گروه اجتماعی
ایران در مقایسه با کشورهای مختلف در تزریق واکسن جایگاه مطلوبی ندارد و افکار عمومی درپی چرایی این مسئله است که چگونه می‌توان تأخیر و تعلل‌ها را جبران کرد، آیا هنوز فرصتی باقی‌مانده؟ روایت دولت قبل در خصوص این تعلل به تحریم‌ها محدود می‌شود اما ناظران نظام سلامت و آن‌ها که در این حوزه صاحب‌فکر و تخصص‌اند، تنها به مسیر پردست‌انداز تحریم‌ها اشاره نمی‌کنند بلکه از علل دیگری نام می‌برند که بیشتر ریشه در نگرش غلط دارد و اگر همچنان  همین تفکر جریان داشته باشد، مسیر واردات صعب و دشوار خواهد بود. برای تبیین بهتر این موضوع باید به‌روزهایی بازگشت که دولت ماضی نسبت به ورود بخش خصوصی برای واردات واکسن ابراز تمایل کرد و البته بسیاری از صاحب‌نظران به این تصمیم با دیده تردید نگریستند و گفتند با این اتفاق، شکاف اجتماعی ایجاد می‌شود و گروه‌های برخوردار  زودتر واکسینه می‌شوند و گروه‌های نابرخوردار در  صف‌های طولانی واکسن در انتظار می‌مانند که باتوجه به عملکرد غیرقابل‌دفاع دولت تدبیر و امید در حوزه کرونا و مسئله واکسیناسیون بعید نبود که این اتفاق هم رخ دهد اما به هر ترتیب گروهی همچنان تأکید می‌کنند اگر نظارتی درست اعمال شود، ورود بخش خصوصی می‌تواند در سرعت بخشیدن به امر واردات مؤثر باشد.

  فرصتی که از دست رفت
با نگاهی به گذشته متوجه می‌شویم که دولت از همان ابتدا به‌طورجدی به موضوع واردات واکسن ورود نکرد و بعدهم بهمن‌ماه سال گذشته سیماسادات لاری، سخنگوی وزارت بهداشت اعلام کرد: «واردات واکسن کرونا از طریق بخش خصوصی از هر کشوری که امکان واردات وجود داشته باشد، به‌شرط اخذ تأییدیه سازمان غذا و دارو، امکان‌پذیر است.»
چندی پس از اعلام این مسئله و انتشار این فراخوان، حیدر محمدی-مدیر کل امور دارو و مواد تحت کنترل با حضور در برنامه‌ای رادیویی گفت: «برای تأمین واکسن مسیر واردات، قرارداد و ساخت داخلی را پیش روداریم. با توجه به این که می‌دانستیم اولین تاریخ تولید و عرضه واکسن داخلی زودتر از خرداد امسال امکان‌پذیر نخواهد بود باید واکسن را وارد می‌کردیم که واکسن‌های آسترازنکا، اسپوتنیک و بهارات از آن جمله هستند. واردات این واکسن‌ها تا عرضه واکسن داخلی ادامه خواهد داشت.» و در بخش دیگری از سخنان خود ضمن اشاره به این‌که واردات واکسن انحصاری نبوده، افزود: «هیچ‌وقت واردات واکسن ما انحصاری نبوده است. بخشی از واکسن‌های مورداستفاده ما توسط دو مؤسسه رازی و پاستور ساخته می‌شود و بخشی از واردات واکسن هم توسط برخی شرکت‌های خصوصی انجام می‌گیرد ولی توسط وزارت بهداشت خریداری می‌شود. در رابطه با واکسن کرونا هم انتشار فراخوان اول در اول فروردین باهدف استفاده از منابع هیئت‌امنای ارزی انجام شد که این مجموعه دولتی بوده و توان محدودی دارد به همین دلیل تصمیم گرفتیم از توان همه شرکت‌های خصوصی که در این کار تجربه‌دارند، استفاده کنیم.» اما در همان روزها، نخستین نقدی که مطرح شد، این بود که  واکسن، موضوعی حاکمیتی است و بسیاری از تولیدکنندگان، واکسن را به دولت‌ها می‌فروشند و کاری به بخش خصوصی ندارند و سازمان بهداشت جهانی هم در این مورد به سازندگان واکسن کرونا توصیه کرده بود که باید تنها