نرخ رشد بیماری سرطان در ایران سالانه بین ۵ تا ۷ درصد است که در مقایسه با نرخ جهانی تا حدی بالاست و آمارهای بی‌تحركی، اضافه‌وزن، مصرف نسبتا بالای سیگار، دریافت كالری اضافه براثر پرخوری و مصرف فست فودها نمایه ترسناكی را از شیوع این بیماری برای متولیان سلامت ترسیم كرده است. نمایه‌ای كه هرروز هم اعدادش رو به افزایش است. 

بنا بر شواهد و بررسی مسئولان نظام سلامت، سن بیماری‌های غیرواگیر به دلیل سبك غلط زندگی ایرانی‌ها ۴۰ سالگی را سال‌هاست كه رد كرده و حالا روی تخت‌های بیمارستان‌ها، جوان‌های ۳۰ تا ۳۵ ساله به علت سرطان و سكته بستری می‌شوند! دکتر محمدرضا قوام نصیری، رئیس انجمن رادیوتراپی و اُنکلوژی ایران دراین‌ارتباط می‌گوید: «در همه جای دنیا سبک زندگی نامطلوب و تمایل بسیار زیاد جوانان به مصرف فست‌فود، منجر به تغییر عادات زندگی شده است. ازاین‌رو این نوع سبک زندگی به‌عنوان یکی از مؤثرترین عوامل بروز سرطان‌ها به‌خصوص از نوع گوارشی شناخته می‌‌شود. به‌علاوه مصرف نان‌های ساندویچی که در تهیه آن‌ها از آرد سفید استفاده می‌کنند، می‌تواند محیط مخاطی روده‌ را تغییر دهد و میکروب‌های مفید بدن را با جهشی از بین برده و زمینه‌ساز بروز سرطان در روده بزرگ شوند. همچنین مصرف روغن‌های ناسالم و بی‌کیفیت، طبخ غذا در دمای بیشتر از ۷۰ درجه سانتی‌گراد، فقدان مصرف سبزیجات خام و میوه‌جات و کمبود ویتامین‌ها از دیگر عوامل بروز سرطان است. ازاین‌رو آمار این نوع سرطان نسبتا در جوان‌ها خصوصا در دهه چهارم به بعد بیشتر شده است.»

گزارش‌های متعدد و بعضا متفاوتی در مورد فراگیری هریک از انواع سرطان در استان‌های مختلف ارائه و در گزارشی عنوان‌شده است، گسترش بیماری‌هایی مانند سرطان ریه و معده در آذربایجان شرقی، سرطان سیستم ایمنی و ریه در آذربایجان غربی، ام‌اس و سرطان خون در اصفهان، هموفیلی و سرطان پستان در تهران، آسم و آلرژی و سرطان غددلنفاوی در خوزستان، سرطان خون و تیروئید در یزد، سرطان مری در خراسان شمالی، سرطان معده در زنجان، تالاسمی در سیستان و بلوچستان، سرطان پروستات در فارس، سرطان حنجره در کرمان و سرطان‌های روده بزرگ و تخمدان در سمنان شیوع بیشتری دارد و عادات بدغذایی بیشترین نقش را در بروز این بیماری‌ها ایفا می‌کند.
این عارضه در دو دهه اخیر طبق آمار معاونت بهداشتی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی رو به افزایش بوده است. به روایت متخصصان، سرطان معده اولین علت مرگ، سرطان کبد سومین عامل و روده بزرگ هشتمین علت مرگ ناشی از سرطان را در ایران به خود اختصاص داده‌اند؛ موضوعی که در استان‌های مختلف سهم اندک متفاوتی را نشان می‌دهد. 

به گفته دکتر قوام نصیری، موقعیت جغرافیایی در بروز سرطان‌ها تأثیر به‌سزایی دارد. این متخصص پراکندگی انواع سرطان در نسل‌های متوالی در کشور را مطابق بررسی‌های خود چنین توضیح می‌دهد: «پژوهش‌های علمسی زیادی نشان داده که سرطان‌های دستگاه ادراری به‌خصوص مثانه در جنوب غربی کشور بسیار متداول است. همچنین سرطان‌های بافت سیستم لنفاوی، در استان اصفهان بیشتر گزارش‌شده است. سرطان‌های دستگاه گوارش به‌خصوص مری نیز در کمربند شمالی کشور از استان اردبیل تا خراسان رضوی، شایع‌تر است. به‌علاوه سرطان معده و مری نیز در ترکمن‌صحرا شیوع زیادی دارد و بررسی‌ها نشان داده که ممکن است این بیماری‌ها بدون علائم کلینیکی در افراد وجود داشته باشد. لازم به ذکر است که سرطان مری در ترکمن‌صحرا سابقه طولانی دارد و حتی از پیش از انقلاب نیز در این منطقه شیوع داشته است.» 

