کابوس نمک و نفت در چم شیر - روزنامه رسالت | روزنامه رسالت
شناسه خبر : 78306
  پرینتخانه » اجتماعی, مطالب روزنامه, ویژه تاریخ انتشار : 23 آذر 1401 - 0:46 |
مروری بر دیدگاه‌ کارشناسان درباره عواقب آبگیری پنجمین سد بزرگ ایران

کابوس نمک و نفت در چم شیر

مدت‌هاست کارشناسان زمین‌شناسی و محیط‌زیست، یک‌صدا و مستمر از عواقب گشایش سد چم شیر می‌گویند و ازآنجایی‌که دولت‌ها، به سدسازی‌ روی خوش‌نشان می‌دهند، هشدارها تأثیری در عملیات اجرایی سد نداشته و قرار است در روزهای آینده آبگیری شود، یکی از ۵ سد بزرگ کشور که بر روی رودخانه زُهره ساخته‌شده و به علت قرار گرفتن بر سازند گچی و نمکی گچساران، همان بلایی را بر سر زهره می‌آورد که شورابه‌های سد گتوند بر سر کارون آورد و البته به شکلی فاجعه‌بارتر! 
کابوس نمک و نفت در چم شیر

گروه اجتماعی 
مدت‌هاست کارشناسان زمین‌شناسی و محیط‌زیست، یک‌صدا و مستمر از عواقب گشایش سد چم شیر می‌گویند و ازآنجایی‌که دولت‌ها، به سدسازی‌ روی خوش‌نشان می‌دهند، هشدارها تأثیری در عملیات اجرایی سد نداشته و قرار است در روزهای آینده آبگیری شود، یکی از ۵ سد بزرگ کشور که بر روی رودخانه زُهره ساخته‌شده و به علت قرار گرفتن بر سازند گچی و نمکی گچساران، همان بلایی را بر سر زهره می‌آورد که شورابه‌های سد گتوند بر سر کارون آورد و البته به شکلی فاجعه‌بارتر! 
پیش‌بینی حسین آخانی- از افشاکنندگان پیامدهای سد چم‌شیر نشان‌دهنده آن است که شرایط این سد به‌مراتب از گتوند بدتر خواهد شد. چراکه به گفته او «آب رودخانه زهره نسبتا شور است و آب این رودخانه ۲۰۰۰ میکروزیمنس بوده که همین حالا هم برای کشاورزی مفید نیست و باعث شوری اراضی می‌شود. بعد از آبگیری سد چم‌شیر، شوری آب رودخانه به دلیل حل شدن نمک سازندهایی که مخزن سد در آن‌ها قرارگرفته، قطعا بیشتر می‌شود.» 
کارشناسان منابع آبی توده نمکی در این دو سد را مقایسه کرده‌اند که این توده در «سد گتوند، ۲٫۵ کیلومتر در مخزن ۶۰ کیلومترمربعی بوده، حال اینکه در سد چم شیر ۷۰ درصد دریاچه این سد، در گنبد نمکی سازند واقع‌شده است.» 
 هشدارهایی که مورد بی‌اعتنایی قرار گرفت
 برخی کارشناسان در پنج سال گذشته پیامدها و آسیب‌های این سد را مکرر اعلام کرده‌اند اما آن‌طور که پیداست، اعتنایی به این هشدارها نشده است. اردیبهشت‌ماه ۹۸ در گزارش یک گروه تحقیقاتی از دانشگاه تهران به‌صراحت این مسئله مورد تأکید قرارگرفته که «در مطالعات کیفی، اثر سازند گچساران بر کیفیت آب مخزن در نظر گرفته نشده است». در نامه‌ای هم که دی‌ماه ۹۵ از سوی دفتر مطالعات سد و نیروگاه سازمان آب و برق خوزستان خطاب به مدیرعامل وقت این سازمان نوشته‌شده، این مسئله به‌صراحت مورد تأکید قرارگرفته است که: «وجود چشمه‌های آب‌شور و تشکیلات تبخیری گچساران متشکل از ژیپس، انیدریت و نمک و مناطق با پتانسیل بالای انحلال گچ و نمک به‌ویژه در بخش انتهایی دریاچه سد چم‌شیر بر نامطلوب شدن کیفیت آب دریاچه سد می‌افزاید.» 
