گروه اجتماعی- مرضیه صاحبی
بازهم به رسم معمول، برای ذخیره‌گاه طبیعی زیست‌کره و پناهگاه حیات‌وحش ایران که از تخریب‌های شدت‌یافته‌ زیست‌محیطی در امان مانده، نسخه گردشگری پیچیده اند، موضوعی که حدود ۲۰ سال محل کشمکش و اختلاف میان هواداران محیط‌زیست با دولت‌ها بوده است. مناقشه ای که یک‌سوی آن هواداران محیط‌زیست تمام قد ایستاده اند و رفتارهای غیرکارشناسی با آشوراده را برنمی تابند و یک‌سوی دیگر آن مسئولین دولتی هستند که هرگاه اجرای طرح گردشگری در این جزیره بکر و دست‌نخورده را مطرح کرده اند با انتقادهای تند هواداران محیط‌زیست مواجه شده اند. سرمایه‌گذاران هم بدون اطلاع از چند وچون فعالیت در مناطق زیست‌محیطی و حفاظت‌شده کشور چشم طمع به زمین‌های بکر آشوراده دوخته‌اند. 
پیوسته، به ارائه طرحها و برنامه‌هایی بدون انجام مطالعات دقیق کارشناسی بسنده شده و گویا اجرای طرح گردشگری، مسابقه ای برای بهره‌برداری است؛ این مسابقه بی‌فرجام با هدف تصاحب جزیره آشوراده ادامه دارد. واضح است که بسیاری ناآگاهانه از اجرای پروژه گردشگری دفاع می کنند، اما هستند کسانی که دانسته و آگاهانه جز به منافع کوتاه‌مدت خود به چیز دیگری نمی‌اندیشند و بر این خطای فاحش اصرار دارند. رئیس جمهور پس از گلستان، این بار در سفر به مازندران و بازدید از جزیره میانکاله، توسعه طبیعت گردی با حفظ ملاحظات زیست محیطی را راهکار مناسبی برای توسعه گردشگری در شبه جزیره میانکاله برشمرده، اما تردیدها و نگرانی ها همچنان به قوت خود باقی است.
«مژگان جمشیدی»- مشاور عالی ستاد مردمی نجات آشوراده و از فعالان محیط زیست، در گفت و گو با «ما» مطرح می کند: علیرغم اینکه طرح مذکور در دولت گذشته و سیستم قضائی ذیل مدیریت ابراهیم رئیسی متوقف شده بود، اما اکنون که رئیسی سکان هدایت قوه مجریه را به دست گرفته، با اطلاعات غلطی که مسئولین استان گلستان و افراد ذی نفوذ به شخص رئیس جمهور ارائه کرده اند،
 بار دیگر، طرح اجرای گردشگری در آشوراده مطرح شده است.
جمشیدی اظهار تاسف می کند از اینکه؛ تمامی دولت ها هنگامی که روی کار آمدند، از یاد بردند که پشت طرح گردشگری آشوراده چه منافعی برای چه افراد خاصی نهفته است و تمامی موانع قانونی را به نام ملت اما به کام عده ای خاص زیرپا نهادند.  
