آموزش خودنمایی می‌کند. 
به‌رغم مشكلات و چالش‌هایی كه وزارت آموزش و پرورش در سال تحصیلی جاری با آن‌ها مواجه بوده، ارتقای كیفیت فعالیت‌های آموزشی و تقویت زیرساخت های الكترونیكی و تلویزیونی حائز اهمیت است، گرچه این روش در وضعیت حاکم، مزایای بسیاری ازجمله جبران عقب‌ماندگی تحصیلی را به دنبال دارد اما عملا با توجه به عدم بهره‌مندی برخی دانش آموزان،  زمینه برای آموزش نابرابر و عمیق‌تر شدن شکاف‌ها، فراهم شده است و شاید به همین علت قرار است، تمام مدارس کشور از ۲۷ اردیبهشت‌ماه بازگشایی شوند که البته الزامی برای حضور دانش آموزان وجود ندارد اما برخی معلمان، دانش‌آموزان را به حضور در کلاس‌های درس ملزم کرده‌اند!

بازگشایی مدارس کم‌خطر با هدف عدالت آموزشی!
در شرایطی که به نظر می‌رسید سال تحصیلی جاری با همین روند به نقطه پایان برسد، رئیس‌جمهور ۲۱ اردیبهشت اعلام کرد: «امروز تصمیم گرفتیم از هفته آینده مدارس صرفاً برای دانش‌آموزانی که مایلند بروند اشکالاتشان را از معلمین عزیزشان سؤال کنند، گشوده  شود و البته الزامی نیست.» رضوان حکیم‌زاده، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش‌وپرورش هم در برنامه گفت وگوی ویژه خبری درباره آغاز فعالیت مدارس از ۲۷ اردیبهشت در مناطق کم‌خطر رسماً اظهارنظر کرد و اهمیت تداوم آموزش با هدف تکمیل این فرآیند و جبران کمبودهای یادگیری در راستای عدالت آموزشی را دلیل این تصمیم دانست و با ارائه توضیحات تکمیلی به طرح این مسئله پرداخت که در برخی مناطق با وجود تمام تلاش‌ها به دلیل برخی محدودیت‌ها در دسترسی به فناوری‌ها، وزارت آموزش و پرورش می‌خواهد اطمینان حاصل کند که محتوای برنامه درسی به‌صورت کامل به این گروه از دانش‌آموزان آموزش داده و یادگیری آن‌ها، ارزیابی و امتحانات برگزار می‌شود و در مناطقی که توسط وزارت بهداشت کم‌خطر اعلام شده است با رعایت پروتکل‌های بهداشتی، شرایط آموزش حضوری فراهم می‌شود که بسیاری از آن‌ها جزو مناطق روستایی و عشایری هستند بر این اساس دانش‌آموزان این مناطق هم از فرصت بهتر یادگیری بهره‌مند خواهند شد.  

حضور در مدرسه برای رفع اشکال
محسن حاجی میرزایی، وزیر آموزش و پرورش، ۱۲ اردیبهشت‌ماه در برنامه تیتر دو شبکه خبر، بر این مسئله تأکید کرد که باید مطمئن باشیم، آیا همه آموزش دیده‌اند و اینکه ارزیابی کنیم آموزش‌ها به چه صورت رخ داده است. در دنیا به‌تدریج و متناسب با شرایط افول بحران کرونا زمزمه‌هایی برای بازگشایی واحدهای آموزشی شنیده می‌شود. نکته این است، همه ابزارهایی که برای آموزش بچه‌ها در زمان تعطیلی اجباری مدارس انجام شده، نمی‌تواند جایگزین مدرسه و کلاس حضوری باشد و ممکن است متناسب با سیاست‌هایی که وزارت بهداشت اعلام می‌کند، در برخی مناطقی که خطری دانش‌آموزان را تهدید نمی‌کند، مدرسه هم باز شود. حاجی میرزایی روز گذشته هم در حاشیه جلسه ستاد کرونا آموزش و پرورش که در ساختمان شهیدرجایی برگزار شد، بر این مسئله تأکید کرد، زمانی که تعطیلات سراسری مدارس بر اثر شیوع ویروس کرونا از اول اسفند ۹۸ آغاز شد، حدود ۷۰ درصد محتوای آموزشی به صورت حضوری ارائه شده بود لذا باید برای ادامه فرآیند آموزشی و ارائه آموزش‌های۳۰ درصد محتوای باقی مانده تدبیری می‌اندیشیدیم که برای این موضوع روش‌های مختلفی را در دستور