چشم‌انداز صیانت از کودک و نوجوان در فضای مجازی
جامعه- گروه گزارش
ما مدت‌هاست کرونا را بر صندلی اتهام نشانده‌ایم، ویروسی که ساختارهای آموزشی را تغییر داده و البته ضرورت ارائه رژیم مناسب برای استفاده درست از این محیط را دوچندان کرده است. به دلیل ویژگی‌های خاص فضای مجازی و نو بودن این پدیده، بسیاری از والدین فرصت و امکان لازم برای شناخت کافی این محیط و کاربردهای آن را به دست نیاورده‌اند و هم‌اینک شمار کاربران اینترنت در کشور ما، طبق آخرین آمار سازمان تنظیم مقررات رادیویی از ۷۸ میلیون نفر فراتر رفته و از این میزان، ۲۵ تا ۳۰ میلیون نفر کودک و نوجوان‌اند که بدون وجود ناظر بیرونی در شبکه‌های اجتماعی می‌چرخند و بالغ‌بر ۱۵ میلیون دانش‌آموز در کلاس‌های درس آنلاین حضور دارند. بالطبع این بستر، سوای کارآمدی و علی‌رغم تمامی محاسن، یکسرى دغدغه‌ها و نگرانی‌هایی را به خانواده‌ها تحمیل نموده است. موضوعی که در تمام جوامع موضوعیت داشته و محدود به جامعه و یا اقلیتی خاص نمی‌شود.
ذات نافراموشی فضای مجازی
مستندات می‌گوید، آزادترین کشورهای دنیا نیز روی بحث کودک و نوجوان و دسترسی او به فضای مجازی حساسیت ویژه‌ای دارند و قوانین خاصی در این مورد تدوین کرده‌اند که با شدت و سختگیری اعمال می‌شود. آمریکا، کشورهای اروپایی، روسیه، ژاپن، کره جنوبی و غیره جزء کشورهای پیشرو در این زمینه هستند. گویی آنچه ما امروز می‌بینیم و با گفتن اینکه اوضاع بحرانی است تنها تأسف می‌خوریم و دیگر هیچ، آنان مدت‌ها پیش لمس کرده‌اند و به اهمیت حفاظت از روح و روان کودکان و نوجوانانشان پی برده‌اند و این‌همه تنها در مقام حرف و ابراز دل‌نگرانی باقی نمانده است بلکه سازوکار تبیین کرده و آن را به صحنه عمل‌آورده‌اند اما به اهمیت مراقبت از کودکان و نوجوان در فضای مجازی می‌توان با توجه به سخنان، حمید صدیق میرزایی رئیس انجمن صیانت از کودکان آنلاین
پی برد: « فضای مجازی علاوه بر آزادی زمانی و مکانی، بی جسمی هم به مخاطب می‌دهد که سبب تعدد هویت در فرد می‌شود که بسیار مخرب است، اما نافراموشی یکی دیگر از ویژگی‌های این فضاست که مانع کودکی کردن ما می‌شود. یکی از عوامل مهم در رشد فردی، پیشرفت توانمندی‌های جسمی و معنوی است. زمانی که افراد در مسیر رشد قرار می‌گیرند، بر اساس یکسری ویژگی‌های ذاتی در عالم، برخی از عیب‌ها و کاستی‌ها قابل فراموش‌شدن است. این موضوع سبب رشد انسان‌ها می‌شود اما ذات « نافراموشی» حاکم بر فضای مجازی این امکان را ایجاد کرده است تا ردپای شما در این دنیا تا ابد حفظ شود؛ این موضوع برای کودکان و نوجوانانی که با این فضا بزرگ‌شده‌اند، کمی بحرانی‌تر از بزرگسالان است؛ چراکه فرصت کودکی کردن و رشد را از آن‌ها می‌گیرد. » بنابراین بحث صیانت از کودکان و نوجوانان در شبکه‌های اجتماعی بسیار کلیدی است و به گفته سید آرش وکیلیان، مسئول تدوین سیاست‌های معاونت محتوایی مرکز ملی فضای مجازی « از حیث سیاست‌گذاری و تدوین اسناد، کشور ما حتی نسبت به کشورهای دیگر دنیا که مدعی نیستند هم عقب‌تر است. » اما مهم‌ترین اقدام اختصاصی در این خصوص سند صیانت از کودک و نوجوان در فضای مجازی است که سال ۹۵ در کمیسیون عالی محتوای مرکز ملی فضای مجازی