***
سابقه پیگیری مسئولان اجرایی کشور در ارتباط با بحث آشوراده و اینکه موضوع اجرای طرح گردشگری از کجا شروع شد، قابل بحث است، چه اتفاقاتی افتاد که طرح در سه دولت قبلی با چالش مواجه شد و چرا فعالان محیط زیست و یا متخصصان دانشگاهی با این موضوع مخالفت کرده و پیگیری قضائی انجام دادند؟
بله، چندین بار در دستگاه قضائی پرونده تشکیل شد و بازهم شاهد آغاز این ماجرا بودیم. موضوع طرح به حدود ۲۰ سال پیش برمی گردد که در دولت هشتم، برای نخستین بار مطرح و مصوبه هیئت دولت را در زمان ریاست جمهوری محمد خاتمی دریافت کرد، در آن دوره، معصومه ابتکار، ریاست سازمان حفاظت محیط زیست و محمد مرعشی، ریاست سازمان میراث فرهنگی و گردشگری را برعهده داشتند، متاسفانه به صورت غیرقانونی برای ۳۸۰ هکتار از اراضی جزیره آشوراده سند مالکیت صادر شد و به طورکامل مشخص بود که غیرقانونی است، به این دلیل که اراضی شبه جزیره میانکاله و آشوراده در سال های پیش از انقلاب به عنوان اراضی ملی تعیین شده بود. این منطقه از سال ۱۳۴۹ و ۱۳۵۰ در اختیار سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفت و به عنوان تالاب بین المللی و منطقه حفاظت شده و سال ۱۳۵۴ به عنوان پناهگاه حیات وحش مشخص شد، بنابراین هیچ کس نمی توانست برای این اراضی سند صادر کند.
متاسفانه بنیاد مستضعفان ادعای مالکیت ۳۸۰ هکتار از این اراضی را مطرح و مدتی بعد این بنیاد به مبلغ ۱۹ میلیون تومان، اراضی را در اختیار یک شرکت خصوصی  قرار داد و مدیریت این شرکت با عنوان «مناطق گردشگری جهان» با فردی به نام محمدرضا یزدان پناه بود که بیش از ۱۰ سال سابقه ریاست منطقه آزاد کیش را داشت؛ این ها می خواستند آشوراده را به کیش دوم ایران تبدیل کنند. خوشبختانه دولت هشتم که تغییر کرد و دولت نهم روی کار آمد، سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان بازرسی کل کشور، با پیگیری هایی که فعالین محیط زیست داشتند به قضیه ورود کرده و نهایتا در سال ۸۷ مالکیت سازمان مناطق گردشگری جهان در این ۳۸۰ هکتار با حکم قضائی باطل شد و این اراضی دوباره به محیط زیست برگشت، اما در دولت دهم، رئیس وقت سازمان محیط زیست این بار تصمیم گرفت کل جزیره آشوراده را با وسعتی بیش از ۶۰۰ هکتار برای اجرای طرح گردشگری در اختیار یک شرکت لبنیاتی در استان گلستان قرار دهد که با پیگیری رسانه ها و فعالان محیط زیست،
 در اواخر این دولت، ۶۰۰ هکتار به ۵۰ هکتار کاهش یافت؛ پس از آن، دیگر عمر دولت دهم برای اجرای این طرح کفاف نداد. تا اینکه چند ماه پس از روی کار آمدن دولت یازدهم، برخلاف انتظار ما، به دستور اسحاق جهانگیری، (معاون اول) و حتی شخص حسن روحانی، ماجرا آغاز و یک سال بعد یعنی سال ۹۳ تفاهم نامه ای میان روسای سازمان میراث فرهنگی و سازمان حفاظت محیط زیست وقت برای اجرای طرح گردشگری در همان ۳۸۰ هکتار، مجددا امضا شد که این بارهم ما فعالان محیط زیست و رسانه ها به داد قضیه رسیدیم و شکایتی برای سازمان بازرسی کل کشور تنظیم شد، خوشبختانه این سازمان، طرح را به دلیل اشکالات قانونی و موافقت غیرقانونی سازمان محیط زیست با این موضوع، به مدت یک سال متوقف کرد و پس از آن تا سال ۹۵ تمدید شد. ستاد مردمی نجات آشوراده نیز از سال ۱۳۹۳ با مشارکت بیش از ۲۰۰ تشکل غیر دولتی از سراسر کشور تشکیل شد. در سال ۹۶ این ستاد شکایتی علیه رئیس سازمان محیط زیست به دادگاه برد  و پرونده به دادسرای رسیدگی به تخلفات کارکنان دولت رفت، ما به مصوبات پی در پی شورای عالی شهرسازی و معماری و قوانین الحاق ایران به کنوانسیون حفاظت از تنوع زیستی و به کنوانسیون حفاظت از تالابها یا کنوانسیون رامسر و به قوانین  شکار و صید و حفاظت و بهسازی محیط زیست ایران استناد کردیم که تمامی این ها در مجلس شورای اسلامی و طی سال های گذشته به تصویب رسیده بود و اجرای طرح گسترده گردشگری در این منطقه مطابق این قوانین غیر قانونی بود.