اظهارات جهانشیر محمدزاده- دانشیار بخش مهندسی آب دانشگاه شیراز هم با تکیه‌بر نتایج تحقیقات صورت گرفته در این دانشگاه از افزایش شدید شوری آب رودخانه زهره در مناطق پایین‌دست سد و بروز زیان به کشاورزان این مناطق حکایت دارد. او اولین مشکل این سد را مربوط به پایین بودن کیفیت آب ورودی به مخزن سد عنوان و تصریح کرده است: «به دلیل وجود منابع شور‌کننده متعدد در حوضه آبریز بالادست سد، شوری آب رودخانه زهره در محل سد زیاد است.» مشکل دوم به‌قرار گرفتن ۷۰ درصد از مساحت مخزن سد روی سازند گچساران ارتباط دارد، که دراین‌باره محمدزاده می‌گوید: «با توجه به اینکه گچ یکی از واحدهای اصلی تشکیل‌دهنده سازند گچساران است و قدرت انحلال‌پذیری آن در آب زیاد است، انحلال گچ باعث تشدید شوری آب ذخیره‌شده در مخزن سد می‌شود.» و اما مشکل سوم این سد مربوط به تشدید شوری توسط پدیده تبخیر از سطح آزاد آب مخزن سد است و در مورد علت آن دانشیار بخش مهندسی آب دانشگاه شیراز این‌گونه توضیح می‌دهد: «به دلیل قرارگیری مخزن سد چم‌شیر در یک ناحیه گرم و خشک، تبخیر از سطح آب مخزن سد زیاد بوده و می‌تواند تا بیش از ۱۰ درصد شوری آب ذخیره‌شده در مخزن سد را زیاد کند. با توجه به نبود اطلاعات مستند در ارتباط با رخ‌نمود نمک سازند گچساران در داخل مخزن سد، در زمینه تأثیر این موضوع بر شوری آب مخزن نمی‌توان با قطعیت اظهارنظر کرد ولی بااین‌وجود، ترکیب سه عامل شور بودن آب ورودی به مخزن سد، انحلال گچ سازند گچساران و تبخیر باعث می‌شود که شوری آب خروجی از مخزن سد زیاد باشد.»
با اجرای آبگیری علاوه بر انحلال نمک، آب با هیدروکربن‌های نفتی چاه‌های منطقه آغشته خواهد شد. موقعیت سازند گچساران در میادین نفتی، منجر به تشکیل پوششی برای ذخایر عظیم نفت در منطقه شده و این همان موضوعی است که می‌تواند پنجمین سد بزرگ کشور که ساخت آن از سال ۷۳ مطرح‌شده را به منبع آلودگی‌های زیست‌محیطی هم بدل کند. 
با تمام مخاطراتی که اعلام‌شده، وزارت نیرو به دنبال آبگیری این سد در روزهای پایانی آذرماه است. چراکه این اقدام را ذیل اختیارات قانونی این وزارتخانه می‌داند و برای انجام آن به هیچ‌یک از هشدارها توجهی ندارد، حتی منتظر تایید وزارت نفت و سازمان محیط‌زیست هم نیست. بااینکه رئیس سازمان حفاظت محيط‌زيست اعلام كرده بود: «تا وزارت نيرو نتايجش را درباره آبگيري سد چم‌شير ندهد، نمي‌توانيم پاسخ دهیم.» اما به نظر می‌رسد وزارت نیرو نيازی به اين مجوز ندارد و می‌خواهد تحت هر شرایطی آبگیری این سد را آغاز و مناطق پایین‌دستی در استان‌های کهگیلویه و بویراحمد و حتی خوزستان را با مصیبتی عظیم‌تر از سد گتوند مواجه سازد. 
بااین‌وجود، کارشناسان و صاحب‌نظران همچنان با اعلام مواضع خود، هشدارهای گذشته را تکرار کرده و تعویق آبگیری «چم‌شیر» را خواستار شده‌اند. در این زمینه، عباس بحرودی، عضو هیئت‌علمی دانشکده مهندسی معدن دانشگاه تهران در گفت‌وگو با «پیام ما» به مشکلی که سد چم‌شیر و سدهای دیگر در رشته‌کوه‌های زاگرس در خوزستان و کهگیلویه دارند، اشاره‌کرده است که مطابق دیدگاه تخصصی او، این مشکل، سازند گچساران است. سازندی که ازنظر نفتی بسیار بااهمیت است، پوش‌سنگی از مواد تبخیری و دارای لایه‌هایی از نمک و گچ است. این لایه‌ها با هر بارندگی یا جریان آب، حل می‌شوند و آب را هم شور می‌کنند که این آب‌شور به زمین‌های کشاورزی و یا مصارف پایین‌دست خسارت وارد می‌کند و در سد گتوند شاهد این اتفاق بودیم. 
