گروه اجتماعی- رعنا اسماعیلی
همزمان با آغاز بزرگ‌ترین برنامه‌ واکسیناسیون تاریخ و در میانه عظیم‌ترین همه‌گیری جهانی، سؤال‌های متعددی ذهن افکار عمومی را به خود مشغول داشته؛ خیلی‌ها می‌پرسند وقتی نوبتمان شد چه نوع واکسنی تزریق کنیم؟ ایرانی بهتر است یا خارجی؟ آیا واکسن‌های خارجی مزیت اضافه‌تری دارند؟ اصلا واکسن بزنیم یا نزنیم؟ پاسخ به این سؤالات، اهمیت فراوانی دارد. کم نیستند افرادی که بی‌پروا به شایعات دامن می‌زنند و تقریبامی‌شود گفت دامنه رواج این شایعات و بعضا تبلیغات منفی سازمان‌یافته علیه واکسن‌های مؤثر در پیش‌گیری از بیماری کووید ۱۹ به‌اندازه گسترش خود همه‌گیری جهانی کروناست.
نمی‌توان از کنار این اخبار و شایعات بی‌تفاوت گذشت، چون از دست دادن زمان در کنترل همه‌گیری جهانی عوارض فاجعه‌باری خواهد داشت و اگر این شایعات به‌صورت ضدتبلیغ در برابر برنامه  واکسیناسیون قد علم کنند مشخص نیست چه سرنوشتی در انتظارمان باشد. بنابراین ضرورت هوشیار بودن در برابر اخبار جعلی درخور توجه است.
از طرف دیگر، قریب به اتفاق کشورها استراتژی خود را بر واکسینه کردن اولویت‌دار افراد مسن و دارای بیماری‌های زمینه‌‌ای و حتی خطرناک استوار کرده‌‌اند، یعنی دقیقاهمان گروهی که حتی بدون وجود بیماری کووید ۱۹ و یا واکسیناسیون ریسک مرگ بالاتری دارند، با این حال مهم است که بدانیم چه واکسن‌هایی امن هستند و کارآیی بهتری دارند. هرچند که برخی از صاحب‌نظران معتقدند، انجام مقایسه بین واکسن‌های مختلف کرونا می‌تواند یک بازی خطرناک باشد. درزمانی که گسترش برنامه‌های واکسیناسیون و ایمن‌سازی از هر چیز دیگر مهم‌تر است، مقایسه اثربخشی واکسن‌ها کار سازنده‌ای نیست. این صاحب‌نظران تأکید می‌کنند، «واقعیت این است که اثبات شده است تمامی واکسن‌های تأییدشده، در ایجاد ایمنی در برابر عوارض شدید و بستری در بیمارستان به طرز چشمگیری مؤثر هستند. این یک پیروزی بسیار ضروری است که از فشار بر بخش خدمات بهداشتی می‌کاهد و بی‌تردید چالش واقعی، تزریق هر چه بیشتر واکسن است. در وضعیتی که کشورها برای تهیه واکسن با هم درگیر شده‌اند و صف‌های طولانی باهدف خرید این محصول استراتژیک شکل گرفته، این بحث که کدام واکسن بهتر است، فقط باعث تضعیف اعتماد عمومی و جلب توجه مردم به نکات منفی می‌شود و کار سازنده‌ای نیست.» 
البته تردیدی نیست که تفاوت‌های انکارناپذیری بین واکسن‌ها وجود دارد که نمی‌توان آن‌ها را نادیده گرفت. از طرفی در ماه‌های آینده، ناگزیر نسخه‌های جهش‌یافته بیشتری از کرونا شیوع خواهند یافت. با این تحول گریزناپذیر، تصویر کنونی از میزان اثربخشی واکسن‌ها قاعدتادچار تغییراتی می‌شود. با این حال، نتیجه نهایی این است که واکسن‌های موجود، مؤثر و ایمن هستند و شیوع ویروس را متوقف می‌کنند و در برابر نسخه‌های کنونی ویروس کارایی دارند. مهم است که مقایسه واکسن‌ها ما را از این واقعیت غافل نکند. 
