گروه اجتماعی
چهره کنکور با گذشته متفاوت شده و امروز با اجرای دومین مرحله از طرح هشت ماده‌ای شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، همچنان دغدغه تأمین «امنیت» و «سلامت» آزمون ذهن بسیاری از داوطلبان را به خود مشغول داشته و برخلاف نوبت اول کنکور، قرار نیست اینترنت قطع شود. وزارت علوم هم به داوطلبان اطمینان خاطر داده که «سیستم‌های خاص خود را دارد تا امنیت کنکور تأمین و تضمین شود.» استفاده از فناوری‌ها و روش‌های آشکارساز سیگنال، توصیه وزارت ارتباطات خطاب به سازمان سنجش بوده است تا هرگونه ارتباط ممنوعه‌ داوطلبان شناسایی شود. این درحالی است که گاهی تعدادی از داوطلبان با واردکردن تجهیزات هوشمند به حوزه‌های امتحانی و ارسال تصویر سؤالات آزمون از طریق فضای مجازی امنیت و حتی اعتبار نتایج کنکور را خدشه‌دار می‌کنند. 
طی چند سال اخیر خبر لو رفتن و فروش سؤالات کنکور نگرانی‌ها و ابهامات زیادی را در اذهان عمومی جامعه به‌خصوص داوطلبان رشته‌های پرطرفدار دانشگاهی ایجاد کرده، موضوعی که هر بار از سوی مسئولان سازمان سنجش تکذیب شده است. انتشار عکس از سؤالات دفترچه پس از برگزاری جلسه کنکور یک نوع تخلف محسوب می‌شود اما اینکه سؤال قبل از جلسه آزمون در اختیار فردی بوده باشد نوعی تقلب محسوب می‌شود که با انتشار آن می‌توان ادعا کرد که سؤالات لو رفته است. چیزی که به‌زعم سازمان سنجش تاکنون رخ نداده و کلاهبرداران صرفا با ادعای در اختیار داشتن سؤال از داوطلب پول می‌گیرند و در زمان آزمون دیگر خبری از آن‌ها نمی‌شود. به‌هرروی سازمان سنجش وعده داده است که با توجه به‌پیش‌بینی سازوکارهای پیشگیرانه‌، نوبت دوم کنکور ۱۴۰۲ بدون تخلف و تقلب برگزار شود.  
اگرچه گروهی معتقدند مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی از ابهت و فربهی کنکور و اضطراب و نگرانی خانواده‌ها و دانش‌آموزان به میزان قابل‌توجهی کاسته و بستر فعالیت مافیای کنکور و کتاب‌های کمک‌درسی محدودتر از گذشته خواهد بود، اما کنکور همچنان یکی از اهداف مهم برای جوانان محسوب می‌شود و همین موضوع باعث شده تا رقابت بر سررسیدن به این هدف با هر ابزاری توجیه‌پذیر باشد. تنش عصبی ناشی از کنکور، مضاف بر هزینه‌های اجتماعی و روانی، هزینه اقتصادی شدیدی را نیز به خانواده‌های متقاضیان تحمیل می‌کند. طی سال‌هایی که کلاس‌های متنوع آمادگی برای شرکت در آزمون سراسری و روش‌های آموزشی ویژه شکل گرفت، بسیاری از خانواده‌ها حاضر به پرداخت ارقام سنگینی شدند تا شاید شانس پذیرش فرزندشان را بالاتر ببرند. کلاس‌ها و روش‌های آموزشی، الزاما سطح دانش فرد را افزایش نمی‌دهد، بلکه راه و روش‌های دور زدن پرسش‌ها را به متقاضی می‌آموزد. نبود امکان دسترسی برای همگان به کلاس‌ها و کتاب‌های کمک‌آموزشی باقیمت‌های گزاف، عملا عدالت آموزشی را خدشه‌دار کرده است. امکان تحصیل در شرایط برابر که در قانون اساسی نیز ذکرشده است، طی سال‌های برگزاری کنکور عملا نقض شده و به بروز تبعیض بین متقاضیان با پشتوانه مالی بهتر، و افراد کم‌بضاعت انجامیده است. بنابراین مصوبه کنکوری شورای عالی انقلاب فرهنگی کماکان موافقان و مخالفانی دارد. 