به گفته بحرودی، این سازند بسیار شناخته‌شده است و در محل ساخت سد گتوند به شکل معدن نمک قدیمی در منطقه شهرت داشته و اهالی سال‌ها از آن برداشت می‌کردند اما سازندگان به آن بی‌توجهی کردند. حالا مشابه آن را در سد چم‌شیر هم داریم و در اینجا نیز این سازند در مخزن سد قرارگرفته است. بنابراین با توجه به تجربه سد گتوند، به‌احتمال خیلی زیاد انحلال نمک در آب، در سد چم‌شیر هم تکرار می‌شود و انتظار همین وضعیت راداریم.
مشکل دیگر سد چم‌شیر تداخل آن با طرح‌های اکتشاف نفت است که بحرودی آن را به‌عنوان دیگر مخاطرات این سد برشمرده و توضیح می‌دهد که «دریاچه سد چم‌شیر روی طاقدیس گچساران قرار می‌گیرد، این در حالیست که در برنامه ازدیاد برداشت نفت، چاه‌هایی حفر و گازهایی با فشار زیاد به مخزن تزریق می‌شود. ازآنجایی‌که پوش‌سنگ روی مخزن ضخامت زیادی ندارد، ممکن است تحت‌فشار زیاد بترکد یا منفجر شود. این‌ها احتمالاتی است که هنوز پاسخش مشخص نشده زیرا مدل‌سازی و مطالعاتی روی آن انجام‌نشده است.» 
ساخته‌شدن تاج سد روی سازند میشان که از جنس آهک است، مشکل سوم سد چم‌شیر است که سازند میشان، روی سازند گچساران قرارگرفته که در تماس با آب، حالت ناپایدار و خردشدگی پیدا می‌کند بنابراین احتمال ترک‌خوردگی و شکسته شدن تاج سد را به‌وجود می‌آورد.
بحرودی این مشکلات را درحالی مطرح می‌کند که به تأکید او، باید همه این موارد در مطالعات زمین‌شناسی، مطالعات محیط زیستی و کیفی آب‌دیده می‌شد اما همچون سد گتوند به این مسائل مهم بی‌اعتنایی شده. قبل از آبگیری سد گتوند از سازندگان خواسته شد که آبگیری را متوقف کنند اما توجهی نکردند. در این مورد هم مشخص نیست که قرار است چه تصمیمی اتخاذ شود. بی‌تردید باید برای حل مشکل آب، به مدیریت آب روی آورد، زیرا سدسازی دیگر در کشور ما جوابگو نیست. 
 مخالفت مجلسی‌ها
نمایندگان مجلس نیز، همچون فعالان محیط‌زیست و اساتید دانشگاه به‌صف مخالفان این سد پیوسته‌اند. ازجمله سید کریم حسینی نائب رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی که اظهاراتش در ایسنا بازنشر شده است. او چم‌شیر را یادآور تراژدی گتوند دانسته و می‌گوید: «تجربه احداث سد گتوند در خوزستان یک تراژدی دردناک و تجربه‌ای بسیار تلخ است که باعث بروز مشکلات زیست‌محیطی فراوانی در استان شد و درصورتی‌که مجددا این تجربه تلخ با آبگیری سد «چم‌شیر» تکرار شود قطعا کشاورزی خوزستان با مشکلات جدی مواجه خواهد شد و همچنین مسائل زیست‌محیطی فراوانی گریبانگیر استان می‌شود.» 
حسینی از وزارت نیرو به‌عنوان متولی این سد می‌خواهد، ابهاماتی که در خصوص اجرای آن وجود دارد را برطرف کند و درعین‌حال تأکید کرده است که اجازه آبگیری سد «چم‌شیر» را با توجه به نظرات کارشناسی ارائه‌شده در این حوزه نخواهیم داد و مخالف این مسئله هستیم. باید دید وزارت نیرو در این زمینه چه راهکاری را ارائه می‌کند. 