 رستوران‌های فست‌فودی شهرها را تسخیر کرده‌اند
 تغییراتی در عرضه مواد غذایی، الگوهای غذایی، افزایش غذاهای آسان‌‌پخت و فوق فرآوری شده، مصرف بیش‌ازحد غذا و سبک زندگی غیرفعال همگی شرایطی را فراهم می‌کند که منجر به افزایش توده بدنی و ضعف سلامت می‌شود. بااین‌حال مصرف نوشابه و غذاهای مضر و دخانیات در جامعه یکه‌تازی می‌کند و مصرف میوه و سبزیجات و مواد لبنی روزانه به قعر جدول سقوط می‌کند. همچنان قفسه فروشگاه‌ها از غذاهای کنسروی و خوراکی‌های ناسالم پر است و رستوران‌های فست‌فودی شهرها را تسخیر کرده‌اند.
پزشکان مدام توصیه می‌کنند: مصرف فست فود را به حداقل برسانید، زیرا برای آن‌که گوشت در سوسیس و کالباس و همبرگر باقی بماند به آن مواد نگهدارنده اضافه می‌کنند. این مواد در بدن جهش ژنتیک ایجاد می‌کنند و همین باعث سرطان می‌شود.

در این مواد نگهدارنده نیترات سدیم وجود دارد و اگر در بدن به نیتروزامین تبدیل شود صددرصد سرطان ایجاد می‌کند. مهم‌ترین علت ایجاد سرطان‌های دستگاه گوارش همین ماده است و تأثیر آن در به وجود آمدن سرطان قطعی است. یک دلیل دیگر هم که سبب می‌شود این فست فودها عاملی برای ایجاد سرطان باشند این است که اصولا در تهیه این مواد از شیوه‌های ناسالم استفاده می‌شود مثلا در بعضی از مغازه‌های فروش فست فود، ۱۵بار از روغن استفاده و مواد غذایی را در آن سرخ می‌کنند. این کار استعداد سرطانی شدن مواد غذایی را فراهم می‌کند.اما موضوع بعد به عملکرد بدن برمی‌گردد، اصولا در افراد جوان میزان سوخت‌وساز بدن بالاتر است اما در سنین بالاتر، سوخت‌وساز بدن کاهش پیدا می‌کند و این ماجرا  باعث تنگی عروق قلب و مغز شده و مشکلاتی را ایجاد می‌کند.

 افزایش سرطان روده تا سه برابر در افراد جوان‌‌تر
بررسی‌های جهانی نشان می‌دهند اپیدمی چاقی منجر به تشدید بروز سرطان قابل‌پیشگیری می‌شود. از همین رو دولت‌ها باید اقدامات جدی برای حمایت از تغذیه و فعالیت بدنی بهتر انجام دهند. در حال حاضر بروز سرطان‌‌های رایج مرتبط با چاقی مانند سرطان روده تا سه برابر در افراد جوان‌‌تر افزایش‌یافته است؛ درحالی‌که سرطان‌‌های کمتر شایع مرتبط با چاقی مانند سرطان‌‌های کبد، کلیه، رحم، تیروئید و پانکراس، اگر نگوییم بیشتر، افزایش مشابهی در بروز و ابتلا داشته‌اند.

واقعیت این است که با چند راهکار ساده می‌توان ریسک ابتلا به سرطان را کاهش داد. بر اساس اعلام سازمان جهانی بهداشت، ۳۵درصد موارد سرطان  با انجام ورزش روزانه، پرهیز از مصرف سیگار، کاهش استفاده از مواد شیمیایی، رژیم‌های غذایی سالم و حاوی فیبر و سبزیجات و… قابل‌پیشگیری است.  

البته مطابق اظهارات متخصصان، هرگز یک عامل به‌تنهایی نمی‌تواند باعث ایجاد سرطان شود بلکه با قرار گرفتن مجموعه‌ای از عوامل کنار هم این بیماری در فرد عارض می‌شود، بااین‌حال برخی از عوامل دست خود ماست و می‌توانیم از آن دوری‌کنیم و برخی دست ما نیست. 