کار قرار دادیم و تمام محتوای باقی‌مانده از طریق تلویزیون و فضای مجازی به دانش‌آموزان آموزش داده شد. از آنجا که آموزش‌های تلویزیونی به‌صورت تعاملی نبود، شبکه شاد را راه‌اندازی کردیم و توانستیم ارتباط تعاملی بین دانش آموزان و معلمان برقرار کنیم و ارائه آموزش‌ها در شبکه شاد ادامه یافت و بیش از ۱۲ میلیون دانش آموزان در شبکه شاد فعال شدند. همچنین تولید بسته‌های آموزشی و مکتوبات ویژه مناطق محروم نیز از دیگر روش‌هایی بود که در دستور کار قرار گرفت اما با فرض  اینکه علیرغم تلاش‌ها  ممکن است برخی از دانش آموزان موفق به دریافت آموزش‌ها نشده باشند، ستاد ملی مدیریت کرونا تصمیم به بازگشایی مدارس از ۲۷ اردیبهشت تا ۲۷ خرداد گرفت تا مدارس منحصرا برای رفع اشکال و پاسخ به پرسش‌های دانش آموزان بازگشایی شوند، بنابراین دانش‌آموزانی که آموزش‌های ارائه شده را از طرق مختلف دریافت کرده‌اند نیازی به حضور در مدرسه ندارند تنها دانش‌آموزانی که اشکالاتی دارند می‌توانند با مراجعه به مدارس به رفع اشکال بپردازند. 

نقدی بر شبکه شاد
حاجی میرزایی در شرایطی از حضور ۱۲ میلیون دانش‌آموز در شبکه شاد سخن می‌گوید که الزام مدارس به تشکیل کلاس‌های درس در این شبکه و از سوی دیگر ملزم کردن دانش‌آموزان برای نصب اپلیکیشن، بر دشواری خانواده‌هایی که موبایل هوشمند ندارند یا اساسا موبایل و اینترنت ندارند، افزوده و مطابق بررسی‌ها، ۳۰ درصد دانش آموزان تایبادی و ۳۰ درصد دانش آموزان مینابی به دلیل عدم دسترسی به اینترنت و مشکلات اقتصادی نتوانستند وارد این سامانه آموزشی شوند.اگر به‌راستی تدریس مجازی و راه‌اندازی شبکه شاد، دستاوردی بزرگ برای نظام آموزشی بود، بعد از گذشت چند ماه، تصمیمی برای بازگشایی مدارس اتخاذ نمی‌شد. 

شیوع کرونا در مدارس بالغ بر۱۱درصد 
در روزهایی که ماندن در خانه به‌عنوان امن‌ترین مکان جهت جلوگیری از ابتلا به کرونا و قطع زنجیره انتقال این بیماری توصیه می‌شود، دانش آموزان نیز با تبعیت از این اصول برای حفظ سلامت خود به شرکت در کلاس‌های مجازی و آموزش از راه دور فراخوانده می‌شوند اما در حال حاضر برمسئولان مسجل شده، نابرابری در دسترسی به آموزش، قابل کتمان نیست و به همین علت، تصمیم به بازگشایی مدارس گرفته‌اند و این مسئله به‌نوعی نشان‌دهنده عدم تحقق برابری در بستر آموزش مجازی و پذیرفتن آن از سوی آموزش و پرورش است و مسئله نگران‌کننده‌تر آن است که آموزش حضوری می‌تواند به قیمت جان دانش‌آموزانی تمام شود که از دسترسی به اینترنت و گوشی‌های هوشمند و به‌طورکلی آموزش مجازی و تدریس‌های آنلاین محروم مانده‌اند. ۲۴ فروردین‌ماه بود که معاون حقوقی و امور مجلس وزارت آموزش‌وپرورش گفت: «هنوز شرایط برای بازگشایی مدارس مهیا نشده است، طبق  پژوهش‌ها درصد شیوع کرونا از طریق مدارس بیش از ۱۱درصد است بنابراین باید بااحتیاط اقدام کرد.» حال باید پرسید، برای اجرای فاصله‌گذاری درست اجتماعی در کلاس‌های درس، رعایت بهداشت و سلامتی دانش‌آموزان، چه تدابیری صورت پذیرفته است؟ شاید مسئولان در کلام خود به این مسئله تأکید کنند که پروتکل‌های بهداشتی رعایت می‌شود اما در مقام عمل، موضوع کاملا متفاوت است، بنابراین نه دنیای مجازی توانسته، شکاف بی‌عدالتی آموزشی را پر کند و نه بازگشایی مدارس به‌منزله تحقق عدالت است.