به تصویب رسیده و پس از بازنگری‌های متعدد در صف طرح در شورای عالی فضای مجازی قرار دارد. محمدحسین سیاح طاهری از تدوین‌کنندگان این سند می‌گوید: «همه نیازمندی‌های عمومی و ضروری کودک مورد تأکید در این سند بوده و باید لحاظ شود. این نیازمندی‌ها اعم از موتور جست‌وجو و شبکه‌های اجتماعی و اپلیکیشن ها است که باید در یک محیط امن در دسترس کودکان قرار گیرد. » و البته وی از لزوم در نظر گرفتن اعتبارات لازم برای این سند در بودجه دستگاه‌های مختلف سخن به میان می‌آورد و از نبود موتور جست‌وجوگر امن و شبکه اجتماعی مناسب کودکان بعد از گذشت سه سال از تصویب اولیه این سند گلایه می‌کند.
توسعه فضای مجازی کودک و نوجوان به‌جای صیانت و فیلترینگ
«خسرو سلجوقی»، مجری سابق سند حمایت و برنامه اقدام توسعه خدمات فضای مجازی کودک وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، می‌گوید: «پیشینه توجه به موضوع توسعه فضای مجازی کودک در کشورمان به چهار سال دوم دولت قبل برمی‌گردد که البته تنها از سه سال پیش به‌طور جدی‌تری مطرح‌شده است.سلجوقی در رابطه با سندی تحت عنوان صیانت از کودک و نوجوان در فضای مجازی و اسناد مشابه آن به «رسالت» می‌گوید: «به نظرم هنوز اقدام جدی در رابطه با این سند صورت نگرفته است. زمان آقای جهرمی وزیر وزارت ارتباطات و فناوری، اطلاعات مسئولیتی را برای توسعه فضای مجازی برای کودکان به بنده سپردند. به‌موازات تدوین آن سند، یکی دو سند دیگر نیز در مراکز دیگر تهیه شد که یکی از آن‌ها را شورای عالی فضای مجازی تهیه کرد که بیشتر سیاست‌گذاری بود و دیگری را ما در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تهیه‌کرده بودیم که بیشتر اجرایی بود. این موضوع تقریبا از سال‌های گذشته در اجلاس سران جامعه جهانی اطلاعات که به WSIS معروف است نیز مطرح‌شده، البته من روی کلمه «صیانت» هم بحث دارم و معتقدم بهتر است به‌جای سند صیانت از کودکان، از توسعه فضای مجازی برای کودکان سخن به میان بیاوریم؛ زیرا صیانت از کودک بدین معناست که می‌فهمم و به‌جای تو فکر می‌کنم؛ اما زمانی که از توسعه سخن می‌گوییم، یعنی تو هم می‌فهمی، بیا و کمک کن تا ببینیم چه طور با کمک هم می‌توان این فضا را توسعه داد. اصولا در هیچ کجای دنیا با فیلترینگ و ممنوعیت نتوانستند موفقیتی به دست بیاورند، در مقابل با توسعه و آموزش درست و غلط می‌توان موفق‌تر عمل کرد. واقعیت این است زمانی که ما خود را در جایگاه صیانت و فیلترینگ می‌گذاریم، اولیا این برداشت رادارند جایی به نام دولت و حاکمیت است که بیش از من شعور دارد و به‌جای من تصمیم می‌گیرد و فیلتر می‌کند؛ اما در کشورهای غربی این پدر و مادر هستند که موظف به مراقبت از فرزندان خود هستند و درصورتی‌که به این وظیفه به‌درستی عمل نکنند با جریمه‌های سنگین مواجه می‌شوند. بنده یکی از مخالفین سند صیانت به لحاظ اسم و البته موافق به لحاظ محتوا بودم. در خصوص محتوا معتقدم به‌جای اینکه بگوییم مثلا آموزش‌وپرورش تو باید اینجا را فیلتر کنی یا مخابرات تو باید آنجا را فیلتر کنی، باید بر بالا بردن سواد مجازی خانواده‌ها تمرکز کنیم تا بتوانند به فرزندان خود کمک کنند و مانع ورود آن‌ها به وبگاه‌های نامناسب شوند.»
