گروه اجتماعی
مهار کرونا و ارتقاء وضعیت بهداشتی و تسریع در واکسیناسیون از اولویت‌های دولت سیزدهم بود که بدون لحظه‌ای درنگ و تأمل، سامان دادن به اوضاع آشفته موردتوجه واقع شد و اکنون دولت در این بخش به دستاورد ملموس و قابل‌ملاحظه‌ای رسیده، به‌طوری‌که روزهای سیاه مرگ‌های ۵۰۰‌تایی و ۷۰۰ تایی در تابستان سال گذشته را پشت سر گذاشته‌ایم و آمار تک‌رقمی جان‌باختگان و کاهش چشمگیر مبتلایان جدید در کشور نویدبخش روزهای بهتر است. پس از به صفر رسیدن آمار جان‌باختگان روزانه در ۱۲ خردادماه و دورقمی شدن مبتلایان روزانه کرونا پس از ۲۸ ماه در ۱۴ و ۱۵ خرداد، امیدها برای مهار کامل ویروس تاج‌دار قوت گرفته است. 
دولت گذشته که عدم‌ واردات واکسن را به مسائل سیاسی و نپیوستن ایران به اف ای تی اف گره زد، مدیریت بحران کرونا را با هفت‌صد کشته در روز تحویل دولت سیزدهم داد. حال‌آنکه با روی کار آمدن ابراهیم رئیسی و در صد روز نخستینِ این دولت، آمار تأمین واردات واکسن کرونا نسبت به دولت قبلی حدود ۱۰۰۰ درصد رشد را نشان می‌دهد و سرعت واردات واکسن و افزایش قابل‌توجه واکسیناسیون جامعه در صد روز، سبب شد ایران، رکوردهای جهانی را در مبارزه با کرونا کسب کرده و مورد تحسین کارشناسان داخلی و خارجی قرار گیرد.
به یاد داریم روزهای دلهره‌آوری که روزانه ۷۰۰ نفر جانشان را از دست می‌دادند، روزهایی که تعدادی از پرستاران درراه مداوای بیماران کرونایی جان خود را از دست دادند. اگرچه روایت‌های آماری مقامات بهداشتی در این مورد متفاوت است. بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت گفته: «در دوران همه‌گیری ویروس کرونا ۲۰۵ نفر از مدافعان سلامت به درجه رفیع شهادت نائل آمدند که نیمی از شهدای مدافع سلامت از جامعه پرستاری است.» (تسنیم) عباس عبادی، معاون پرستاری وزارت بهداشت نیز در یک نشست خبری مطرح کرده: «شهدای پرستاری در کمیته ۳ نفره تعیین مصداق شدند که تعداد ۶۶ نفر پرونده شهادتشان قطعی شده است.» محمد میرزابیگی، رئیس سازمان نظام پرستاری هم عنوان کرده است: «تعداد ۱۵۰ نفر از جامعه پرستاری و کادر درمان به‌عنوان شهید به ثبت رسیده‌اند و تا این لحظه ۶۵ تن از این آمار تایید شده است.»
پرستاران به دلیل ساعت‌ها کار در بیمارستان و دیدن صحنه‌های مرگ، تحت شدیدترین فشارهای روانی قرار گرفتند و به گفته عباس عبادی، معاون پرستاری وزارت بهداشت: «سال ۹۳ یک مطالعه‌ای انجام شد و هم‌وطنانی که نیاز به خدمات روانشناسی داشتند ۲۳ درصد بودند و این عدد در دوره کووید افزایش یافت و به ۲۹ درصد رسید. مطالعه طرح بر کارکنان سلامت و پرستاران نشان داد که پرستاران ۷ تا ۸ درصد بیش از میانگین جامعه نیاز به خدمات روانشناسی دارند و این شاهدی برای سختی کار همکاران ما است.»