مخالفان می‌گویند غول کنکور همچنان زنده است و قربانی می‌گیرد و اضطراب دانش‌آموزان را از یک سال به سه سال افزایش داده است. به‌زعم آن‌ها امتحانات نهایی قابلیت غربال‌گری صحیح برای سنجش داوطلبین را ندارند و نحوه برگزاری آنها عادلانه نیست، زیرا در مناطق کم‌برخوردار معلم متخصص و کلاس جبرانی نداریم و بسیاری از دانش‌آموزان از دسترسی به امکانات و فرصت‌های برابر یادگیری محروم هستند. موافقان اما این مصوبه و تأثیر سوابق تحصیلی در پذیرش کنکور را در راستای عدالت آموزشی می‌دانند. داوطلبان می‌توانند به‌جای یک‌بار در سال هر ۶ ماه یک‌بار شانس خود را برای ورود به رشته‌ها و دانشگاه‌های دلخواه امتحان کنند و آزمونی را که با موفقیت بیشتری پشت سر گذاشته‌اند ملاک انتخاب رشته قرار دهند. این موضوع ازنظر موافقان، یک مزیت بزرگ است.  
این‌که متقاضی درزمانی کوتاه و چندساعته باید کل آینده زندگی خود را مشخص کند، فشار روانی شدیدی را به داوطلب وارد می‌کند. البته این فشار تنها محدود به داوطلب نیست، بلکه خانواده وی نیز از تنش و فشار روانی در امان نیستند. ازاین‌رو موافقان تأکید می‌کنند که مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی می‌تواند اثر فشارهای شدید روانی و ترس از پذیرفته نشدن در کنکور را که امری رایج در میان داوطلبان است، کاهش دهد. 
 نتایج هر آزمون تا ۲ سال اعتبار دارد
نوبت اول این آزمون با سه تغییر اساسی  «قطعی بودن اثر سوابق تحصیلی»، «حذف دروس عمومی» و «حذف زیرگروه‌ها» با شرکت بیش از ۹۰۰ هزار داوطلب در ۲۹ و ۳۰ دی‌ماه سال گذشته برگزار شد. امروز و فردا هم در نوبت دوم این آزمون، یک‌میلیون و ۱۹ هزار و ۴۳۶ داوطلب، در گروه‌های آزمایشی ریاضی، انسانی، تجربی و زبان برای تصاحب صندلی‌های دانشگاه‌ها با یکدیگر به رقابت می‌پردازند و نتایج هر آزمون تا ۲ سال اعتبار دارد و به‌این‌ترتیب پرونده اولین کنکور دو نوبته با چهره متفاوت بسته خواهد شد.
حذف کنکور اولین بار در سال ۸۶ به‌عنوان قانون تصویب شد. بر طبق آن مصوبه، قرار بود مسئولیت بررسی صلاحیت داوطلبان توسط وزارت آموزش‌وپرورش  و بر اساس عملکرد دوران دبیرستان بررسی شود. اما به علت نبود ساختارهای مناسب، آن مصوبه در سال ۹۲ توسط مجلس لغو و طرح جدیدی به‌جای آن تصویب شد. مطابق با مصوبه جدید، می‌بایست شرایط لازم جهت پذیرش ۸۵ درصد متقاضیان توسط خود دانشگاه‌ها، طی یک دوره ۵ ساله فراهم می‌شد اما حداقل‌های لازم برای تحقق آن طرح فراهم نشد، بر این اساس شورای‌عالی انقلاب فرهنگی با تصویب طرح هشت ماده‌ای شکل و شمایل کنکور را پس از ۵۲ سال از دو جنبه محتوایی و شکلی تغییر داد. تغییری که به باور اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی محصول کار کارشناسی گسترده است و هیبت کنکور و نگرانی خانواده‌ها و دانش‌آموزان را کاهش داده، اما هنوز نگرانی از بابت لو رفتن سؤالات در فضای مجازی به قوت خود باقی‌مانده است!  