والدین و مدارس باید نقش‌آفرین باشند
سلجوقی با اشاره به اینکه کشورهای اروپایی، آمریکا و ژاپن، کشورهای پیشرو درزمینه توسعه فضای مجازی برای کودکان و نوجوانانشان هستند، به ذکر مثالی در این خصوص پرداخته و عنوان می‌کند: «هم‌اکنون طبق آنچه آمریکایی‌ها به‌عنوان قانون تصویب کردند، اولین افرادی که در استفاده نادرست کودک و نوجوان از اینترنت مورد بازخواست قرار می‌گیرند پدر و مادر هستند و حتی آن‌ها را جریمه می‌کنند، تا آنجا که ممکن است حضانت بچه را از آن‌ها بگیرند. دومین گروه، مدارس هستند. چنانچه در مدرسه‌ای دانش‌آموزی وارد وبگاهی شود که نباید بشود، آن مدرسه و مدیرش جریمه‌شده و شهریه مدرسه را قطع می‌کنند. سومین گروه کتابدارها و کتابخانه‌ها هستند و اگر بچه‌ای وارد کتابخانه‌ای شد و کتابدار دقت نکرد و او وارد وبگاهی شد که نباید می‌شد، کتابدار و کتابخانه جریمه می‌شوند. می‌بینید که دولت از ظرفیت گروه‌های مختلف جامعه که با کودک در ارتباط هستند، استفاده می‌کند. می‌گوید شما مسئول هستی و باید کودک یا نوجوان را کنترل کنی.»وی ضمن اشاره به اینکه، سند صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی با همه مخالفت‌ها و موافقت‌ها نزدیک به ۴ تا ۵ سال است تهیه‌شده و خاک می‌خورد، از عوامل مختلفی می‌گوید که در تدوین اسنادی ازاین‌دست دخیل‌اند: « طبق مطالعات آمریکایی‌ها چنانچه شما یک دلار برای کودک زیر ۲ سال، سرمایه‌گذاری کنید ۱۶ دلار برگشت سرمایه‌دارید. ممکن است شما زیر ۲ سال به کودک آموزش ندهید و به‌صورت غیرمستقیم والدین آموزش ببینند، اما ۲ سال به بالا آموزش‌های خاص خود را دارد. لذا این بحث مهمی است که در چه سنی و به کدام گروه هدف اعم از اولیا یا مربیان یا خود کودک قرار است آموزش داده شود. این نکته نیز حائز اهمیت است که بحث آموزش خود به موقعیت‌های اجتماعی بازمی‌گردد. بنابراین آموزش باید متناسب با گروه سنی، جنسیت و حتی شرایط اجتماعی افراد باشد. همچنین علم امروز می‌تواند محتوای آموزشی متناسب با هر فرد را ایجاد کند.»