پرستاران ایام دشواری را پشت سر گذاشتند، روزهایی که وضعیت بیمارستان‌ها اسفناک بود. جامعه نیز روزهای پرالتهاب و نگران‌کننده‌ای را از سر گذراند، روزهایی که برای بستری بیماران با کمبود تخت‌های بیمارستانی مواجه بودیم و به سرم و سرنگ و داروهای بهبوددهنده بیماران کرونا در داروخانه‌ها دسترسی نداشتیم. روزهایی که واکسن کرونا به‌اندازه کافی در اختیار نبود و باید در صف‌های طولانی چند صد متری در مراکز تزریق واکسن ساعت‌ها معطل می‌ماندیم و محدودیت‌های ‌تردد شبانه و تعطیلی برخی از کسب‌وکارها اخبار ناامیدکننده‌ای بود که هرروز روح و روان جامعه را آشفته می‌کرد. اما در حال حاضر آن روزهای پرتلاطم و پر دغدغه، جای خود را به ایام آرامش و امید داده و باثبات شرایط ازنظر واکسیناسیون و کاهش قابل‌توجه آمار فوتی‌های کرونا و مبتلایان، گشایشی در کسب‌وکارها رخ‌داده و رضایت و اعتماد مردم به قوه مجریه بازگشته است. 
کارنامه و عملکرد دولت دوازدهم در تأمین و تزریق واکسن خوب نبود و مطابق آماری که در رسانه‌ها درج‌شده، تا ابتدای مردادماه سال گذشته، حدود ۱۲ میلیون دز واکسن تزریق‌شده بود. ابراهیم رئیسی دولت را در شرایطی تحویل گرفت که ۵ پیک سنگین کرونا را پشت سر گذاشته بودیم اما با واکسیناسیون فراگیر و سریع از تعداد مبتلایان و جان باختگان روزانه کاسته شد و پس از گذشت ۱۰۰ روز از آغاز به‌کار این دولت، حدود ۵۰ میلیون نفر دز دوم واکسن را تزریق کردند و هم‌زمان با افزایش و سرعت واکسیناسیون، نمودار فوتی‌ها نیز رو به نزول بود.  آمار گمرک و سازمان غذا و دارو  حاکی از آن است که در پنج ماه نخست دولت سیزدهم، میزان واردات واکسن در این دولت نسبت به دولت گذشته، ۷برابر افزایش داشته است. 
کاهش شدت بیماری، میزان بستری‌ها و تعداد مرگ‌ومیرها و افزایش میزان واردات و واکسیناسیون سریع در کشور از اهداف استراتژیک دولت سیزدهم بوده است و پیش‌تر سید حسین صفوی، رئیس هیئت‌امنای صرفه‌جویی ارزی در معالجه بیماران اعلام کرده بود، این دولت جلسات مستمری در سطوح عالی با حضور معاون اول رئیس‌جمهوری و وزیر بهداشت برای تأمین واکسن موردنیاز کشور در ۱۰۰ روز ابتدایی آغاز به کار خود تشکیل داد و  هماهنگی‌های لازم بین مهره‌های مختلفی که برای تأمین این کالا دخالت داشتند، صورت پذیرفت و علیرغم اینکه مذاکراتی در راستای تأمین واکسن انجام می‌شد اما گاهی اوقات به دلایل مختلف با تأخیر مواجه می‌شدیم که برای رفع این موضوع  بلافاصله در سطوح عالی تصمیماتی اخذ و از منابع دیگری واکسن تأمین می‌شد تا به‌هیچ‌عنوان واکسیناسیون مردم متوقف نشود لذا نتیجه این شد که هم میزان واردات و هم تأمین واکسن از داخل افزایش دو برابری پیدا کرد. 
بنا بر اعلام وزارت بهداشت، تاکنون ۶۴ میلیون و ۵۵۲ هزار و ۳۹۳ نفر دز اول، ۵۷ میلیون و ۸۷۰ هزار و ۳۳۷ نفر دز دوم و ۲۷ میلیون و ۵۶۷ هزار و ۵۸۱ نفر، دز سوم واکسن کرونا را تزریق کرده‌اند و مجموع واکسن‌های تزریق‌شده در کشور به ۱۴۹ میلیون و ۹۹۰ هزار و ۳۱۱ دوز رسیده است. 