با دولت‌ها وارد مذاکره شوند. حالا با اوج‌گیری دوباره مرگ‌های روزانه؛ چرایی کند بودن تزریق واکسن و عقب‌ماندگی ایران در جدول واکسیناسیون به بحث روز بدل شده و رئیس مرکز روابط عمومی وزارت بهداشت هم اعلام کرده، به‌رغم آنکه بخش خصوصی چندین بار مجوز واردات واکسن را اخذ کرده اما نتوانسته آن را نهایی کند اما اتاق بازرگانی تهران هم سکوت اختیار نکرده و در پاسخ به این سخن از تأخیر در فرآیند صدور  مجوز گفته است. فروردین‌ماه امسال هم رئیس اتاق بازرگانی تهران اعلام کرد که بخش خصوصی خرید ۶ میلیون دز واکسن کرونا را نهایی کرده و در صورت صدور مجوزهای لازم، امکان واردات آن به کشور وجود خواهد داشت و ظاهرا همین تأخیر در فرآیند صدور، واکسن‌ها را از دسترس خارج کرده است و اخیرا اتاق بازرگانی تهران در پاسخی خطاب به مسئولان دولتی توضیحاتی را ارائه کرده است: «تشدید ابتلا و همه‌گیری کرونا باعث شد در نهایت سازمان غذا و دارو، پس از گذشت سه ماه، در پاسخ به اعلام آمادگی بخش خصوصی در تاریخ ۲۸ اسفند ۱۳۹۹طی نامه‌ای با موضوع فراخوان تأمین واکسن کووید۱۹، از شرکت‌های واردکننده دارو بخواهد در صورت امکان از منابع معتبر واکسن تأمین کنند درحالی‌که این سؤال مطرح است که سازمان غذا و دارو چرا این فراخوان را بعد از چند ماه در روز پایانی کاری سال ارسال کرد. بااین‌حال شرکت‌های دارویی معتبر عضو اتاق بازرگانی تهران که در ماه‌های قبل بازار جهانی واکسن را رصد کرده بودند، وارد فعالیت شدند و شرکت درمان‌آرا در تاریخ ۱۴ فروردین‌ماه ۱۴۰۰ نخستین نامه خود را برای دریافت مجوز ۶ میلیون دز واکسن کرونا (شامل ۳ میلیون دز واکسن آسترازنکا باقیمت ۴/۴ یورو و ۳ میلیون دز واکسن سینووک به قیمت ۴/۷ یورو) به وزارت بهداشت و درمان ارسال کرد. متأسفانه باوجود سخنان ریاست‌جمهوری محترم، وزارت بهداشت روی خوش به فعالیت بخش خصوصی در حوزه واردات واکسن نشان نداد و جناب آقای نمکی، وزیر بهداشت، یک روز پس از موافقت و سخنان رئیس‌جمهوری، در ۲۷ فروردین‌ماه ۱۴۰۰ با استفاده از ادبیات نامناسب با ارجاع به بیت «ندهد هوشمند روشن‌رأی/ به فرومایه کارهای خطیر…» گفتند: «ماست‌فروش و سیمان‌فروش و پلاستیک‌فروش می‌خواهد واکسن بیاورد. من در سازمان غذا و دارو بساط دلالان را جمع کردم… باج هم به کسی نمی‌دهیم. سخنانی که نشان از موضع کاملا منفی و البته توهین‌آمیز وزارت بهداشت با ورود واکسن کرونا توسط شرکت‌های معتبر دارویی بخش خصوصی داشت. درنهایت با پیگیری اتاق بازرگانی تهران و اعلام همراهی رئیس‌جمهور محترم و نیز دفتر ایشان، سازمان غذا و دارو در تاریخ ۲۷ فروردین ۱۴۰۰ (۱۶ آوریل ۲۰۲۱) یعنی دو هفته پس از درخواست شرکت درمان‌آرا، به‌ناچار نامه خود را که معرفی‌نامه شرکت درمان‌آرا برای خرید واکسن بود، صادر کرد. متأسفانه این نامه به‌رغم فوریت موضوع با پست عادی ارسال و پس از چهار روز توسط شرکت مربوطه دریافت شد. طبیعی است که با توجه به‌فوریت امر و کوتاه بودن زمان اعتبار پروفرمای صادرشده برای واکسن که بین ۵ تا ۷ روز است، این فاصله برای صدور یک معرفی‌نامه، فارغ از ادامه روند کار با بوروکراسی سنگین حاکم، هر پروفرمایی در حوزه خرید واکسن را از اعتبار ساقط می‌کند.»