 ادعای خریدوفروش سؤال
براساس گزارش‌هایی که در رسانه‌ها منعکس‌شده، پیش از برگزاری نوبت اول آزمون سراسری، کانال‌های بسیاری در فضای مجازی شروع به طرح خریدوفروش سؤالات کنکور باقیمت‌های میلیونی و میلیاردی کردند. همچنین تبلیغات کانال‌های فضای مجازی نیز در روزهای منتهی به برگزاری کنکور اوج گرفت و با توجه به تأثیر ۴۰ درصدی معدل و سوابق تحصیلی به‌صورت قطعی در کنکور، این تبلیغات به امتحانات نهایی دوره متوسطه هم کشیده شد و برای این امتحانات هم کانال‌های متعدد اعلام کردند که کلیدها را در اختیاردارند و آن را باقیمت‌های چند میلیون تومانی در اختیار داوطلبان قرار می‌دهند و از همین رو با افزایش امکان تقلب از طریق شبکه سراسری اینترنت، پای اینترنت رسما به کنکور ۱۴۰۲ باز شد.
 طی سال‌های اخیر وسایل الکترونیکی و ابزارهای هوشمند، زمینه لو رفتن سؤالات و رواج تقلب در بین برخی داوطلبان آزمون سراسری را افزایش داده و اگرچه برای جلوگیری از تقلب و انتشار سؤالات هنگام برگزاری کنکور تدابیر گوناگونی از سوی سازمان سنجش درنظر گرفته‌شده اما سال گذشته در جریان برگزاری نوبت اول آزمون سراسری، برای برقراری امنیت این آزمون، اینترنت در محدوده حوزه‌های امتحانی قطع شد. تا پیش از انتشار کارت آزمون، سازمان سنجش با انتشار ویدئوهایی تأکید کرد که ابزارهای شبه جاسوسی تقلب برای عملکرد خود در ثانیه به اینترنت متصل می‌شوند، ازآنجایی‌که این ابزار تقلب باید با اینترنت کار کند و بتواند فایل را ارسال کند و بعد جواب را بگیرد پس می‌توان با قطعی اینترنت این مسیر را مختل کرد. اما در روز برگزاری آزمون علوم تجربی، چند عکس در فضای مجازی منتشر شد و پس از انتشار این تصاویر، سازمان سنجش موردانتقاد قرار گرفت که باوجود قطعی اینترنت بازهم سؤالات لو رفته است. رئیس سازمان سنجش در واکنش به این موضوع از سه دستگیری مهم پیش از برگزاری کنکور خبر داد. به گفته پورعباس یکی از آن‌ها یک فرد بسیار حرفه‌ای کلید زن بوده که در سال‌های متمادی سر جلسه شرکت ‌کرده و در حد قبولی در رشته پزشکی به‌تنهایی تست می‌زند. این فرد تحت رصد بود. گروهی هم که در کل کشور تجهیزات تقلب در کنکور می‌فروختند، دستگیر شدند و در نهایت پلیس فتا ۵۴ نفر که مدیریت ۸۳۷ شبکه و کانال مجازی را برعهده داشتند و از مردم پول می‌گرفتند و به‌دروغ می‌گفتند که سؤالات را در اختیاردارند، نیز دستگیر کرد. عبدالرسول پورعباس خاطرنشان کرد: ۹ نفر در استان گلستان قصد داشتند اقداماتی در جهت ارسال سؤالات به خارج از حوزه امتحانی صورت دهند که با توجه به رصد قبلی ناکام ماندند و ادعاهایی که در برخی کانال‌ها و شبکه‌های اجتماعی دراین‌باره مطرح می‌شود به‌هیچ‌عنوان صحت ندارد و قابل‌اعتنا نیست.
پس از پایان برگزاری این آزمون شهروندان از قطع اینترنت ابراز گلایه‌مندی کردند، برهمین اساس عیسی زارع پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات اعلام کرد: این آخرین باری بود که اینترنت در هر سطحی، چه ثابت و چه سیار برای برگزاری کنکور قطع خواهد شد و بر اساس مصوبه شورای امنیت کشور برای کنکورهای بعدی باید سازمان سنجش به دنبال روش‌های نوین و اصولی مقابله با تقلب برود.