تداوم کرونا و چگونگی دایر کردن مدارس
سوی دیگر ماجرا، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس است که بر اساس اظهارنظر مقامات رسمی وزارت بهداشت، در فصل پاییز كووید  ۱۹ دوباره اوج می‌گیرد، همزمان آنفلوآنزا نیز به پیك خود می‌رسد. همچنین برخی كارشناسان و اپیدمیولوژیست ها  معتقد هستند، موج دوم شیوع بیماری رخ خواهد داد ولی زمان و بزرگی آن به درستی قابل تعیین نیست و در این وضعیت باید در مورد نحوه آموزش و چگونگی دایر کردن مدارس، راهکار و تدابیر ویژه‌ای اتخاذ کرد. مرکز پژوهش‌ها، چندین پیشنهاد را مطرح کرده، ازجمله؛ مكلف كردن وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به اجرای ماده (۶۹ ) قانون برنامه ششم و نظارت بر عملكرد ماده مذكور توسط مجلس شورای اسلامی و سازمان برنامه و بودجه كشور. ماده (۶۹ ) قانون برنامه ششم توسعه، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات (سازمان فناوری اطلاعات) با رعایت مصوبات شورای عالی فضای مجازی مكلف است با همكاری وزارت آموزش و پرورش تا پایان سال دوم اجرای قانون برنامه هوشمندسازی مدارس، امكان دسترسی الكترونیك (سخت افزاری ، نرم افزاری و محتوا) به كتب درسی، کمک‌آموزشی، رفع اشكال، آزمون و مشاوره تحصیلی، بازی‌های رایانه‌های آموزشی، استعدادسنجی، آموزش مهارت‌های حرفه‌ای، مهارت‌های فنی و اجتماعی را به‌صورت رایگان برای تمام دانش آموزان شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر و روستاها و حاشیه شهرهای بزرگ فراهم نماید.

معاینه روزانه دانش آموزان و كاركنان مدارس
تهیه و ابلاغ دستورالعمل كنترل و پیشگیری برای اجرای مدارس سراسر كشور هم از دیگر پیشنهادات مرکز پژوهش‌های مجلس است که این موارد را شامل می‌شود: كنترل وضعیت بهداشت محیط و سلامت كاركنان و دانش آموزان، تكمیل گزارش روزانه از وضعیت سلامتی دانش آموزان و كاركنان، گندزدایی و میکروب‌زدایی از مدرسه قبل از بازگشایی و به‌صورت روزانه  حین سال تحصیلی، سفارش تولید لوازم بهداشتی همچون ماسك، دستكش و مواد ضدعفونی‌کننده ویژه كودكان و نوجوانان و توزیع آن‌ها به‌صورت روزانه بین دانش آموزان، رعایت فاصله‌گذاری میان دانش آموزان و كاركنان مدرسه، الزام به رعایت تهویه هوای کلاس‌های درس و رعایت و كنترل روزانه بهداشت سرویس‌های بهداشتی، كنترل، ضدعفونی كردن و رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی در سرویس‌های حمل‌ونقل دانش آموزان با كاهش تعداد سرنشینان سرویس‌ها و ارائه اطلاعات مربوط به خانواده‌های مبتلا به ویروس كرونا از طرف مراكز بهداشتی و درمانی هر استان و شهرستان به ادارات كل و شهرستانی آموزش و پرورش برای كنترل و مراقبت از دانش آموزان و معاینه روزانه دانش آموزان و كاركنان مدارس که مشخص نیست هریک از این موارد تا چه حد قابلیت اجرا داشته باشد. 