 دستاوردهای کرونایی
وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ۱۲ خردادماه در پی به صفر رسیدن آمار تلفات روزانه کرونا برای نخستین بار از آغاز شیوع این بیماری، با نگارش نامه‌ای به رهبر معظم انقلاب، از دستاوردی نوشت که به‌موجب آن، آمار روزانه درگذشتگان این بیماری براثر ابتلا، متعاقب تزریق ۱۵۰ میلیون دز واکسن که به‌رغم نارسایی‌های ناشی از تحریم‌های ناجوانمردانه استکبار صورت گرفت و از چندی پیش به تک‌رقمی گرایید و در تاریخ پنج شنبه ۱۲ خرداد ۱۴۰۱  پس از ۸۳۱ روز  مقابله نفس‌گیر با همه‌گیری این ویروس، جمهوری اسلامی ایران، نخستین روز بدون مرگ ناشی از کرونا را به ثبت رساند. «هرچند مشکلات ناشی از شیوع کرونا  همچنان پایان نیافته و افول این بیماری بر خاتمه قطعی آن دلالت ندارد، اما دستاورد حاضر که با مدد الهی،   حمایت‌های آن رهبر عظیم‌الشأن و همت رئیس‌جمهور انقلابی و  دولت مردمی حاصل شد، نشان از قدرت ملت ایران،  روحیه ایثار  نیروهای جهادی درمان، اخلاص و ابتکار دانشمندان باایمان و  همبستگی عمیق مردم عزیزمان با دولت خدمتگزار  سیزدهم و دیگر قوا و نهادهای انقلابی دارد. ازاین‌رو وظیفه خود می‌دانم توفیق حاصله را به محضر شریف حضرت‌عالی تبریک عرض کرده و ضمن تجدیدعهد با ارواح طیبه شهدای مدافع سلامت، بذل رهنمودها و تدابیر حکیمانه و دعای خیر رهبر عزیزمان را برای ریشه‌کنی نهایی این بیماری مسئلت نمایم.» اما یکی از مهم‌ترین علل کاهش چشمگیر موارد ابتلا و مرگ‌ومیر ناشی از این بیماری در کشور، مسئله واکسیناسیون بود که با واردات واکسن و افزودن تولیدات ایرانی به سبد واکسیناسیون کشور؛ ساماندهی مراکز تزریق و کاهش صف‌های طولانی رقم خورد.  
 تا پیش از آغاز به کار دولت سیزدهم، یکی از مهم‌ترین چالش‌ها عدم دسترسی و کندی واردات واکسن بود که با شتاب گرفتن واردات، از شهریور تا اسفندماه سال گذشته بالغ‌بر۱۳۰ میلیون دز به کشور وارد و همزمان رکوردهای بالایی در تزریق واکسن به ثبت رسید و طبق اطلاعات وزارت بهداشت که خبرگزاری ایسنا آن را بازنشر کرده، مجموع دزهای تزریقی واکسن کرونا تا پایان سال ۱۴۰۰ در کشور به ۱۴۵ میلیون دز رسید. 
از ابتدای اسفندماه سال گذشته و با عبور از قله موج امیکرون، شرایط باثباتی را تجربه کرده‌ایم که این ثبات به مفهوم پایان پاندمی کرونا نیست؛ به‌طوری‌که حمید سوری، عضو کمیته علمی کشوری کووید ۱۹، مطرح کرده است که ویروس کرونا یک آتش‌بس یک‌طرفه اعلام کرده و مشخص نیست این آتش‌بس تا چه زمانی ادامه یابد. مداخلاتی که ما در سطح کلان انجام دادیم، عمدتا بر پایه واکسیناسیون استوار بوده و شواهد بین‌المللی نشان می‌دهد که حتی کشورهایی که پوشش واکسیناسیونشان از ما بیشتر بوده، مجددا بازگشت پیک و اپیدمی را داشتند. 
ازاین‌رو، حمیدرضا جماعتی، دبیر کمیته علمی کشوری کرونا ضمن تأکید بر تداوم استفاده از ماسک به‌خصوص در اماکن عمومی و سربسته، تأکید می‌کند: بیماری کرونا هنوز تمام نشده و در برخی کشورهای آفریقایی و آمریکایی، شاهد افزایش ابتلا به زیر سویه‌های اُمیکرون هستیم. بنابراین با توجه به گردش ویروس مخصوصا در کشورهای آفریقایی که درصد واکسیناسیونشان بسیار پایین است، احتمال اینکه با سویه‌های جدید مواجه شویم، بالا می‌رود. 