آن‌طور که کامران باقری لنکرانی، رئیس انجمن آندوسکوپی‌های گوارشی ایران، می‌گوید: «مردم باید روش زندگی سالم‌تری را انتخاب کنند؛ همچنین از سوی حاکمیت نیز باید سیاست‌های حمایتی برای یک روش زندگی سالم فراهم شود، بااین‌وجود زندگی مدرن، گسترش شهرنشینی و تغییر سبک زندگی موجب شده تا با مخاطرات بیشتری در زندگی روزمره روبه‌رو شویم که برخی از این مخاطرات مانند مصرف قند، چربی، نمک، کاهش فعالیت‌های بدنی و استعمال دخانیات مربوط به رفتارهای فردی و برخی دیگر مانند آلودگی هوا (که در کشور ما ششمین عامل خطرساز در بیماری‌های غیر واگیر است) و همچنین مخاطراتی که در تهیه و فرآوری غذا، باقیمانده سموم، کودهای شیمیایی و استفاده از پلاستیک وجود دارد مربوط به عوامل محیطی است.» 
در کشور ما آمارها حاکی از این است که کماکان سرطان معده اولین عامل مرگ ناشی از این عارضه در کشور است و لنکرانی در گفت‌وگو با «ایسنا» عنوان می‌کند: «شیوع سرطان معده به دلایلی ازجمله رعایت بهداشت و کاهش عفونت «هلیکوباکتر پیلوری» (نوعی باکتری است که می‌تواند باعث ایجاد عفونت در معده و اثنی‌عشر شود) کاهشی شده است؛ اما نوع دیگری از سرطان معده که ارتباط خاصی با هلیکوباکتر ندارد و بیشتر با سبک زندگی غربی مانند مصرف فست‌فود، سیگار، الکل و افزایش چاقی مرتبط است، افزایش‌یافته و متأسفانه این نوع از سرطان سنین جوان‌تری را درگیر می‌کند.»

 روند افزایشی سرطان معده در گروهی از زنان
وزیر اسبق بهداشت تصریح می‌کند: «موضوع تلخی که گزارش می‌شود این است که خانم‌های جوان‌تر یعنی بین سن ۳۰ تا ۴۰ سال یکی از قربانیان جدید این نوع از سرطان‌های وابسته به سبک زندگی هستند؛ به همین دلیل باید در این گروه نسبت به سوءهاضمه‌های پایدار، یعنی آن‌هایی که به درمان معمولی پاسخ نمی‌دهند و یا در فردی اتفاق می‌افتاد که علائم هشداردهنده‌ای مانند کاهش وزن، کم‌خونی، احساس توده در بدن یا سابقه فامیلی دارند، حساس‌تر باشیم تا بتوانیم این گروه را هم پیگیری کنیم.»

وی با تأکید بر اهمیت پیشگیری از بیماری و شناسایی آن، بیان می‌کند: «بدن خانم‌ها نسبت به عوامل خطر محیطی، حساس‌تر است و زمانی که یک خانم سیگار می‌کشد، الکل مصرف می‌کند و یا با مواد شیمیایی نامناسبی که مثلا ممکن است در ظروف یک‌بارمصرف یا لوازم‌آرایشی غیراستاندارد وجود داشته باشد، مواجه می‌شود، پاسخ بدن به این مخاطرات محیطی سخت‌تر است. زنان مقداری از این نظر در برابر مواد سرطان‌زا آسیب‌پذیرتر هستند؛ به همین دلیل اصلاح سبک زندگی در این گروه بسیار مهم است.» 

این فوق تخصص بیماری‌های گوارش و کبد، چاقی را عامل مهمی در بروز سرطان معده خوانده و اظهار می‌کند: «چاقی همواره در کشور ما در میان خانم‌ها بیشتر بوده است و هنوز هم‌مقداری نسبت به آقایان بیشتر است که باید به‌عنوان یک فاکتور قابل‌تغییر، اقدام به اصلاح آن کرد. در بروز سرطان‌های گوارشی نیز نمی‌توان فاکتور ژنتیک را تغییر داد، البته خوشبختانه مشخص‌شده است که حتی اگر فردی ژن مرتبط با بیماری‌های سرطانی داشته باشد، با تغییر سبک زندگی،‌ ورزش کردن، عدم مواجهه با دخانیات، الکل و… می‌تواند از بروز ژن هم جلوگیری کند.»