جان کلام آنکه، تمامی واکسن‌های کرونا که تاکنون در کشورهای مختلف دنیا در حال تزریق هستند، مجوز استفاده اضطراری گرفته‌اند و
 در کنار این مسئله همچنان آزمایش‌ها بالینی ادامه دارد. البته در خصوص دو واکسن آسترازنکا و جانسون‌اندجانسون نگرانی‌هایی درباره احتمال ایجاد لخته خون و مرگ ایجاد شده است.
 به همین دلیل تزریق این دو واکسن بعد از مدتی توقف در برخی کشورها، دوباره از سر گرفته شد. چراکه مزایای این واکسن‌ها به مراتب بیشتر از عوارض جانبی اندک آن‌هاست. به‌طور مثال در بین ۷ میلیون فرد واکسینه شده با واکسن جانسون‌اندجانسون، تنها ۷ نفر دچار عارضه لختگی خون شده‌اند. 
به گفته سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا واکسن آسترازنکا به ازای هر ۲۵۰ هزار تزریق ممکن است یک لخته ایجاد کند که آن هم قابل‌درمان است. به ازای هر یک‌میلیون تزریق نیز گزارش یک فوتی داده شده که این مورد هم در حال بررسی است که آیا به خاطر همان لخته بوده یا نه. اما ویروس کووید۱۹ به ازای هر ۱۰۰ نفر، حدود ۱۷ لخته خون ایجاد می‌کند. بنابراین مشاهده می‌شود که اصلا قابل‌مقایسه با تزریق واکسن نیست. 
تحلیل عمیق‌تر پیرامون واکسن کرونا و پاسخ به پرسش‌های رایج جامعه، مستلزم آن است که با کارشناسان گفت‌وگو کنیم. در این زمینه 
گپ و گفتی با دکتر «محمدحسین یزدی» رئیس مرکز تحقیقات واکسن دانشگاه علوم پزشکی تهران داشته‌ایم که در ادامه از نظر می‌گذرانید. 
 سؤال اصلی برای مردمی که به مراکز تزریق واکسن مراجعه می‌کنند این است که کدام واکسن خوب‌تر است و به‌عنوان‌مثال بین واکسن کوو ایران برکت و سینوفارم باید کدام را انتخاب کنند؟
 به لحاظ ساختاری هر دو این واکسن‌ها، یکسان هستند و ویروس غیرفعال شده‌اند، از این نظر باهم تفاوت عمده‌ای ندارند. در مطالعات بالینی هم کووبرکت و هم سینوفارم، کمترین عوارض را نشان داده‌اند و عمده افرادی که حتی بعد از مطالعات بالینی این دو واکسن را تزریق کرده‌اند، تجربیات مشابه ای دارند و عوارض جدی‌ای در رابطه با این دو نوع واکسن گزارش نشده است. در بحث افیکیسی واکسن هم این مسائل را باید بررسی کنیم، اول این‌که اگر فرد واکسن را تزریق کرد، چقدر محتمل است که به ویروس مبتلا نشود و دیگر این‌که چه‌قدر محتمل است بیماری را شدید و جدی نگیرد و یا منجر به مرگ نشود. خوشبختانه در حال حاضر این خبر را می‌توان داد که تمام واکسن‌ها در سرتاسر دنیا که تأییدیه گرفته‌اند و در حال مصرف هستند، باعث پیشگیری از بیماری شدید و بستری در آی سی‌یو و فوت شده‌اند و این ادعای سازمان جهانی بهداشت است، اما در برابر ابتلا به بیماری متفاوت از هم هستند و بعضا در برابر نوع دلتای ویروس که نوع مسری‌تری است، ایجاد محافظت کامل نمی‌کنند و تجربه خود ما هم این را تأیید می‌کند که افرادی بوده‌اند که هر دو