مطابق آمارها، چیزی در حدود ۸۲ درصد دزهای اول و دوم واکسن کرونا را دریافت کرده‌اند اما حدود ۱۴ میلیون نفر از افراد جامعه حتی یک نوبت واکسن را نیز تزریق نکرده‌اند. در مطالعات علمی مختلف مشخص‌شده که در سه‌ماهه اول پس از تزریق دو نوبت واکسن، ۷۰ درصد و پس از ۶ ماه، حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد اثربخشی علیه اُمیکرون و زیر سویه‌های آن وجود دارد؛ بنابراین دبیر کمیته علمی کشوری کرونا می‌گوید: تأکید ما بر تکمیل واکسیناسیون است. این اقدام علاوه بر کاهش ابتلا، بستری و فوت ناشی از کرونا می‌تواند در کاهش عوارض پساکرونا که حتی ممکن است تا یک سال بعد از ابتلا نیز مشاهده شود، مؤثر باشد. کمیته علمی تکمیل واکسیناسیون کودکان و بزرگسالان را توصیه می‌کند و نوبت چهارم نیز برای افراد پرخطر و دارای سیستم ایمنی ضعیف بر اساس تصمیمات کمیته ملی واکسن کووید۱۹، قابل تزریق و مورد توصیه کمیته علمی کشوری کرونا است. 
دکتر مهرداد حق ازلی، دبیر بورد داخلی کمیته علمی کشوری مقابله با کرونا هم در این رابطه خاطرنشان می‌کند: یکی از دلایل کاهش آمارهای ما روند واکسیناسیون کشوری است، اما لازم است افرادی که دز سوم واکسن را تزریق نکرده‌اند حتما نسبت به تلقیح واکسن اقدام کرده و از طرفی بر اساس پروتکل موجود واکسیناسیون، دز چهارم افراد واجد شرایط نیز صورت گیرد. در شرایط فعلی ما از وضعیت پیک خارج‌شده‌ایم اما این موضوع به‌هیچ‌عنوان به معنای کاهش رعایت پروتکل‌های بهداشتی نیست.
  اکنون جشن پایان کرونا نیست
نکته‌ای که بارها از سوی صاحب‌نظران مورداشاره قرارگرفته، این است که احتمال دارد با فرارسیدن فصل پاییز و زمستان با اوج همه‌گیری روبه‌رو باشیم؛ درنتیجه حمید عمادی، استاد بیماری‌های عفونی دانشگاه علوم پزشکی تهران می‌گوید: اکنون جشن پایان کرونا نیست. شواهدی وجود دارد که ویروس جهش پیداکرده و با پیک جدید روبه‌رو شویم.
طی روزهای گذشته، سناریوهای متعددی درباره پایان همه‌گیری کرونا مطرح‌شده است، چنانچه پایه بستری و مرگ‌ومیر ملاک ارزیابی ما از وضعیت اپیدمی باشد؛ نه‌تنها در کشور ما، بلکه در سراسر جهان، اپیدمی روند کاهشی معناداری داشته است و این به مفهوم پایان اپیدمی نیست. به همین علت متخصصان تأکید می‌کنند که باید برای هر احتمال دیگر هوشیار و آماده بود. گروهی بر این سناریو تکیه‌دارند که اپیدمی خاتمه یافته و به سمت آندمیک و فصلی شدن به‌پیش می‌رود. گروهی دیگر به این سناریو معتقدند که براثر ضعیف شدن ویروس، شدت بیماری‌زایی تنزل یافته  و دیگر مرگ‌ومیرها، بستری‌ها و بیماران شدید مانند قبل نخواهد بود، اما به دلیل گردش ویروس، چرخه بیماری به شکل خفیف و یا بدون علامت در موارد محدود ادامه دارد. تحلیلی که حمید سوری، عضو کمیته علمی کشوری کووید ۱۹، ارائه می‌دهد این است که «آمارهای موجود جهان نشان می‌دهد حتی به لحاظ مرگ، بستری و ابتلا  حدود ۵۰ کشور دنیا مجددا روند خیزشی و افزایشی پیداکرده‌اند که این نگرانی را تشدید می‌کند و بعید به نظر می‌رسد که سناریوی دوم یا اول حاکم باشد. در چند هفته اخیر هم در کشور ما مرگ‌هایمان کاهش‌یافته، اما باید توجه کرد که ما هم فقط مرگ‌های تایید شده را در آمار رسمی می‌بینم. سناریوی دیگری هم مطرح می‌شود مبنی بر اینکه این اُفت بیماری را یک آتش‌بس موقت بدانیم. زیرا شواهد نشان می‌دهد که در دنیا خیزش موارد ابتلا و مرگ در حال افزایش است. آمار در برخی کشورها رو به افزایش است و اکنون روند افزایشی در حدود ۵۰ کشور دنیا آغازشده است و هیچ تضمینی نیست که این اتفاق برای کشور ما رخ ندهد.» 