كاهش تراكم كلاسی
در این بین پیشنهادات دیگری هم از سوی مرکز پژوهش‌ها ارائه شده که می‌توان به كاهش تراكم كلاسی با روش‌های مختلفی اشاره کرد، همچون: استفاده از نوبت مخالف مدارس به این نحو كه دانش آموزان به دو گروه تقسیم شوند و گروه اول نوبت صبح و گروه دوم نوبت بعدازظهر در مدرسه حضور یابند. كاهش زمان آموزش دروس با استفاده از ظرفیت تعطیلات آخر هفته به این نحو كه زمان ارائه هر درس را می‌توان با تمركز بر ارائه و تدریس نكات مهم، محول كردن تكالیف به دانش آموزان و استفاده از تعطیلات آخر هفته به یك سوم یا نصف كاهش داد و درنتیجه دانش‌آموزان به جای ماندن ۶ ساعت یا بیشتر در محیط مدرسه، ۲ الی ۳ ساعت در مدرسه می‌مانند. همچنین نوبتی كردن زمان حضور دانش آموزان در مدرسه و کلاس درس به‌صورت یك روز در میان، زیرا هم‌اکنون بسیاری از کلاس‌های درسی از تراكم بالایی تا حدود ۴۵ نفری برخوردارند و حالا به هر ترتیب قرار است، تمام مدارس از ۲۷ اردیبهشت به‌منظور رفع اشکال و ارائه خدمات آموزشی به آن دسته از دانش‌آموزانی که به هر دلیل تاکنون نتوانسته‌اند از خدمات آموزشی غیرحضوری، بهره‌مند شوند، دایر گردد. این در حالی است که ویروس کرونا همچنان در کمین است و آن‌طور که عباسعلی پوربافرانی، عضو کمیسیون بهداشت مجلس گفته، در شرایط فعلی بازگشایی مدارس و آموزشگاه‌ها در شهرهای بزرگ به دلایل مختلف به صلاح نیست. دانش‌آموزان در محیط خانه تحت مراقبت والدین خود هستند و احتمال ابتلای آن‌ها به کرونا بسیار کمتر است اما در مدرسه یک معلم باید وظیفه مراقبت از ۴۰ دانش‌آموز را بر عهده داشته باشد و همواره رعایت نکات بهداشتی را به آنان یادآوری کند، در چنین شرایطی ممکن است یک دانش‌آموز ناقل کرونا باشد و باعث شود تا سایر دانش آموزان آن مدرسه نیز مبتلا شوند. 

اعلام بازگشایی مدارس و چند سؤال اساسی
حفیظ الله مشهور- آموزگار
خبر بازگشایی مدارس از ۲۷ اردیبهشت‌ماه از زبان وزیر آموزش و پرورش شاید مهم‌ترین 
تیتر خبری خبرگزاری‌ها و کانال‌های خبری کشور  در چند روز اخیر بود.  
در شرایطی که بسیاری مناطق  کشور از نظر شیوع کرونا در وضعیت قرمز و زرد قرار دارند و تعداد شهرهای سفید در بسیاری از استان‌ها انگشت‌شمار است و آمارهای رسمی روزهای اخیر حکایت از شروع پیک دوم کرونا در استان‌های مختلف دارد، خبر بازگشایی مدارس ابهامات جدی در بین خانواده‌ها و حتی مدیران و مسئولان مدارس ایجاد کرده است
با آن‌که حاجی میرزایی ضمن اختیاری بودن حضور دانش آموزان از رعایت پروتکل‌های بهداشتی در مدارس خبر می‌دهد اما قبل از رسیدن تاریخ اعلام ‌شده بد نیست آموزش و پرورش ابهامات ایجاد شده را برطرف کند و به سؤالات زیر پاسخ دهد.