دز واکسن را گرفته‌اند و اتفاقا واکسن خارجی هم بوده و در خارج از کشور هم تزریق کرده‌اند و در حال حاضر مبتلا به ویروس دلتا هستند ولی بیماری آن‌ها سبک است. این در مورد واکسن آسترازنکا و مدرنا هم صدق می‌کند و احتمال این‌که فرد به ویروس دلتا مبتلا شود هست ولی باعث وخامت حال و بستری در آی سی‌یو نخواهد شد. در مورد کوو ایران برکت نیز به همین صورت است و همه آن‌هایی که تستشان مثبت شده بعد از تزریق دو دز واکسن، کارشان به بستری نکشیده و فوت هم نشده‌اند. بنابراین می‌توان گفت، واکسن‌هایی که در کشور ما تزریق می‌شود، هیچ تفاوتی با یکدیگر ندارند. چون برای ما هدف از واکسیناسیون صرفا این نیست که به صد درصد پیشگیری از بیماری برسیم بلکه به دنبال افزایش سرعت واکسیناسیون هستیم تا زنجیره انتقال را قطع کنیم و از آن‌طرف به دنبال این هستیم که با ایمن کردن افراد بیشتر جلوی مرگ‌ومیر بیماری را بگیریم. سابق بر این هم در فصول سرد سال، یک اپیدمی از بیماری‌های تنفسی را داشتیم و در پاییز و زمستان بیماری آنفلوآنزا وجود داشت ولی به خاطر این‌که افراد در معرض خطر، واکسن آنفلوآنزا می‌گرفتند آمار مرگ‌ومیر همیشه پایین بود و آمار چشمگیری از مرگ‌ومیر گزارش نمی‌شد ولی همه در فصل پاییز و زمستان، کم و بیش تجربه‌ای از آنفلوآنزا داشتند و هیچ‌کس نگران این مسئله نبود و یا دچار ترس و واهمه نمی‌شد. برای برنامه واکسیناسیون کووید هم‌چنین هدفی در پشت پرده دنبال می‌شود تا واکسیناسیون عمومی بتواند شدت بیماری را در دنیا کاهش دهد و افراد ایمن را بیشتر کرده و لذا بیماری از این شدت و حدت فعلی فروکش کند. 
 این سؤال در شبکه‌های اجتماعی بسیار مطرح می‌شود که آیا واکسن خارجی بهتر است یا داخلی و آیا واکسن‌های خارجی مزیت اضافه‌تری دارند؟
لزوما خیر و این‌طور نیست که واکسن خارجی نسبت به واکسن داخلی بهتر باشد، به خصوص اگر در مورد پلتفرم سینوفارم و کووایران برکت سؤال شود که این دو واکسن کاملا شبیه به هم هستند و از پلتفرم ویروس غیرفعال شده‌اند بنابراین سینوفارم نسبت به کووایران برکت هیچ مزیتی ندارد و اگر در مورد پلتفرم‌های مختلف واکسن‌ها صحبت شود، ما ۵ پلتفرم نوترکیب را هم داریم، ازجمله پاستور که بر روی همین پلتفرم نوترکیب کار می‌کند و انستیتو رازی هم به همین صورت است و خوشبختانه پاستور هم مجوزش را گرفته و درصدد تولید انبوه است که به مصرف عمومی برسد و رازی هم در مرحله کلینکال ترایال است و امیدواریم این واکسن هم بتواند مجوز مصرف را اخذ کند اما بازهم در مقام مقایسه، ممکن است پلتفرم آسترازنکا و اسپوتنیک نسبت به سینوفارم در مطالعات بالینی برتری داشته باشند و درصد بیشتری از ایمنی را ایجاد کنند، ولی این‌که بخواهیم در بین واکسن‌های سینوفارم و کووایران برکت مقایسه‌ای داشته باشیم، این دو باهم تفاوتی ندارند. 