 کنکور بدون قطعی اینترنت
کشورهای مختلف برای برگزاری آزمون‌هایی در ابعاد وسیع با کمک علم و فناوری توانسته‌اند امنیت آزمون‌ها را تضمین کنند، چون فناوری‌هایی وجود دارند که حتی در صورت قطع اینترنت هم ارتباط را برقرار می‌کنند. ازاین‌رو، رئیس سازمان سنجش خبر داده که اینترنت در روزهای برگزاری کنکور قطع نمی‌شود. عبدالرسول پورعباس عنوان کرده است: «بعد از برگزاری نوبت اول کنکور، در مورد آثار مثبت و منفی قطع اینترنت تلفن همراه بررسی‌هایی انجام شد، متوجه شدیم افراد زیادی از قطعی اینترنت و تلفن تأثیر گرفتند؛ چراکه امروزه زندگی مردم به‌شدت با اینترنت گره‌خورده است‌. در نشست اخیر مدیران سازمان سنجش هم اعلام کردیم متقاضی قطع اینترنت نیستیم و این امر به نحو شایسته‌ای در حال انجام است و آثار دستگاه‌های سیگنال یاب از قطع اینترنت بیشتر خواهد بود.»
آن‌طور که پورعباس تشریح کرده، در بستر اینترنت تقلبی صورت نمی‌گیرد چراکه برای تقلب لازم است از سؤالات عکس گرفته‌شده و به بیرون ارسال شود، همچنین در تقلب باید با حمایت گروهی سؤالات و پاسخ‌ها تهیه شود. مهم برگشت پاسخ به جلسه امتحان مهم است که از این کار نیز با طراحی سیگنال‌هایی مانع می‌شویم. برای برگرداندن پاسخ‌، تمهیدات زیادی اندیشيده شده و بر این اساس نسل دوم سیگنال‌یاب‌ها تحت تأثیر دستگاه تولیدکننده موج، وجود یک قطعه الکترونیکی را همراه داوطلب تشخیص می‌دهند. در مرحله بعد، سازمان سنجش آموزش کشور یک گزارش فنی تهیه می‌کند که نشان می‌دهد چه کسی تقلب کرده است.
رئیس سازمان سنجش آموزش کشور برای آنکه خیال داوطلبان را آسوده کند، اعلام کرده است: «در سال ۱۴۰۱ حدود ۱۰۵۰ نفر از متقلبان را با کمک سیگنال‌یاب‌های فوق شناسایی کردیم. همچنین باید دقت شود که امروز  دو تیم آشکارساز تقلب داریم که نسل دوم این ابزارها از نسل اول ارتقاء یافته‌تر است.»
کارشناسان امنیت شبکه نیز در گفت‌وگو با رسانه‌ها تأکید کرده‌اند که داوطلبان از فناوری نوین برای تقلب بهره می‌گیرند و فقط با فناوری‌هایی که دست برتر دارند، قابل‌کنترل هستند: «در حال حاضر تکنولوژی‌های پیشرفته‌تر و ارتباطات متفاوت‌تری از اینترنت وجود دارند. دسترسی به اینترنت تنها یک بخش از تقلب در امتحانات است. درواقع تقلبی که صورت می‌گیرد اصلا روی بستر اینترنت اتفاق نمی‌افتد؛ موضوع به ابزارهای متنوعی ازجمله فرستنده و ‌گیرنده‌هایی برمی‌گردد که با پهنای باند ۸۰۰ مگاهرتزی و
 ۴ گیگاهرتزی در باندهای متفاوتی از ۲G، ۳G، ۴G کار می‌کنند و همچنین دوربین‌ها و گوشی‌های کوچکی وجود دارند که اصلا قابل رهگیری و کنترل نیستند. این موارد را باید حین نظارتی که برای ورود شرکت‌کنندگان صورت می‌گیرد، کنترل کنند. قطع اینترنت برای جلوگیری از تقلب بسیار اشتباه است؛ چراکه این مشکل با قرار دادن دستگاه جمر(مسدودکننده سیگنال) در باندهای فرکانسی مختلف در مراکز آزمون حل می‌شود. حالا موضوعی که با آن روبه‌رو هستند آن است که چند دستگاه جمر باید خریداری شود، چراکه تعداد مراکز آزمون زیاد است و باید برای همه آن‌ها در باندهای ۲G، ۳G، ۴G و ۵G جمر خریداری شود. آن‌طور که پیداست خرید این دستگاه به این میزان مقرون‌به‌صرفه نیست.»