برای آنکه کرونا به مرحله نابودی برسد، باید چهار مرحله «کنترل بیماری»، «حذف بیماری»، «ریشه‌کنی» و «خاموشی بیماری» طی شود. سوری این مراحل را چنین تعریف کرده است، «کنترل به این معناست که اپیدمی را به‌گونه‌ای مدیریت کنیم که تمام موارد ابتلا و مرگ‌ قابل‌کنترل و پیگیری باشد. مرحله بعد این است که بتوانیم مرگ‌ومیرها را به صفر رسانده و بروز را در حداقل ممکن نگه‌داریم. مرحله سوم این است که دیگر پیک و نوسانی نداشته باشیم و طی دو دوره بیماری که بالغ‌بر 
۲۸ روز است، پیک جدیدی نداشته باشیم و در مرحله آخر هم این است که در دو دوره بیماری هیچ مورد جدیدی از ابتلا نداشته باشیم. ما هنوز در این فازها قرار نداریم و همچنان گسترش بیماری را در جامعه به‌صورت عمومی و اجتماعی شاهدیم. اگر موفق شویم که مرحله کنترل را طی کنیم، وارد مراحل بعدی می‌شویم.» 
در حال حاضر ما به کدام مرحله واردشده‌ایم؟ سؤالی که سوری در پاسخ به آن، به ایسنا می‌گوید: «وارد مرحله کنترل‌شده‌ایم، اما هنوز نتوانسته‌ایم بیماری را به‌طور کامل کنترل کنیم، در حال حاضر بیماری یابی ما ضعیف است، بیماریابی فعال نداریم، بسیاری از افراد مبتلا اصلا ثبت و گزارش نمی‌شوند، میزان تست‌هایمان برای سنجش وضعیت بیماری بسیار کم است، نمی‌دانیم که سطح ایمنی جامعه چقدر است و … بنابراین سؤالات بدون جواب بسیاری داریم که می‌تواند موجب گمراهی در قضاوت شود. متأسفانه وزارت بهداشت هم اطلاعات اپیدمی را در اختیار محققین قرار نمی‌دهد که بتوانیم بر اساس داده‌های موجود تحلیل منطقی‌تری انجام دهیم. درنتیجه مجبوریم بر اساس اصول علمی اپیدمیولوژی و آنچه در سطح جهان می‌گذرد، قضاوت کنیم. اگر این اطلاعات در اختیارمان گذاشته می‌شد، می‌توانستیم تحلیل‌های مناسب‌تری را درباره آینده اپیدمی در کشور ارائه دهیم.»
البته کاهش مرگ‌ومیرها، بستری و  ابتلای ناشی از کرونا اسباب مسرت و شادمانی است، اما همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، این تغییرات ثمره واکسیناسیون به‌عنوان مهم‌ترین اقدام مؤثر در کشور بوده است. ضمن آنکه واکسیناسیون حدود ۲۰ تا ۳۰ میلیون نفر از جمعیت هنوز کامل نشده و این افراد در برابر ابتلا به کرونا حساس هستند و ویروس برای زنده ماندن به میزبان‌های حساس نیاز دارد. 
اکنون در بسیاری از کشورهایی که واکسن را تزریق نکرده‌اند ویروس در حال چرخش است و اگر جهشی در آن ایجاد شود ما با یک ویروس جدید روبه‌رو می‌شویم و بیماری‌زایی شدید می‌شود. اگرچه آمار مرگ‌ومیرها کاهش‌یافته و وضعیت مطلوب به نظر می‌رسد اما حمید عمادی، استاد بیماری‌های عفونی دانشگاه علوم پزشکی تهران خبر می‌دهد که مواردی از بیماری به‌صورت اسهال، استفراغ و گلودرد بروز کرده که این از علائم بیماری کرونا است؛ درنتیجه بیماری کرونا هنوز وجود دارد و تمام نشده بلکه به شکل خفیف است. 