 چقدر تبلیغات سوء و یا مغرضانه تأثیر داشته در این‌که افراد نسبت به برخی از واکسن‌ها بدبین شوند؟ 
ببینید در مورد واکسن آسترازنکا که همان ابتدا مورداستفاده قرار گرفت، گزارش‌هایی به خصوص در اتحادیه اروپا ارائه شد مبنی براین‌که در برخی افراد زیر ۶۰ سال، مواردی از ایجاد لخته‌های خونی دیده‌شده و چند موردی هم به فوت منجر شد و در داخل کشور ما نیز از این بابت، شاهد نگرانی‌هایی بودیم و بسیاری از افراد تمایلی به تزریق این واکسن نداشتند و حتی نیروهای کادر درمان این سؤال را مطرح می‌کردند و دو دل بودند اما خودم همین واکسن را تزریق کرده‌ام و مشکلی نداشته‌ام و در کل کشور نیز از کسانی که واکسن آسترازنکا را تزریق کرده‌اند، مورد جدی‌ای گزارش نشده است که کسی بعد از تزریق دچار عوارض جدی شود و یا فوت کند. بنابراین خیلی حواس‌ها نباید معطوف به این تبلیغات یا حواشی باشد. در همان ابتدا که واکسیناسیون کووید ۱۹ در دنیا آغاز شد، پس از چند میلیون دز تزریق، چند مورد فوت هم گزارش شد که تبلیغات سوء و نادرستی شکل گرفت اما اکنون در سطح جهان بسیاری از واکسن‌ها در حال مصرف است و مشکل خاصی هم مشاهده نمی‌کنیم. حتی احتمال دارد این تبلیغات مغرضانه علیه واکسن‌های داخلی هم ایجاد شود که خوشبختانه تابه‌حال این اتفاق نیفتاده است و دستکم ندیده‌ایم کمپینی در مخالفت با واکسن‌های تولید داخلی به راه بیفتد، درحالی‌که علیه بسیاری از واکسن‌ها در سطح جهان، کمپینی‌هایی به منظور مخالفت به راه افتاده است که تزریق فلان واکسن متوقف شود اما سازمان بهداشت جهانی مصرانه ایستاد و گفت مزیت این واکسن‌ها بر معایب آن ارجحیت دارد و ما در شرایط پاندمی چاره‌ای نداریم جز این‌که واکسیناسیون را ادامه دهیم و اکنون ثمرات این مسئله را می‌بینیم و کشورهایی که واکسیناسیونشان کامل شده، علی‌رغم این‌که ویروس دلتا هنوز مسری و در حال گسترش است اما موارد شدید و بستری‌های آی سی‌یو در این کشورها قابل‌توجه نیست و این نشان‌دهنده تأثیرات واکسیناسیون است. ما باوجوداین‌که می‌بینیم روزانه ۶۰ تا ۷۰ هزار مبتلای جدید گزارش می‌شود اما آمار مرگ‌ومیر و بستری‌های آی سی‌یو به شکل چشمگیر افزایش نیافته  که این از اثرات واکسن است. در گذشته اگر روزانه ۶۰ هزار مبتلا داشتیم، محال بود که ۱۵۰۰ تا ۲ هزار مرگ‌ومیر را تجربه نکنیم اما در حال حاضر این‌گونه نیست و ماهم در ایران باید به این مرحله برسیم و پوشش واکسیناسیونمان آن‌قدر گسترش پیدا کند که اگر پیکی هم مثل پیک پنجم اتفاق افتاد که عدد ابتلای روزانه ما تقریبا ۳۰ هزار مورد است، میزان مرگ‌ومیرهایمان به شکل چشمگیر افزایش پیدا نکند. اتفاقی هم که افتاده این است که ویروس دلتا از جنوب شرق کشور واردشده و چون کادر درمان از قبل واکسینه شده‌اند، موردی از فوت در بین کادر درمان زاهدان نداشتیم که این اثری مثبت است و اگر این موارد در رسانه‌ها انعکاس یابد، مردم متوجه می‌شوند که چقدر واکسن مؤثر است و به دلیل برخی تبلیغات مغرضانه و نادرست، نگاه بدی نسبت به برخی واکسن‌ها نخواهند داشت. 