 دستگیری مدیران ۸۰ صفحه و کانال مجازی 
هنوز هم «کنکور» بزرگ‌ترین و سرنوشت‌‌سازترین آزمون به شمار می‌رود و برای بسیاری از دانش‌آموزان و خانواده‌ها مهم است. بنابراین افراد سودجو با راه‌اندازی سایت‌های جعلی و تبلیغات مختلف در فضای مجازی مبنی بر فروش و واگذاری سؤالات کنکور مترصد کلاهبرداری از متقاضیان هستند. فروشندگان قیمت‌های متفاوتی را ارائه می‌دهند. این قیمت‌ها از ۱۰۰ میلیون تومان شروع می‌شود و تا ۱ میلیارد هم می‌رسد و معمولا در روز برگزاری آزمون قیمت‌ها بالاتر هم می‌رود. گویا در بازار به یک کالای کمیاب بدل می‌شود و به دلیل عرضه کمتر و تقاضای بیشتر، قیمت آن نیز افزایش می‌یابد. در همین زمینه روز گذشته  رئیس پلیس فتا از دستگیری ۳۲ نفر از مجرمان فعال در حوزه کنکور که مدیریت ۸۰ فقره صفحه و کانال مجازی را بر عهده داشتند، خبر داده است.
سردار وحید مجید، ضمن تشریح این خبر با توجه به اهمیت آزمون کنکور سراسری از ضرورت هم‌افزایی تمامی دستگاه‌ها در جهت ارتقاء امنیت برگزاری آزمون سراسری و جلوگیری از پدیده تقلب یا هرگونه سوءاستفاده در این حوزه سخن گفته و تأکید کرده: همانند سال‌های گذشته برخورد قانونی به شکل ویژه در دستور کار پلیس فتا قرارگرفته است.
این مقام ارشد سایبری افزوده: برابر پایش‌های صورت گرفته در فضای مجازی، تارنماها و صفحات و کانال‌های فعال تحت عناوین فروش سؤالات کنکور و فروش تجهیزات تقلب که غالبا باانگیزه و هدف کلاهبرداری از داوطلبان و خانواده‌های آنان در حال فعالیت بوده، احصاء شده است. برابر اقدامات عملیاتی و قانونی صورت گرفته از سوی واحدهای پلیس فتا در استان‌ها تاکنون تعداد ۳۲ نفر از مجرمان فعال در این حوزه که مدیریت ۸۰ فقره صفحه و کانال را بر عهده داشتند شناسایی و دستگیرشده و تحویل مراجع قضائی گردیده‌اند و اقدامات عملیاتی در این زمینه همچنان در دست پیگیری است.
سرهنگ داود معظمی گودرزی، رئیس پلیس فتای تهران بزرگ هم بازداشت هشت نفر که در پوشش فروش سؤالات کنکور اقدام به کلاهبرداری از مردم کرده بودند، را رسانه‌ای و تشریح کرده است: در جریان پایش فضای مجازی، مأموران پلیس فتا با چند کانال تلگرامی و صفحه اینستاگرامی مواجه شدند که گردانندگان آن مدعی دسترسی و فروش سؤالات کنکور و امتحانات نهایی شده بودند. در همین راستا نیز تحقیقات مأموران آغاز و در جریان آن مشخص شد که تعداد
 ۱۰ کانال تلگرامی و صفحه اینستاگرامی با بیش از ۲۰۰ هزار نفر دنبال کننده ادعای فروش سؤالات امتحانات نهایی و کنکور را داشته و این سؤالات را باقیمت‌های گزاف به فروش می‌رسانند. پس از بررسی‌های تخصصی و اقدامات فنی تعداد هشت نفر از ادمین‌های اصلی این تیم مجرمانه که باهم در ارتباط بودند، مورد شناسایی قرارگرفته و پس از احراز هویت و تشریفات قضائی در چندین مأموریت همزمان غافلگیرانه پلیسی در مناطق مختلف تهران بزرگ دستگیر و به مقر انتظامی منتقل شدند.