هم‌اینک در آسیا و اروپا، موارد ابتلا به کرونا و مرگ‌ومیر ناشی از آن، ثابت و رو به کاهش است و جهش جدیدی در این کشورها وجود ندارد و در مورد ایران، به گفته حمیدرضا جماعتی، دبیر کمیته علمی کشوری کرونا و بر اساس پیش‌بینی‌های متخصصان به نظر می‌رسد که تا سه ماه آینده موج جدیدی از کرونا و افزایش چشمگیری در ابتلا به این بیماری نداشته باشیم و اما بعدازآن و در فصول سرد سال، نمی‌توان پیش‌بینی کرد که چه اتفاقی خواهد افتاد. 
در حال حاضر زیر سویه‌های دیگر امیکرون که در آمریکا و کشورهای آفریقایی غالب است، در کشور ما شیوع پیدا نکرده، براین اساس جماعتی می‌گوید، تا زمانی که مطمئن نشده‌ایم این زیر سویه‌ها در آن کشورها چگونه رفتار می‌کنند، باید جوانب احتیاط و پروتکل‌های بهداشتی را با جدیت رعایت کنیم. 
  از اپیدمی گذر کرده‌ایم؟ 
کارشناسان و متخصصان نیز بر تداوم واکسیناسیون و رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی تأکیددارند. یونس پناهی، معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت تغییر شیوه‌نامه‌های بهداشتی را منوط به تصمیم ستاد ملی کرونا دانسته و بیان می‌کند: شهروندان باید ‌همچنان به واکسیناسیون و رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی ادامه دهند. با رعایت شیوه‌نامه‌ها و همکاری مردم در بحث واکسیناسیون، توانستیم کرونا را کنترل کرده و مرگ‌ومیر را به صفر برسانیم. تغییرات در شیوه‌نامه‌های بهداشتی باید توسط ستاد کرونا صورت گیرد و مردم منتظر تصمیم نهایی این ستاد باشند. 
 هنوز مشخص نیست از اپیدمی گذر کرده باشیم. معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت دراین‌باره عنوان می‌کند: از طریق ستاد ملی کرونا باید نسبت به ارزیابی شرایط و بررسی مدل کرونا پرداخته شود تا ببینیم مدل اپیدمیولوژی کرونا به چه شرایطی رسیده است؛ که بتوانیم بگوییم از ایپدمی گذر کرده و به آندمی رسیده‌ایم.
وقتی  بیماری در جامعه به وضعیت آندمیک می‌رسد که بیماری شیوع به نسبت ثابت، با نوسانات جزئی در طی زمان و مکان مشخص و تعریف‌شده داشته باشد و صرفا هم بر اساس مرگ‌ومیر نیست، بلکه بر پایه میزان ابتلا است. زیرا مرگ‌ومیر به‌شدت بیماری وابسته است و نمی‌تواند درباره حضور عامل بیماری‌زا در جامعه اظهارنظر کند. بنابراین باید بدانیم که چه نسبتی از جامعه ما هنوز نسبت به بیماری حساس هستند، وضعیت تغییرات ژنتیکی ویروس را پیگیری کنیم و بدانیم که وضعیت ابتلای در گردش در جامعه چقدر است. موضوعی که حمید سوری- عضو کمیته علمی کشوری کووید ۱۹، آن را مطرح کرده و می‌گوید: بسیاری از کشورها هستند که درصد واکسیناسیونشان از ما بالاتر است، اما مجددا خیزش پیک اپیدمی داشتند. بنابراین وقتی می‌گوییم بیماری آندمیک می‌شود که دوره اپیدمی و پست پاندمیک را پشت سر بگذارد و بعد بیماری به آندمیک بدل شود. باید توجه کرد که در بیماری‌های پاندمیک، اگر کشوری جابه جایی‌های جمعیتی را به میزان کافی کنترل نکند، با ترددهایی که انجام می‌شود، رسیدن به مرحله آندمیک سخت‌تر و بعیدتر است. اکنون کشوری مانند نیوزیلند به‌شدت مرزهایش را کنترل می‌کند و اگر یک مورد مشکوک کرونا وارد شود، سریع برخورد کرده و فرد را قرنطینه می‌کنند، اما ما هنوز نظام مراقبتی‌مان در حوزه اپیدمی کامل نیست.