  برخی افراد ضدواکسن‌اند و نگرش خوبی نه به واکسن داخلی دارند و نه خارجی و یا نسبت به تزریق واکسن به‌شدت واهمه دارند و می‌خواهند جامعه را نیز با خود همراه کنند. آیا اگر در مراکز واکسیناسیون، چندین مدل واکسن ارائه شود و آن‌ها امکان انتخاب داشته باشند، می‌توان این افراد ضد واکسن را نیز به واکسینه شدن ترغیب کرد؟
خیر این‌طور نیست. اساسا این نوع کمپین‌ها و مخالفت‌ها با واکسن، علمی نیست که ما بخواهیم با انتخاب منوی متفاوت به افراد کمک کنیم که خود آن‌ها مدل واکسنی که می‌خواهند را انتخاب کنند. این موضوع را می‌توان مقایسه کرد با مسئله واکسیناسیون در کودکی، همه این مخالفان در کودکی واکسن دریافت کرده‌اند، اما مگر دچار مشکل شده‌اند؟ مگر آن موقع که کودک بودیم و برای تزریق واکسن به مراکز مراجعه می‌کردیم، کسی از ما سؤال می‌کرد که چه واکسن سرخکی را می‌خواهیم دریافت کنیم؟ همان نوع واکسنی که در کشور موجود بود تزریق می‌شد و مسئله خارق‌العاده و عجیبی و غریبی که آن را به واکسیناسیون ربط بدهند اتفاق نیفتاده است. کمپین‌های ضدواکسن را می‌توان گفت که کمپین‌هایی بی‌بنیه و اساس هستند و احساسی عمل می‌کنند و این بحث را می‌توان مقایسه کرد با موضوعی که اخیرا رایج شد و گفتند بدن بعد از تزریق واکسن، آهن‌ربایی می‌شود. به همین علت به کمپین‌های ضد واکسن انتقادات زیادی وارد است. شما نمی‌توانید با انتخابی که در تزریق واکسن‌های نوترکیب یا ویروس غیرفعال شده و سایر گزینه‌ها به افراد می‌دهید، آن‌ها را نسبت به تزریق واکسن خوش‌بین کنید چون این افراد به‌طورکلی با واکسیناسیون مشکل دارند و طبق گزارش‌هایی که دیده‌ایم این‌ها عمدتا بی‌سواد به نظر می‌رسند و نمی‌توان این افراد را توجیه علمی کرد، شاید این افراد کمی علمی صحبت کنند ولی آدم‌های عادی هم اگر پای سخنان آن‌ها بنشینند و این افراد را آنالیز کنند متوجه می‌شوند که این‌ها بیشتر تابع جهل‌اند تا تابع علم. چون واکسیناسیون در دنیا روندی چندین و چندساله است و نباید با اظهارات غیرعلمی، هراسی در دل مردم ایجاد کرد.