 با استناد به این مواد قانونی، جلو رفتید و توانستید تا به امروز اجرای این طرح را متوقف کنید؟
همین طور است، اما متاسفانه علیرغم اینکه طرح مذکور در دولت گذشته و سیستم قضائی ذیل مدیریت ابراهیم رئیسی متوقف شده بود، اکنون در دولت سیزدهم که رئیسی سکان هدایت قوه مجریه را به دست گرفته، با اطلاعات غلطی که مسئولین استان گلستان و یک سری افراد ذی نفوذ به شخص رئیس جمهور داده اند، دوباره طرح اجرای پروژه گردشگری در آشوراده مطرح شده است. همواره افراد پرنفوذ و مسئولین استان گلستان طی ۲۰ سال گذشته با ارائه اطلاعات غلط کوشیده اند که پای مقام عالی رتبه قوه مجریه را برای تصمیم گیری در  پناهگاه حیات وحش میانکاله به میان ماجرا بکشانند. 
این نگرانی وجود دارد که مطابق با معیارها و ملاحظات در مناطق محیط زیستی و زون‌های حساس عمل نکنند.
اگر قرار باشد طرح گردشگری در این منطقه اجرایی شود، باید در راستای طرح مدیریت مناطق حفاظت شده باشد. در همه جای دنیا، طبیعت گرد به مناطق حفاظت شده و پارک های ملی وارد می شود اما به دنبال تماشای حیات وحش است. طبیعت گرد قرار نیست به منطقه حفاظت شده برود و بعد در هتل اسکان پیدا کند، طبیعت گرد در سراسر دنیا از قاره آمریکا و استرالیا و آفریقا تا آسیا و کشورهای همسایه، به منطقه حفاظت شده می رود، به این منظور که حیات وحش را تماشا کند اما متاسفانه طرح هایی که طی ۲۰ سال گذشته، برای اجرای گردشگری در این منطقه تهیه شده، کوچکترین قرابتی با طبیعت گردی واقعی نداشته که اگر چنین شود، دیگر حیات وحشی باقی نمی ماند.  
تالاب بین المللی میانکاله یکی از مهمترین تالابها در منطقه خاورمیانه و غرب آسیاست که با از بین رفتن دریاچه ارومیه در آذربایجان غربی و تالاب هورالعظیم در استان خوزستان، تالاب هامون در استان سیستان و بلوچستان و بختگان و پریشان در استان فارس، بیش از دو دهه است که مهمترین تالاب منطقه غرب قاره آسیا محسوب می شود و بیشترین تعداد پرندگان مهاجر به این نقطه می آید، این ها نیاز به آرامش و امنیت دارند و اگر قرار باشد وسط این تالاب که جزیر آشوراده هم جزئی از تالاب بین المللی میانکاله و خلیج گرگان است، قایق موتوری با حجم انبوهی از گردشگر تردد کند، پرنده در چنین ازدحامی کجا امکان زندگی و آرامش داشته باشد؟ اگر قرار باشد شناگران در ساحل آشوراده انواع بازی های آبی و سایر تفریحات را انجام دهند، فُک خزری که نسل آن به دلایل متعدد رو به انقراض است و یکی از مهمترین زیستگاه های فُک خزری در سواحل آشوراده و شبه جزیره میانکاله است، چگونه می تواند به بقای خود ادامه دهد؟ 
برای همین است که ما معترضیم و معتقدیم دستور اجرای طرح گردشگری چه از طرف دولت محمد خاتمی و محمود احمدی نژاد و چه از طرف دولت حسن روحانی و اکنون دولت ابراهیم رئیسی، غیرکارشناسی و غیرقانونی است و با تمامیت و یکپارچگی پناهگاه حیات وحش در تضاد است و آرامش و امنیت حیات وحش را سلب کرده و منجر به تغییر کاربری گسترده اراضی جزیره آشوراده می شود. ما در همه جای دنیا شاهدیم که طرح های طبیعت گردی در مناطق حفاظت شده در خدمت طبیعت گرد نیست، بلکه در خدمت حیات وحش است. یعنی طبیعت گرد هزینه کلانی را می پردازد تا در یک چارچوب و شرایط بسیار بسته، به مناطق حفاظت شده برود و حیات وحش را در یک شرایط بسیار ایزوله ببیند و از محل درآمد حاصل از طبیعت گردی، به حفظ گونه های در خطر انقراض و مردم بومی آن مناطق کمک می شود که کمتر شکار و یا تخریب صورت بگیرد. 