آگاهی بخشی به خانواده‌ها، حلقه مفقوده اسناد توسعه فضای مجازی
مجری سابق سند حمایت و برنامه اقدام توسعه خدمات فضای مجازی کودک وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، آگاهی بخشی به خانواده‌ها را حلقه مفقوده در اسناد مربوط به توسعه فضای مجازی کودک و نوجوان دانسته و می‌گوید: «متأسفانه ما هم در قوانین با مشکل مواجه هستیم و هم در اجرا. به‌عنوان‌مثال دانشگاه یزد با همکاری شرکتی، موتور جست‌وجوهای دانش‌آموزی درست کرده است که از قبل و در تنظیمات آن نوعی فیلتر ایجادشده است؛ اما زمانی که جامعه استقبال نکرد و این شرکت چیزی نفروخت، ماجرایش منتفی شد. یا ما بنیادی داریم به نام بنیاد بازی‌های رایانه‌ای. سابقا این بنیاد می‌آمد و این‌گونه فیلتر می‌کرد که این بازی خوب است و آن بازی بد است. این اصلا معنا ندارد. این بازی ممکن است برای فرزند من بد باشد، اما برای فرزند شما خوب باشد. در حال حاضر آمده‌اند و مدلی از رتبه‌بندی را ایجاد کرده‌اند که مثلا این بازی استرس را زیاد می‌کند، آن بازی استرس را کم می‌کند. این بازی هیجان را زیاد می‌کند و غیره؛ اما جامعه با همین موضوع چه قدر آشنا است؟ یک پدر چه قدر از میزان تنش و هوش هیجانی فرزندش آگاه است که بخواهد بازی متناسب با شرایط او را بخرد؟ »
نگاه صفر و صدی، راهمان را به خطا کشاند
«حمید شریف نیا»، مشاور اسبق رئیس سازمان فناوری اطلاعات هم سعی می‌کند با مثال زدن کره جنوبی به‌عنوان نمونه موفق در بحث توسعه فضای مجازی کودک و نوجوان و تشریح سازوکارهای استفاده‌شده به ریشه‌یابی ضعف‌ها و خلأ های موجود در کشور خودمان برسد. وی در این خصوص به «رسالت» می‌گوید: «در کشور ما بیش از یک دهه می‌شود که این بحث مطرح است و حتی بیشتر نیز اشاراتی به این مسئله در سند توسعه برنامه چهارم به این‌طرف داریم. ازجمله آن‌ها اقداماتی است که برای نهضت ( open source) یا استفاده از سرچینگینگ داخلی شده بود. اما در ابتدای دولت فعلی یعنی ۸ سال پیش تقریبا ماجرا به‌صورت شفاف، عینی و علنی در اسناد ذکر شد. در جهان نیز به این موضوع بیش از چند دهه است با ارائه سرویس‌ها و خدماتی که مخاطب اصلی آن قشر کودک و نوجوان باشد، پرداخته‌شده است. از همان روزی که بحث سرچینگینگ داخلی یا موتور جست‌وجو یا جویشگر داخلی مطرح شد ما همیشه صفر و صدی عمل کردیم. جویشگر بومی که امروز بیش از ۷۰ درصد جویش مردم کره جنوبی را پوشش می‌دهد، از دو دهه قبل برای استفاده کودکان و نوجوانان در مدارس این کشور استفاده‌شده. واقعیت این است که امروز آن موتور جست‌وجو توسط همان نسلی که دو دهه و یک دهه قبل دانش‌آموز بودند و اکنون وارد بازار کارشده‌اند، استفاده می‌شود. کره جنوبی در شرایطی بیش از ۷۰ درصد مردم از جست‌وجوگر بومی استفاده می‌کنند که نه‌تنها هیچ‌گونه فیلترینگ یا مباحث مشابهی به‌صورت عام وجود ندارد بلکه موتور گوگل برخلاف چین ( در چین سرعت گوگل آن‌قدر افتضاح است که مردم ناچار هستند از موتور جست‌وجوی بومی خود استفاده کنند ) ازنظر سرعت و کیفیت کاملا برقرار است و کاربران دسترسی به موتور جست‌وجوگر گوگل نیز دارند. حال چرا بحث جویشگر را مطرح کردم؟ به دلیل اینکه همچنان و تا اکنون‌که داریم صحبت می‌کنیم بیش از ۸۰ درصد گردش و مجاری ورودی پایگاه‌های داده‌ای تحت وب از طریق موتورهای جویشگر دارد اتفاق می‌افتد.» شریف نیا با اشاره به این که در بازترین جوامع دنیا نیز زمانی که صحبت از صیانت و حفاظت از کودکان می‌شود هیچ‌گونه مقاومتی از طرف قاطبه‌جامعه وجود ندارد، عنوان می‌کند: « این امر از جانب آزاداندیش‌ترین جوامع نیز موردپذیرش است که باید با اعمال سیاست‌هایی فرصت بزرگ شدن، رشد و توسعه فردی را برای جامعه به‌درستی مهیا کنند تا مبادا در خسران طوفان حاصل از اطلاعات نا بجا برای سنین پایین‌تر، جامعه به سمت انحطاط برود. حتی در آمریکا و اروپا نیز کاملا برای کودک و نوجوان شرایط ویژه‌ای قائل هستند و دانش‌آموزان در یک شبکه خصوصی ویژه خود به تمام توابع، امکانات، و خدمات موردنیاز و نظرشان دسترسی دارند. شما اگر در کشوری مثل انگلستان اینترنت را در معنای عام در اختیار دانش‌آموز قرار بدهید جرم مرتکب شده‌اید و احیانا می‌تواند محل دعوی باشد و از جانب مدعی‌العموم حتی از جانب مدارس، متولیان و والدین آموزشی کشور چنین والدینی مورد شماتت واقع می‌شوند. و البته ما به ازای این حرفی که داریم می‌زنیم طبیعی است سازوکارش نیز پیاده‌سازی شده است.»