 مخالفت با شرکت در فاز مطالعاتی واکسن‌های جهان
خوشبختانه برخلاف مشی سیاست‌گذاری دولت قبل، ابراهیم رئیسی در جلسه ستاد ملی مبارزه با کرونا با توجه به موانع موجود در واردات واکسن از امکان واردات توسط بخش خصوصی در چارچوب استانداردهای وزارت بهداشت خبر داده که باید تسهیل شود، اما فارغ از اقدامات کنونی و موانعی که پیش‌تر بر سر راه بخش خصوصی قرارگرفته، سعید نمکی با شرکت در  فازهای مطالعات واکسن‌های جهان نیز مخالفت کرده بود و در این زمینه می‌توان به این سخن او اشاره کرد که گفته بود: «امروز جلسه واکسن داشتیم و مدت‌هاست که به ما می‌گویند که واکسنی که در چین یا فلان کشور ساخته‌شده بر روی مردم ایران نیز تست شود که گفتیم ما موش آزمایشگاهی نیستیم. اگر چین و سایر کشورهای سازنده واکسن با ایران قرارداد بستند که این فاز را مقدمه فاز تولید بعدی قبول داریم، اجازه واکسیناسیون آن را در کشور می‌دهیم و یک قرارداد سه‌جانبه در موردمطالعه اولیه، تولید و توزیع واکسن در کشور را قبول داریم چون موش آزمایشگاهی هیچ کشوری نیستیم و غرور ملی ما اجازه چنین کاری را نمی‌دهد و امکان ندارد تا زمانی که در وزارت بهداشت هستم، اجازه چنین حقارتی به ملت ایران بدهم. امروز در جلسه واکسن گفتم که برای ساخت واکسن قطعا باید به توانمندی‌های داخلی توجه کنیم چون اقدامات زیادی در این زمینه در کشور انجام‌شده، چرا باید از یک کشور خارجی که سازمان جهانی بهداشت گفته، واکسنی که هنوز مورد تأيید هم نیست را بخریم؟ شرکت‌های دانش‌بنیان افتخارات بزرگی در کشور رقم‌زده‌اند و در این زمینه هم حرف‌های زیادی برای گفتن دارند.» کارشناسان می‌گویند این اظهارات نسنجیده و انعکاس گسترده آن در رسانه‌ها و درعین‌حال خاموش کردن صدای منتقدان دلسوز سبب شده که حالا در امر واکسیناسیون از اغلب کشورها عقب بمانیم.