طبعا بهره‌برداری صحیح باید به درآمدزایی مستقیم برای جوامع محلی منجر شود، اما درباره طرح گردشگری آشوراده به نظر می‌رسد که تمرکز بیشتر بر سرمایه‌گذاری‌های دولتی و خصوصی است. 
مسئولین سازمان های حفاظت از محیط زیست و میراث فرهنگی و روسای جمهور که در این ۲۰ سال، طرح گردشگری خود را ارائه کرده اند، باید به این سوال پاسخ دهند در کجای طرح آنها، منافع مردم بومی که بعضا ساکن در جزیره آشوراده بودند، دیده شده؟ گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی اجرای طرح گردشگری آشوراده، حتی فاقد مطالعات اجتماعی است و در حد چند صفحه، اطلاعات جمعیتی و عادی که از مرکز آمار ایران دریافت کرده اند را داخل گزارش گذاشته اند و اساسا فاقد مطالعات اجتماعی است. مردم محلی هم مخالف اند، چون سود حاصل از این طرح گردشگری منحصرا قرار است در جیب عده ای خاص برود. اگر بناست طرح گردشگری در این منطقه اجرایی شود، تعداد ساکنان بومی جزیره مشخص است، چرا به این ها اجازه داده نمی شود که منازلشان را بازسازی کرده و به اقامتگاه های بوم گردی تبدیل کنند ، تا طبیعت گرد شب مانی داشته باشد؟ در کجای طرح گردشگری آقایان مردم محلی و حیات وحش دیده شده است؟ متاسفانه طرح گردشگری که برای  جزیره آشوراده تهیه شده، طرحی است که در این سالها با اعمال نفوذهای سیاسی مقامات استان تهیه شده؛ در واقع توصیه ها از جانب کسانی بوده که کوچکترین قرابتی با محیط زیست نداشتند، درحالی که منافع اقتصادی حاصل از ورود طبیعت گرد باید به جیب مردم محلی برود و بخشی از این درآمد هم صرف ارتقاء حفاظت در پناهگاه حیات وحش میانکاله شود، نه اینکه به صندوق دولت و استانداری و شرکت های خاص و آقازاده ها و افراد وابسته به احزاب سیاسی و … برود. آنچه ما می بینیم این است که به اسم گردشگری در سال های بعد شاهد رونق ویلاسازی و ایجاد حیاط خلوت برای یک عده از ما بهتران در آشوراده  خواهیم بود.  
ما در دولت حسن روحانی دیدیم که مسئولان سازمان میراث فرهنگی به طور مرتب در مصاحبه های خود وعده دادند که اگر سرمایه گذاران در مناطق حفاظت شده برای گردشگری سرمایه گذاری کنند، موانع موجود در زمینه صدور سند مالکیت از سر راه آنان  برداشته می شود! اما به عنوان شهروند این مملکت و کنشگر محیط زیست اجازه نخواهیم داد و به هرکجایی که لازم باشد شکایت کرده و جلوی این مسئله می ایستیم. طبق قوانین این کشور، آشوراده و میانکاله  اراضی ملی است و هرگونه ساخت و ساز و صدور سند مالکیت ممنوع است و این اراضی متعلق به همه مردم است، متعلق به استانداری گلستان نیست که بخواهد برای آن تصمیم بگیرد. 