 اتمام‌حجت با متخلفان
در سال‌های اخیر با توجه به رشد فناوری‌های ارتباطی، امکان سوءاستفاده برخی گروه‌های سازمان‌یافته و کلاهبردار فراهم‌شده که این گروه‌ها تلاش می‌کنند سؤالات آزمون سراسری را پس از شروع آزمون به‌وسیله ابزارهای الکترونیکی شبه جاسوسی در زمان کوتاهی به خارج از حوزه‌های امتحانی ارسال کرده و پاسخ سؤالات را برای برخی داوطلبان ارسال کنند. سازمان سنجش آموزش کشور می‌گوید: برای مقابله با این تخلفات که سلامت آزمون را هدف گرفته، تعداد دفترچه‌ها و پاسخنامه‌ها را افزایش داده، تا زمان کافی برای ارسال پاسخ به داوطلبان متخلف از بین رفته یا بسیار محدود شود. از طرفی دفترچه سؤالات به‌گونه‌ای با کد طراحی‌شده که تنها توسط ماشین‌های سنجش قابل‌خواندن است و تمامی سؤالات با تنوع کد توزیع می‌شود و امکان خروج سؤال از دفترچه قبل از آزمون به هیچ صورت و عنوانی وجود ندارد.
بی‌تردید تقلب در کنکور به معنای تضییع حق داوطلبانی است که برای تصاحب صندلی‌های دانشگاه تلاش کرده‌اند و از زمان برگزاری این آزمون، همواره شبهاتی درباره خریدوفروش سؤالات مطرح بوده و گاه به اعتبار علمی این آزمون خدشه واردشده است. با توجه به اهمیت برگزاری سالم و بدون حاشیه این آزمون، مجلس شورای اسلامی، مصوبه‌ای را در مهرماه سال ۱۳۸۴ ابلاغ کرد تا برای فروشندگان و انتشاردهندگان سؤالات کنکور و آزمون‌های نهایی مجازات‌های سنگینی اعمال شود، اما این قانون آن‌طور که بایدوشاید نتوانسته مؤثر باشد. هشدارهای سازمان سنجش نیز در خصوص تخلفات آزمون سراسری به داوطلبان متخلف و همچنین کلاهبرداران کنکوری مفیده فایده نبوده، اما این سازمان همچنان اولتیماتوم می‌دهد که همراه داشتن و استفاده از هرگونه وسیله غیرمجاز ارتباط الکترونیکی و دستگاه‌های حافظه‌دار مانند تلفن همراه، انواع ساعت‌ها، دستبندها، عینک‌ها و انگشترهای هوشمند، پیجر و هندزفری، انواع خودکارها و پاکن‌های هوشمند، منجر به محرومیت از شرکت در آزمون برای یک تا ۱۰ سال بعد و محرومیت از گزینش علمی در آزمون‌های همان سال می‌شود. به گزارش خبرگزاری ایسنا، بر اساس اعلام سازمان سنجش آموزش کشور، کمک به داوطلبان دیگر جهت پاسخگویی به سؤال‌ها، خریدوفروش سؤالات‌ آزمون یا پاسخ آن‌ها و تلاش در جهت دستیابی و افشای سؤالات آزمون منجر به پرداخت جزای نقدی، حبس از یک تا ۵ سال یا هر دو مجازات می‌شود. مجازات پیش‌بینی‌شده برای عضویت در یک گروه یا شبکه چه مجازی و چه حقیقی مدعی تقلب و تضمین قبولی در آزمون تشدید مجازات‌های پیش‌بینی‌شده در قانون را به همراه دارد. 
دکتر محمدحسین حاجیلو، قائم‌مقام سازمان سنجش آموزش کشور در همین زمینه با یادآوری مفاد قانون رسیدگی به تخلفات و جرائم آزمون‌های سراسری می‌گوید: نه‌تنها استفاده از وسایل ارتباط الکترونیکی و دستگاه‌های حافظه‌دار در آزمون سراسری جرم است، بلکه حتی همراه داشتن این‌گونه وسایل حتی بدون استفاده از آن‌ها نیز به محرومیت در آزمون سراسری منجر می‌شود. ضمن اینکه همراه داشتن این وسایل برای عوامل آزمون نیز ممنوع شده است.