سید مؤید علویان- معاون اسبق سلامت وزارت بهداشت در تبیین این مسئله به «رسالت» می‌گوید: «داستان واردات واکسن چندوجهی است و نمی‌شود آن را از انتها تحلیل کرد و باید از ابتدا به این موضوع پرداخت. اردیبهشت‌ماه ۹۹ نامه‌های متعددی از سوی کارشناسان حوزه سلامت به رئیس‌جمهور و وزیر بهداشت مبنی بر اهمیت واکسن ارسال شد تا در مطالعات جهانی مشارکت کنند اما متولیان کشور اعتقادی نداشتند به این‌که واکسنی به‌سرعت برای این بیماری کشف شود و مؤثر باشد و در  برخی از گفته‌های آنان این مسئله ذکرشده که تصور نمی‌کنند به این زودی برای این بیماری واکسنی ساخته شود، درحالی‌که کشورهای جهان در حال مطالعه بودند و برخی از کشورهای همسایه در زمینه واکسن با شرکای جهانی همکاری کردند. ما در زمینه دارو، مشارکتمان بسیار بالا بوده و حتی در برخی مطالعات، بیشترین بیمار را وارد فاز مطالعاتی کردیم اما پرسش این است که چرا در خصوص مطالعات واکسن با دنیا همراه نشدیم و این‌یکی از اشکالات جدی است و این موضوع سبب شد در امر واکسیناسیون عقب بمانیم. وقتی در فاز مطالعاتی با کشور دیگری مشارکت می‌کنید، این باعث می‌شود که وقتی واکسن به نتیجه می‌رسد، امکان خرید آن بیشتر فراهم شود اما متأسفانه در این مقوله دیر عمل شد.»

 تأخیر در تولید واکسن داخلی/ چرا چند پلتفرم متعدد طراحی کردیم و زمان را از دست دادیم؟
علویان اضافه می‌کند: «براساس اسناد و مدارکی که تولیدکنندگان واکسن در داخل می‌توانند ارائه کنند، در زمینه مجوزها و حمایت‌ها از واکسن‌های داخلی هم حداقل با ۶ ماه تأخیر ورود کردیم، بنابراین هم در مطالعات واکسن خارجی با ادعاهای عوام‌فریبانه مشارکت نکرده‌ایم و هم از طرف دیگر، برای تولید واکسن‌های داخلی با ۶ ماه تأخیر اقدام کردیم. این‌که ما در داخل واکسن تولید کنیم، افتخاری بزرگ  است و حتما هم باید این روند حفظ و تقویت شود ولی اشکال ما این است که ۷ یا ۸ پلتفرم متعدد را برای واکسن طراحی کرده‌ایم که دو پلتفرم برکت و پاستور به نتایج خوبی رسیده و نکته اینجاست که چرا باید این‌همه پلتفرم را طراحی و هدایت کنیم؟ این نشان می‌دهد آن مغز متفکر مرکزی که باید هدایتگر باشد متأسفانه دقت لازم را در این مورد نداشته، یعنی ما به‌جای آنکه چندین پلتفرم را طراحی کنیم باید دو پلتفرم موجود (برکت- پاستور) که در حال حاضر به نتیجه رسیده را تقویت و در مسیر تولید انبوه حرکت می‌کردیم. اشکال دیگر این است که باید  واکسن‌هایی که از  وکتور ویروس‌های دیگر  مثل آدنوویروس استفاده می‌شود و یا واکسن‌هایی که با تکنولوژی جدید «ام. آر. ان. ای» است را در کشورمان طراحی می‌کردیم، گرچه در شرایط فعلی واکسن‌های ویروس کشته‌شده اثر  دارد اما ممکن است ۶ ماه دیگر با این تکنولوژی نتوانیم با کرونا مقابله کنیم. این‌ها اشکالاتی است که در رابطه با واکسن داشته‌ایم و سؤال این است که آیا می‌توانیم منتظر واکسن تولید داخل باشیم؟ پاسخ این است که فعلا این واکسن‌ها نمی‌توانند جمعیت قابل‌توجهی را در زمان مناسب پوشش دهد و در حال حاضر میزان تولیدات ما محدود است و حتما باید میزان واردات را افزایش دهیم.»