سید مجتبی محفوظی- از دیگر نمایندگان مجلس، ضمن هشدار نسبت به آبگیری سد چم‌شیر و نشتی چاه‌های نفت این منطقه، انتقال آب از سرشاخه‌های کارون با هر عنوانی را خلاف قوانین طبیعت و محیط‌زیست عنوان و تبعات جبران‌ناپذیر آن را گوشزد کرده است.  به گفته محفوظی، با آبگیری این سد چا‌ه‌های نفت موجود فعال‌شده و نشتی این چاه‌ها به داخل آب، خسارات جبران‌ناپذیری به‌جای خواهد گذاشت. از سوی دیگر سالانه حجم بسیاری از نمک وارد مخزن سد چم‌شیر می‌شود. ورود این نمک‌ها فاجعه‌ای بزرگ در شرق خوزستان را رقم خواهد زد. اما در وزارت نیرو و سازمان محیط‌زیست به‌عنوان نهادهای متولی منابع آبی کشور ترک فعل‌هایی صورت گرفته و بانی وضع موجود شده‌اند و خسارات جبران‌ناپذیری را از خود به‌جای گذاشته‌اند. 
در تایید این ترک فعل‌ها می‌توان به اظهارات حسین آخانی- عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران گریز زد. او پیش‌ازاین، از تخلف‌های گسترده‌ای سخن گفته که در این طرح اتفاق افتاده است. به اعتقاد آخانی، «بزرگ‌ترین این تخلف‌ها در سازمان حفاظت محیط‌زیست رخ‌داده، زیرا ارزیابی  محیط زیستی این سد پذیرفته‌شده» و این درحالی است که ناظر بر اظهارات متخصصان و صاحب‌نظران، اگر سد چم‌شیر آبگیری شود، «دست‌کم ۵۰۰هزارتن نمک حل‌شده و ازطریق مخزن سد به رودخانه زهره پمپاژ خواهد شد.» بنابراین متولیان باید پیش از اقدام به آبگیری، مطالعات تکمیلی را در دستور کار قرار داده و سپس نسبت به آبگیری مطلوب آن اطمینان حاصل کنند. 
برهمین اساس «حبیب آقاجری»- نماینده حوزه انتخابیه بندر ماهشهر، امیدیه، هندیجان، بندر امام‌خمینی (ره) و بخش جولکی استان خوزستان، آذرماه سال گذشته در نامه‌ای سرگشاده به علی‌اکبر محرابیان- وزیر نیرو، کارشناسی دقیق وزارت نیرو را پیش از آبگیری سد چم شیر گچساران خواستار شد، تا به این طریق، تاریخ آبگیری سد گتوند تکرار نشود. هم‌زمان جمعی از اساتید دانشگاه در حوزه محیط‌زیست هم عواقب احداث سد چم شیر را با ارسال نامه‌ای خطاب به رئیس‌جمهور متذکر شدند. در این نامه که خبرگزاری ایلنا منتشر کرد، تشکیل یک تیم مُتخصص بی‌طرف برای ارزیابی قصور در انجام مطالعات این سد و نادیده گرفتن نتایج مطالعات قبلی و همچنین تجدید ارزیابی زیست‌محیطی پروژه، برای جلوگیری از وقوع یک فاجعه محیط زیستی در حوضه آبریز رودخانه زهره توسط اساتید دانشگاه درخواست شد. آن‌ها عنوان کردند علاوه بر انحلال سازند‌های نمکی در آب این سد، خطر بزرگ دیگر، نابودی حدود ۵۰۰ هکتار جنگل‌های انبوه رودخانه‌ای و حدود چهار هزار هکتار جنگل و درختچه زار، کنار و دیگر گیاهان گچ‌دوست در داخل مخزن است. 
مخالفان آبگیری سدچم شیر گچساران در آن نامه به رئیس‌جمهور نوشتند که ساخت سد چم شیر با بودجه ۲۳۰ میلیون یورویی یعنی نزدیک هفت هزار میلیارد تومان در حال نهایی شدن است و هدف از ساخت این سد با ۲/۳ میلیارد مترمکعب حجم مخزن، توسعه کشاورزی، کنترل سیلاب و بهبود کیفیت آب اعلام‌شده، اهدافی که با شور شدن آب مخزن در حد شعار باقی می‌ماند. 

|
برچسب ها

این مطلب بدون برچسب می باشد.

به اشتراک بگذارید
تعداد دیدگاه : دیدگاه‌ها برای کابوس نمک و نفت در چم شیر بسته هستند

مجوز ارسال دیدگاه داده نشده است!

  • دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط رسالت در وب منتشر خواهد شد.
  • پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
  • پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.