معمولا در بحران‌های همه‌گیر و جهانی اشتراک و تبادل تجربیات کشورها برای کاهش خسارات جانی و اقتصادی در زمینه‌های مختلف حرف اول را می‌زند. 
درحالی‌که بر اساس آمار یونیسف بیش از ۹۱ درصد دانش آموزان و دانشجویان جهان در تعطیلی ناشی از انتشار ویروس کرونا بسر می‌برند و بسیاری از کشورهایی که  مدارسی به‌مراتب مجهزتر و دارای امکانات بهداشتی بهتر نسبت به کشور ما داشته‌اند پایان سال تحصیلی را اعلام نموده‌اند و یا  تعطیلی مدارس را تا زمانی نامشخص تمدید کرده‌اند، باید پرسید مسئولان ما بر اساس استفاده از تجارب کدام کشورها و ارزیابی آن به این نتیجه رسیده‌اند که بازگشایی مدارس در این شرایط به نفع خانواده‌ها و دانش آموزان خواهد بود؟
اکثر کشورها با وجود محدودیت‌های آموزش مجازی در شرایط بحرانی آن را بهترین و کم‌ریسک‌ترین روش آموزش تشخیص داده و بلافاصله شرایط نرم‌افزاری و سخت‌افزاری برای ارائه این نوع آموزش را فراهم نمودند. به‌عنوان مثال کشور پرو از اهدای چند صد هزار تبلت مجهز به برنامه های آموزشی به همراه اینترنت رایگان به دانش آموزان و معلمان خبر داد و حتی در مناطق روستایی که به شبکه برق دسترسی نداشتند شارژرهای خورشیدی نیز به این بسته اهدایی افزوده شد تا شکاف آموزشی ایجاد نگردد. مشابه این در بسیاری از کشورهای دیگر حتی در شرایط غیر بحرانی و ابتدای سال تحصیلی انجام می‌شود. 
حال باید پرسید آموزش و پرورش ما به غیر از رونمایی از شبکه شاد و ایجاد کلافی سردرگم در آموزش مجازی چه شرایطی برای تسهیل آموزش از این طریق برای دانش آموزان محروم از امکانات انجام داد. 
بررسی‌ها و تصاویر منتشرشده از معدود مدارس بازگشایی شده در برخی کشورها نشان می‌دهد که در این مناطق ویروس کرونا کاملا مهار شده است. به‌عنوان مثال چین در هفته‌های اخیر مرگ‌ومیر ناشی از کووید ۱۹ را به حدود صفر رسانده است و مدارس خود را در حالی بازگشایی نموده که مجهز به انواع تجهیزات ایمنی، مواد ضدعفونی‌کننده در ورودی مدرسه، ماسک و دستکش است. حال سؤال اساسی دیگر این‌که در شرایطی که مسئولان بهداشتی هر روز درباره افزایش آمار مبتلایان هشدار می‌دهند چگونه می‌توان از عدم انتقال ویروس بین دانش آموزان اطمینان پیدا کرد؟
درست است که وزیر آموزش و پرورش از رعایت پروتکل‌های بهداشتی خبر می‌دهد، اما مدارسی که سال‌هاست سرانه‌ای کافی برای هزینه‌های جاری خود  دریافت نکرده‌اند چگونه می‌خواهند در شرایطی که آموزش و پرورش حتی از تأمین اینترنت رایگان برای دانش آموزان عاجز است، به این مواد و تجهیزات مجهز شوند و آیا این بار هم چون همیشه تأمین موارد بر عهده مدیر و از جیب اولیا خواهد بود؟
در پایان نگارنده به‌عنوان یک معلم که در طی ۳ ماه اخیر مدت‌زمان بیشتری نسبت به شرایط عادی درگیر بحث آموزش و پاسخگویی به دانش آموزان بوده‌ام از جانب اکثریت معلمان می‌گویم که معلمان هیچ مشکلی برای حاضر شدن در مدارس و کلاس‌ها ندارند اما به‌شرط آن‌که دغدغه‌ انتقال بیماری و گرفتار نمودن بیشتر خانواده‌هایی که در این ایام به‌شدت آسیب دیده‌اند از بین برود.