 چرا بخش خصوصی در عرصه واردات  واکسن ناتوان است؟
 معاون اسبق سلامت وزارت بهداشت در سخنانش بر این موضوع هم تأکید می‌کند که در امر واردات ابتدا باید نگاه مسئولان تغییر  کرده و تکلیف روشن شود که بالاخره خود دولت ورود می‌کند و یا از ظرفیت بخش خصوصی بهره‌مند‌می شوند: « واکسن مقوله‌ای بهداشتی است و اطلاعات غلط متولیان سلامت به مسئولان رده‌بالای کشور، در تأخیر و تعلل نسبت به واردات اثرگذار بوده است. دولت قبل باید تلاش می‌کرد تا واکسن را از هر طریق ممکن وارد کند. البته می‌دانیم که برخی از کشورها به دلایل سیاسی زمینه دسترسی ملت ایران به واکسن را فراهم نکرده و در این مسیر مانع‌تراشی کرده‌اند و حتی در بحث تولید داخلی واکسن هم تحریم‌ها اثرگذار بوده ولی باید کاری می‌کردیم که آن‌ها پاسخگو باشند که چرا وظیفه انسانی و بهداشتی خود را ادا نکرده‌اند. به‌هرروی آنچه حائز اهمیت است، باید به فکر مردم بود و دولت قبل باید اجازه می‌داد از منابع مختلف واکسن وارد شود. ممکن است بگویند بخش خصوصی ناتوان است اما این بخش در بسیاری از حوزه‌ها ورود کرده و محصولات دارویی هم وارد نموده است، چطور در عرصه واردات  واکسن ناتوان است؟ احتمالا به دلیل تضاد منافع در میان متولیان نظام سلامت این مسئله پیش‌آمده و این شبهه ایجادشده که برخی مسئولان نظام سلامت خودشان در شرکت‌های دارویی که مرتبط با واکسن است، منافعی دارند و این نیازمند بررسی است و اگر درست باشد، مبادی نظارتی کشور باید ورود کنند و  در صورت صحت، با خاطیان برخورد جدی و قاطع داشته باشند و اگر صحت ندارد، شبهه برطرف شود. حتی در زمینه واکسن پزشکان و پرستاران هم نسبت به کشورهای همسایه با تأخیر عمل کرده‌ایم و این تأخیر باعث ابتلا و مرگ کادر درمان شد و مسئول اصلی این جریان، وزیر بهداشت اسبق است و ایشان باید توضیح دهند که چرا در زمینه دارو بسیار وسیع و سریع عمل کرده‌ایم اما در بحث واکسن این‌قدر تعلل داشته‌ایم و این نشان‌دهنده بی‌مبالاتی و عدم اشراف همکاران در وزارت بهداشت است. آن‌ها مسئول نابسامانی  فعلی و  مرگ تعداد قابل‌توجهی از شهروندان هستند.»

 باید در بازه زمانی سه تا چهار ماهه، مردم را واکسینه کنیم
به‌هرحال ما باید چه درگذشته و چه در زمان کنونی و آینده، زمان را از دست ندهیم. زمان بسیار مهم است، ممکن است بتوانیم ظرف یک‌سال با واکسن داخلی، جمعیت کثیری را واکسینه کنیم اما این مسئله برای کنترل کرونا مطلوب نیست و علویان با اعلام این موضوع توضیح می‌دهد: «باید در بازه زمانی کوتاه یعنی سه تا چهارماهه، مردم را واکسینه کنیم و لازمه تحقق این امر آن است که هم واکسن داخلی داشته باشیم و هم بتوانیم واکسن خارجی وارد کنیم. خوشبختانه رئیس‌جمهور با رؤسای جمهور چین و روسیه ارتباط تلفنی برقرار کردند تا در این زمینه به ما کمک کنند که این مسئله به معنای دیپلماسی است و از آقای رئیسی به‌عنوان رئیس‌جمهور و مسئول سلامت کشورمان می‌خواهیم با کشورهای اروپایی که متعادل هستند و تخاصمی با ما ندارند و دارای نگرشی انسان دوستانه‌اند تماس بگیرند و زمینه واردات سریع واکسن را برای ملت فراهم کنند تا ۷۰ درصد جمعیت کشور علیه این بیماری واکسینه شوند. خوب است که بخش خصوصی را هم پای‌کار بیاورند و البته باید بر این بخش نظارت کرد. به هر شکل، هنوز فرصت هست و  دیگر نیازی به مطالعات خارجی نیست و میلیون‌ها نفر از انواع واکسن‌های خارجی تزریق کرده‌اند و عوارض و مشکلات واکسن‌ها مشخص‌شده و می‌توان با اعتماد بیشتری واکسن‌های خارجی را وارد کرد که تحقق این مسئله در گروی دیپلماسی فعال است. ما متوجه شدیم که وقتی این ویروس در دنیا چرخید، از آفریقای جنوبی جهشی پیدا شد و بعد هم جهشی از هند و غیره اما واقعیت این است که اگر جامعه بشری دست‌به‌دست هم ندهند و این بیماری را کنترل نکنند قطعا جهش‌های متعدد دیگری درراه است بنابراین کشورهای جهان نباید این‌طور فکر کنند که مشکل ایران به خودش مربوط است، چون مشکل ایران، مشکل جهان است و باید برای کنترل این بیماری، واکسن را در اختیار کشورهایی قرار دهند که دچار شیوع بالا  هستند.» 