لنکرانی با تأکید بر اینکه عوامل محیطی در این نوع از پراکندگی سرطان‌ها در کشور نقش دارد، می‌گوید: «در نوار شمالی کشور استفاده از مواد غذایی مقداری مانده‌تر مانند ماهی‌دودی و یا شورها که احتمال آلودگی با قارچ دارند، بیشتر است و ممکن است این‌ها مقصر ابتلا به سرطان باشند. از سوی دیگر روش پخت‌وپز هم در بروز سرطان‌ها مؤثر است؛ هرچه در پخت‌وپز از سوخت‌های فسیلی استفاده شود و درون خانه آلودگی وجود داشته باشد، احتمال بروز سرطان‌ها بیشتر می‌شود و برعکس اگر از سوخت پاک استفاده شود و تهویه خانه مناسب باشد، احتمال ابتلا به سرطان‌های گوارشی به‌ویژه گوارشی فوقانی کاهش می‌یابد.»

 اصلاح الگوی تغذیه‌ای با آموزش‌های بنیادین
یکی از مهم‌ترین عـوامـل شکل‌دهنده الگوی غذایی هر جامعه مجموعه عادات و فرهنگ غذایی آن جامعه است. ایرانیان مردمی‌خوش ذائقه و دارای تنوع غذایی بسیار بالا هستند، امــا در ایــن میان آنچه قابل‌تأمل است، الگوی تغذیه‌ای ماست. سطح سلامت جامعه وابستگی زیادی به تغذیه مناسب و سالم دارد. الگوی تغذیه کشور ما دستخوش تغییرات زیادی شده است و به گفته کارشناسان، وضعیت تغذیه ایرانیان در حد مطلوبی نیست. اگرچه در قیاس با سایر کشورها، سهم ایرانی‌ها از دیگر کشورها در خرید غذاهای بیرون از منزل و فست فود کمتر است و کشورهایی نظیر آمریکا و انگلیس در سر لیست خریداران غذاهایی بیرونی و به‌خصوص فست فود قرار دارند، بااین‌حال با بررسی آمار مصرف مواد غذایی کشور و میانگین‌های جهانی به‌روشنی پیداست که ایران در وضعیت درستی قرار ندارد. حتی می‌توانیم عنوان بدغذاترین کشور جهان را از آن خود کنیم. بنابراین اصلاح الگوی تغذیه‌ای با آموزش‌های بنیادین و آگاه کردن مردم از تبعات الگوی غذایی غلط شاید بتواند به بهبود وضعیت تغذیه جامعه به‌ویژه نسل‌های بعد کمک کند.

سرانه مصرف فست فود در ایران برای هر فرد، چهار گرم در روز در نظر گرفته‌شده است اما اگر یک فرد به‌صورت متوسط روزانه ۱۰۰ گرم فست فود مصرف کند، برای او تمام فاکتورهای خطر از استانداردهای جهانی چندین برابر بیشتر می‌شود و در معرض بسیاری از عوارض سرطانی و غیر سرطانی قرار می‌گیرد.
با توجه به خبر سال ۹۶ خبرگزاری ایسنا مبنی بر اینکه ۵۰ درصد خانواده‌های ایرانی در مصرف فست فود زیاده‌روی می‌کنند، می‌توان نتیجه گرفت که مصرف فست فود برای هر فرد  بسیار بیشتر از ۴ گرم در روز است. خانواده‌هایی که به غذای فست فودی علاقه دارند در طول هفته بارها از این نوع غذا استفاده می‌کنند و احتمال خطر برای آن‌ها بیشتر است. 

براین اساس نتایج معتبرترین و به‌روزترین تحقیقات علمی در حوزه بهداشت و سلامت، بر اصلاح شیوه زندگی پرخطر تأکیددارند و همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، نه‌فقط تغییر در الگوهای غذایی و سبک زندگی غیرفعال، بلکه کاهش مصرف دخانیات نیز در پیشگیری از بروز سرطان سهم بالایی دارد. 