  چرا باید این هراس یا دو دولی در بین برخی از مردم وجود داشته باشد که واکسن را بزنیم یا نزنیم، طبق گفته شما ما در کودکی واکسن تزریق کرده‌ایم و بدون هیچ مشکلی اکنون به این سن رسیده‌ایم، پس این ترس‌ها و دو دولی‌ها از کجا می‌آید، چرا هنوز برخی مردم بین دوراهی تزریق یا عدم تزریق واکسن مانده‌اند؟
ما در شرایط پاندمی قرار داریم و راهی به اسم واکسیناسیون پیش پایمان گذاشته شده، تا قبل از این‌چنین مسئله‌ای را شاهد نبودیم و فقط واکسن آنفلوآنزا در داروخانه‌ها موجود بود و هرکس می‌خواست و یا افراد در معرض خطر آن را تزریق می‌کردند و حتی در داروخانه‌ها این واکسن اضافه هم می‌آمد و تاریخ‌مصرفش می‌گذشت. در حال حاضر که با شرایط پاندمی روبه‌رو هستیم همه دنبال واکسن‌اند و عده‌ای نیز نسبت به تزریق آن مردد هستند که واکسن بزنند یا نزنند اما خطابم به کسانی که مردد هستند این است که چقدر اطمینان دارند به بیماری مبتلا نشوند و اگر مبتلا شدند به نوع وخیم آن دچار نشوند و یا جانشان را از دست ندهند؟ اگر به آمارها هم نگاه کنیم مشخص است که چه تعداد افراد بر اثر ابتلا به بیماری جان‌باخته‌اند و چه تعداد به خاطر تزریق واکسن جانشان را از دست داده‌اند. تزریق واکسن، انتخابی عقلانی است ما می‌بینیم افرادی که جوان‌اند و براثر ابتلا فوت می‌کنند اما آمار مرگ‌ومیر مبتلایان کرونا در افراد ۷۰ سال به بالا که واکسینه شده‌اند، در حال کاهش است. این نشان می‌دهد که واکسیناسیون کار خودش را انجام می‌دهد، ما چقدر اطمینان داریم که با عدم تزریق واکسن، مبتلا هم نشویم، چه تضمینی برای این مسئله وجود دارد؟ اما این تضمین را می‌توان داد که اگر بعد از تزریق، مبتلا هم بشویم، حالمان وخیم نشود. 
  به نظر می‌رسد این از القائات شبکه‌های اجتماعی است که سعی دارند این مسئله را رواج دهند که بعضی افراد با تزریق دو دز واکسن، دوباره مبتلا شده‌اند!
هیچ عیبی ندارد. ما قرار نیست جلوی ابتلا را تا قبل از واکسیناسیون کامل بگیریم. ما وقتی می‌توانیم به طورکامل جلوی ابتلا را بگیریم که همه ۸۵ میلیون جمعیتی که داریم، هر دز واکسن را تزریق کرده باشند که تحقق این مسئله برنامه زمانی یکی، دوساله را می‌طلبد و اگرچه سرعت واکسیناسیون در حال افزایش است و ما امیدواریم این روند ادامه داشته باشد و با مانعی برخورد نکنیم اما نکته اینجاست که پروسه‌ای زمان‌بر است و مادامی که به آن نقطه نرسیم، نمی‌توانیم با واکسیناسیون جلوی ابتلا را بگیریم. وقتی این مسئله محقق می‌شود که طیف وسیعی از جامعه واکسینه شده باشند. تا هنگامی‌که این اتفاق نیفتد با واکسن زدن نمی‌توانید میزان ابتلا را کاهش دهید بلکه می‌توانید میزان وخامت بیماری را کاهش دهید و خود این نکته هم حائز اهمیت است که در صورت بیماری، کارتان به بستری و فوت نکشد. درست مثل سرماخوردگی که همه‌ساله افراد مبتلا می‌شوند و مشکلی پیش نمی‌آید.
 در حال حاضر هم باید با واکسیناسیون به همان دوران برگردیم. در جمع‌بندی اظهاراتم بازهم باید تأکید کنم که درواقع تمام واکسن‌ها تاکنون خوب بوده‌اند و خطرات ناشی از ابتلا به کرونا بسیار بیشتر از عوارض واکسن است. از طرفی میزان واکسن کرونا نیز محدود است. اما نکته مهم این است که احتمال جهش‌های بیشتر ویروس وجود دارد و بنابراین هر چه زودتر باید واکسیناسیون افراد با هر واکسنی که موجود است انجام شود. درواقع گویی نوعی مسابقه بین ویروس و واکسینه کردن افراد وجود دارد که بهتر است ازآنجا نمانیم.