  تعلل و سهل‌انگاری، کشور  را به اینجا رساند
ایرج عبدی از کارشناسان حوزه سلامت هم به اشتباهات استراتژیک دولت گذشته اشاره‌کرده و مسیر پیش روی دولت سیزدهم را در گفت‌وگو با «رسالت» این‌گونه ترسیم می‌کند: «ما از یافته‌های دنیا در مورد کرونا استفاده نکردیم و در حوزه واکسن هم بسیار غیرمنطقی عمل کردیم و حتی تا مدت‌ها به این مسئله به‌عنوان امر غیرضروری  نگاه کردیم، بنابراین دولت قبل عزم و اراده‌ای در این زمینه نداشت و اخیرا هم حاشیه‌هایی که بین وزارت بهداشت و وزارت خارجه پیش آمد، نشان داد دولت عزم قدرتمندی برای واردات واکسن نداشته است درحالی‌که بخش خصوصی می‌توانست بوروکراسی‌های رایج را دور بزند و واکسن وارد کند، اما دولت اجازه نداد. هرچند دولت ازنظر حاکمیتی وظیفه دارد واکسن را تأمین کند و از بخش خصوصی هم می‌توان کمک گرفت اما تا زمانی که به بخش خصوصی با دیده شک و تردید نگاه کنیم، وضع به همین منوال خواهد بود. معتقدم که این بخش باید فعال شود، منتها باید همراه با نظارت و اعتماد باشد تا این بخش بتواند از مبادی معتبر واکسن را وارد کشور کند. در حال حاضر اتفاقات ناگواری که در حوزه مرگ‌ومیرها و مبتلایان رخ می‌دهد نتیجه همین تعلل‌ها و سهل‌انگاری‌هاست. در حوزه تولید داخلی وعده‌هایی دادیم که محقق نشد ودر بحث واردات از منابع مختلف حتی این موضوع مطرح شد که از یک کشور به‌طور مشخص، واکسنمان را تأمین کنیم اما باتوجه به اتفاقاتی که رخ داد، عملی نشد و اساسا وزارت بهداشت در این حوزه که می‌تواند از منابع مختلف واکسن وارد کند، برنامه‌ریزی نکرده بود که این اشتباهی استراتژیک است و نتوانستند واکسن موردنیاز را حداقل برای اقشار آسیب‌پذیر و آن‌ها که در معرض خطرند فراهم کنند. بعدهم خود دولت اعلام کرد که بخش خصوصی به عرصه واردات واکسن ورود کند اما بازهم در عمل دست و پای این بخش را بستند و به دلیل بوروکراسی و پیچ‌وخم‌های اداری، بخش خصوصی نتوانست واکسنی به کشور وارد کند. اشتباه دیگری که در حال حاضر به وقوع پیوسته این است که در پیک کرونا در حال واکسینه کردن بخش زیادی از جمعیت هستیم و این باعث افزایش شیوع می‌شود. اعتقاددارم که باید هوشمندانه‌تر عمل می‌کردیم و با انجام رپید تست، واکسن را برای آن‌هایی که مبتلا هستند و خودشان اطلاع ندارند تزریق نکنیم تا با واکسیناسیون دچار بیماری نشوند و به هر ترتیب، در حال حاضر، هم بخش خصوصی و هم دولت، باتوجه به مسیر پیش رو و حجم واکسنی که در حال وارد شدن است، باید بعدازاین پیک همه‌گیری، سرعت واکسیناسیون را بالا ببرند و با برنامه‌ریزی، حداقل ۷۰ درصد جمعیت را ظرف یک یا دو ماه واکسینه کنند تا از پیک‌های بعدی جلوگیری شود. منتها واکسیناسیون به این معنا نیست که ما یک‌بار جمعیت را واکسینه کنیم و نوبتام، باید سال‌های بعد برای سوش‌های جدیدی که دچار جهش می‌شوند این آمادگی را داشته باشیم و واکسیناسیون را تکرار کنیم تا از مرگ‌ومیر جلوگیری شود. احتمال دارد بیش از زمان فعلی، ویروس به سمت جمعیت جوان کشور جهش پیدا کند و با برنامه‌ریزی درست می‌توان از جمعیت کشور به‌ویژه جمعیت جوان محافظت کرد.»

   مسئله بر سر عدم واردات فایزر نیست/ دولت قبل به‌طور کلی در بحث واردات موفق نبود
عبدی با اشاره به اظهارنظرهایی مبنی بر عدم واردات واکسن از آمریکا و انگلیس و تأثیر این مسئله بر کاهش واردات می‌گوید: «متولی سلامت کشور یعنی وزارت بهداشت ما بدعمل کرد و اظهارات مقام معظم رهبری در حوزه عدم واردات واکسن فایزر و مدرنا از آمریکا و انگلیس که برخی سعی دارند بر روی آن مانور بدهند و علت واردات محدود واکسن را به آن ربط بدهند، حرف درستی نیست. ما در امر واردات از کشورهای دیگر هم خوب عمل نکردیم و بعدهم اگر متولیان بهداشت احساس کردند این مسئله مانع واکسیناسیون کشور است باید بحث‌های کارشناسی را مطرح می‌کردند. به‌هرحال مقام معظم رهبری در موضوع کرونا این مسئله را به متخصصان و ستاد مقابله با کرونا ارجاع داده‌اند و ایشان به بحث کارشناسی بسیار اعتقاددارند و تابع نظر متخصصان بوده‌اند و  از طرفی واکسن در کشورهای مختلف از جمله  چین ، کره جنوبی و روسیه ساخته‌شده و  اگر بحث فایزر مطرح شد که از آمریکا تهیه نشود، می‌توانستند این واکسن را از کشورهای دیگر تهیه کنند و راه‌های جایگزین هم وجود داشته است. به نظر می‌رسد در حوزه واکسن سهل‌انگاری صورت گرفته و عدم اعتقاد به این موضوع، وضعیت را به این نقطه رسانده است. ما در یک مقطعی توانسته بودیم اپیدمی را کنترل و مدیریت کنیم و در اینجا هم تصور می‌کردیم دیگر با خطر جدی کرونا مواجه نخواهیم بود که این هم نشان‌دهنده سهل‌انگاری است و در طول این ۱۸ یا ۱۹ ماه در حوزه بهداشت و درمان به‌جای پرداختن به متن، به دنبال حواشی بوده‌ایم بنابراین دولت سیزدهم باید باکار کارشناسی به متن بپردازد و با سرعت از منابع مختلف واکسن را وارد کند و  با کشورهایی که روی سوش‌های جدید کرونا می‌توانند واکسن‌های جدید تهیه و طراحی کنند، همکاری کرده و جمعیت را در  جهش‌های بعدی هم در اولویت واکسیناسیون قرار دهد.  بنابراین باید به کار کارشناسی و علمی برگردیم و ازنظر و دیدگاه متخصصان استفاده شود تا منجر به دستاوردهای علمی شود.»