پناهگاه حیات وحش میانکاله، ۵۰ سال است که به عنوان ذخیره گاه زیست کره  در یونسکو و به عنوان تالاب بین المللی در جهان به ثبت رسیده و متعلق به همه مردم جهان است و عده ای خاص نمی توانند به اسم گردشگری سازوکاری را در آنجا بنا کنند و در سال های آینده، نسبت به تغییر کاربری اراضی اقدام کنند. هر طرح گردشگری هم که قرار باشد در آنجا اجرایی شود، باید زیرنظر محیط زیست و بدون فشارهای سیاسی از بالا باشد و مجوزهای قبلی هم ابطال شود. طرح گردشگری فعلی آشوراده فاقد مطالعات اجتماعی است و موافقت مردم را ندارد. اجرای طرح گردشگری مورد نظر آقای رئیسی و ضرغامی برای آشوراده همانقدر ویرانگر و البته غیر قانونی است که امروز ما بگوییم، می خواهیم وسط تخت جمشید جنگلکاری کنیم.  
چقدر انتظار داشتید در دولت سیزدهم نیز این موضوع مطرح شود، باتوجه به اینکه در دوره ای که آقای رئیسی، مدیریت سیستم قضائی را برعهده داشتند، این پروژه متوقف شده بود.
متاسفانه تنها موضوعی که مسئولین دولت های متعدد در ۲۰ سال اخیر بر سر آن اتفاق نظر داشتند، اجرای طرح گردشگری در جزیره آشوراده بوده است؛ آقای رئیسی نیز همانند روسای جمهور قبلی عمل کرده، نه فقط این جزیره بلکه هر منطقه حفاظت شده، اگر قرار باشد، طرح گردشگری در آن اجرایی شود، به استانداری و سازمان همیاری های استان و میراث فرهنگی ارتباطی ندارد. طرح گردشگری باید در راستای طرح مدیریت مناطق چهارگانه باشد. طرح مدیریت پناهگاه حیات وحش میانکاله می گوید گردشگری در جزیره آشوراده، باید بدون ساخت و ساز باشد. اقداماتی که در بخش های خشکی جزیره مجاز است انجام شود، ساخت یک برج دیده بانی با مصالح بومی و یک تریل چوبی است که حتی  طبیعت گرد وقتی می خواهد در جزیره حرکت کند، پایش را بر روی گیاهان منطقه نگذارد تا گیاهان کوبیده نشوند؛ باید روی یک تریل چوبی که از سطح زمین بالاتر است، حرکت کرده و یا دوچرخه سواری و در یک قسمت محدودی سوارکاری کند. اما متاسفانه در طرح های گردشگری که تهیه شده، ساخت هتل، بازار سنتی و رستوران های متعدد تا پارکینگ خودرو، زمین گلف و تنیس در نظر گرفته شده است! طبیعت گردی که می خواهد آشوارده برود این چیزها را لازم ندارد حیات وحش لازم دارد! هدف طبیعت گرد عکاسی، نقاشی از طبیعت و اهداف مطالعاتی و تحقیقاتی و پرنده نگری است نه سایر تفریحات مرسوم در جامعه! در طرح مدیریت پناهگاه حیات وحش میانکاله که دهه ۸۰ تهیه و به تصویب شورای برنامه ریزی استانداری استان مازندران هم رسیده، انجام هرگونه بازی های آبی  تا شعاع ۲ کیلومتری در سواحل آشوراده ممنوع اعلام شده است. اما آقایان دنبال شیوه هایی برای اجرای طرح گردشگری در جزیره هستند که اگر اجرا شود حیات وحشی باقی نمی ماند و آشوراده همانند دیگر نقاط ایران که پذیرای انبوه گردشگران است، تبدیل به یک منطقه ویران و خالی از حیات و با انبوه زباله و … خواهد شد و در بهترین حالت همانند کیش می شود و به جای پرنده، انبوهی از ساخت و ساز اتفاق می افتد.   حال آنکه با پیگیری های ما، شورای عالی شهرسازی و معماری سال گذشته مصوبه ای داشت و تاکید کرد؛ تمامی ساخت و سازها باید در بندر ترکمن و گردشگری هم فقط در یک محدوده ۲۲ هکتاری جزیره باشد، ولی به نظر می رسد آقایان این مصوبه را هم نادیده گرفته اند. 