بر اساس پژوهش‌های جهانی سیگار کشیدن می‌تواند حداقل ۱۵ نوع سرطان را ایجاد کند. سرطان‌هایی که براثر وجود سیگار در بدن افراد به وقوع می‌پیوندد بسیار حساس و خطرناک است. ازجمله سرطان‌هایی که می‌تواند در اثر کشیدن سیگار به وجود بیاید و فرد را درگیر کند، سرطان ریه است. بااین‌وجود محمد اسماعیل اکبری، رئیس مرکز تحقیقات سرطان در دانشگاه شهید بهشتی تهران از این عوامل به‌عنوان کلیشه یادکرده و می‌گوید: «معمولا در رابطه با عوامل شکل‌گیری سرطان، پاسخ‌های کلیشه‌ای وجود دارد، این‌که هرکسی دخانیات مصرف کند، چربی بخورد، ورزش نکند، سرطان می‌گیرد، هوای آلوده جزء عوامل سرطان‌زا است، اما باید پرسید کسی که ورزش نمی‌کند و سیگار می‌کشد چه اتفاقی می‌افتد که سرطان می‌گیرد؟ عوامل خطر سرطان وظیفه‌دارند که در ژن تغییراتی ایجاد کنند، ژن‌ها فرماندهی حیات در دنیا را به عهده‌دارند، هر انسانی با ۳۰ هزار ژن ساختار ژنی متفاوتی با انسان دیگر دارد، هر ژن از یک زنجیره «دی ان ای» درست می‌شود که فقط چهارتا اسید بازی در آن بازی می‌کنند، اگر ترکیب این چهارتا تغییر کند بیمار سرطان می‌گیرد، ژنی که می‌خواهد متحول شود یک پروتون یا الکترون در آن جابه‌جا می‌شود، آن عوامل خطر مانند سیگار و آلودگی هوا تلاش می‌کنند این پروتون را با ایجاد قطب‌های مخالف جابه‌جا کنند، گاهی اوقات موفق می‌شوند و اگر من عمر کافی داشته باشم بالاخره سرطان خواهم گرفت. اما اتفاقی که حتما می‌افتد این است که هرگز این اتفاق سو از ساختار ژنومیک من حذف نمی‌شود، یا خودم را وارد فاز بیماری می‌کند یا نوه و نتیجه‌های سال‌های بعد را بیمار می‌کند.»
مطابق آماری که رئیس مرکز تحقیقات سرطان در دانشگاه شهید بهشتی تهران ارائه می‌کند، «حدود ۱۵۰ تا ۱۶۰ سرطان به‌ازای ۱۰۰ هزار نفر جمعیت در سال ایجاد می‌شود، این رقم در کشورهای غربی بین ۴۰۰ الی ۶۰۰ نفر است، یعنی در کشورهای غربی حدود ۴/۵ برابر کشور ما مردم به سرطان مبتلا می‌شوند.»

اکبری فاکتور سن را در بروز این بیماری مؤثر دانسته و خاطرنشان می‌کند، «هرچقدر فرد سن بالاتری داشته باشد عوامل تغییردهنده ژنومیک را بیشتر تکرار می‌کند مانند مصرف سیگار یا خلق‌وخوی بد. یکسری ریز فاکتورهایی هم وجود دارد مانند مصرف الکل، در غرب ۹۰ درصد نوشیدنی الکلی مصرف می‌کنند آن‌هم به‌طور مستمر، اما در اینجا مصرف الکل زیر ۱۰ درصد است و استمرار هم ندارد. در ایران نزدیک به ۱۴/۷ درصد جامعه بالغ ما مصرف سیگار دارند، درحالی‌که در برخی کشورهای غربی ۴۰ درصد جامعه دخانیات مصرف می‌کنند، اگر ما مصرف تریاک یا قلیان را به مصرف دخانیاتی مثل سیگار اضافه کنیم، آمار جامعه ما هم نزدیک ۲۰ درصد می‌شود. از این ۲۰ درصد یک‌درصدی‌شان به سرطان مبتلا خواهند شد، بنابراین رقم سرطان بالا خواهد رفت و با افزایش سن این مسئله بیشتر خواهد شد. طبیعتا عدد ما پایین است اما یک‌چیز دیگری اتفاق افتاده است، چون هم ریزفاکتورهای ابتلا به سرطان دارد افزایش پیدا می‌کند و هم به‌دلیل افزایش عمر، طول مدت مقابله با ریزفاکتورها زیاد شده و ما جزء کشورهایی هستیم که بیشترین رشد سرطان رادارند، بنابراین ما هنوز بین یک‌چهارم تا یک‌پنجم کشورهای غربی سرطان داریم اما ازآن‌جایی که سن‌مان دارد بیشتر می‌شود و بیشتر در معرض عوامل خطر هستیم، لذا رشد سرطان در کشور ما تقریبا جزو۱۰ کشور اول جهان است.»