سخنان رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نیز بسیار حیرت آور است، ایشان گفته اند، «علاوه بر صدور مجوز زیست‌محیطی در سال ۱۳۹۷ با اسناد بالادستی موجود و بازدیدی که نمایندگان کمیسیون اصل ۹۰ مجلس در فروردین ماه ۱۴۰۰ از آشوراده داشتند، کار قانونی است و مشکلی ندارد.» 
بله مجوز در راستای مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری، نه در راستای مجوزهایی که در دولت روحانی و زمان خانم ابتکار و آقای کلانتری داده شده، آن مجوزها صددرصد غیرقانونی هست و خلاف نص صریح قوانین حفاظت و بهسازی
 محیط زیست و قانون الحاق ایران به کنوانسیون حفاظت از تالاب های جهان و قانون الحاق ایران به کنوانسیون حفظ تنوع زیستی است، اگر این طرحها اجرایی شود، امنیت منطقه متزلزل شده و دیگر تضمینی برای حفظ حیات وحش وجود ندارد و در واقع این یک اقدام خلاف قانون است. 
هیچ کدام از کنشگران محیط زیست راضی نیستند و ما در تدارک یک شکایت جدید به دستگاه قضائی هستیم که در دولت آقای رئیسی هم جلوی این قضیه را بگیریم.
متاسفانه طی سال های گذشته در این زمینه شفاف سازی صورت نگرفته، درست است؟
 دقیقا به همین دلیل است که می گوییم طرح گردشگری آشوراده یک طرح مخرب، ویرانگر، ضد محیط زیست و ضد منافع مردم محلی است. اگر جز این بود در تمام این ۲۰ سال با شفافیت و صداقت با مردم صحبت می کردند.  
حداقل یک بار حرف ما منتقدان را گوش می کردند، متاسفانه هر بار به سازمان محیط زیست اعلام کردیم، طرح مطالعات ارزیابی را ببینیم؛ پاسخ شنیدیم که این طرح محرمانه است، حال آنکه در هیچ کجای دنیا طرح مطالعات ارزیابی برای بهره برداری از یک منطقه محرمانه نیست، مگر  آنجا تاسیسات اتمی یا سایت نظامی است که محرمانه باشد؟ مگر نمی گویند طرح گردشگری برای مردم است، پس چگونه آنها باید خبر داشته باشند ولی ما مردم، ما محیط زیستی‌ها و کنشگران باید بی خبر باشیم؟ 
اگر ما فعالین محیط زیست نبودیم، خاک جزیره آشوراده را در دولت های مختلف به توبره کشیده بودند. بنابراین در ستاد مردمی نجات آشوراده حق خود می دانیم از مسئولینی که می خواهند در این زمینه اقدام کنند، در محاکم قضائی طرح شکایت کرده و این مسئله را پیگیری کنیم. ولی واقعا تاسف آور است، تمامی دولت ها هنگامی که روی کار آمدند، از یاد بردند که پشت طرح گردشگری آشوراده چه منافعی برای چه افراد خاصی نهفته است و تمامی موانع قانونی را به نام ملت اما به کام عده ای خاص زیرپا نهادند.