لزوم توجه به ماده ۱۶۹ برنامه ششم توسعه
مشاور اسبق رئیس سازمان فناوری اطلاعات با تأکید بر پیشینه بیش از یک دهه‌ای موضوع خدمات مجازی در حوزه کودک و نوجوان در برنامه‌های مختلف توسعه، توجه به ماده ۱۶۹ برنامه ششم را رهیافتی برای توسعه فضای مجازی کودک دانسته و عنوان می‌کند: «ما از یک‌سو، نمی‌توانیم دانش‌آموزان را از یادگیری و حجم اطلاعاتی که می‌تواند وب و اینترنت در اختیار آن‌ها قرار دهد، محروم کنیم. و از آن‌طرف ما به ازای مناسب بومی فراهم نکردیم. خروجی این نگاه آن است که در کتاب‌های کار و فناوری وزارت آموزش‌وپرورش همچنان زمانی که می‌خواهند به دانش‌آموزان در آموزش‌های ابتدایی کاربری اینترنت، یاد دهند که چگونه برای خود ایمیل بسازند، ایجاد یک ایمیل در سرویس‌دهنده یاهو یا گوگل آموزش داده می‌شود. درحالی‌که ما یک میل سرویس ساده دانش‌آموزی هم در کشور به‌صورت بومی و یکپارچه و برای آموزش‌وپرورش و دانش‌آموزان راه‌اندازی نکرده‌ایم. این تناقض باعث می‌شود که به‌صورت بدیهی نتوانیم از الگوی درستی برای این مسئله استفاده کنیم. حداقل بیش از یک دهه و از اسناد چهارم به بعد می‌توان ردپای این موضوع را دید اما در اسناد برنامه پنجم و به‌ویژه ششم توسعه مواد کاملا مصرحی داریم که چنانچه آن‌ها را کنار هم گرد بیاوریم، می‌بینیم در بیش از ۴ یا ۵ ماده در برنامه ششم توسعه به خدمات حوزه کودک و نوجوان تصریح‌شده است. ازجمله ماده ۱۶۹ برنامه ششم توسعه که طبق آن وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ( سازمان فناوری اطلاعات) موظف شده است خدمات یکپارچه آموزشی، زیرساخت‌های لازم ، محتوای آموزشی دروس، بازی‌های آموزشی، آموزش مهارتی و مهارت‌های عمومی را برای تمام دانش‌آموزان شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر و حاشیه شهرهای بزرگ و روستاها به‌صورت رایگان مهیا کند و البته حتما نویسندگان این ماده به چگونگی عملیاتی کردن آن فکر کرده‌اند. کما اینکه در انتهای همین ماده مصرح شده که دولت می‌تواند تأمین اعتبارات موردنیاز برای اجرای این ماده را با حمایت و کمک بخش خصوصی عملیاتی کند و آن بخشی از بودجه که بخش خصوصی و یا عمومی درراه اهداف و اجرای این ماده صرف می‌کند به‌عنوان بودجه مالیاتی موردپذیرش است. مجموعه‌های بزرگ مثل اپراتورهای تلفن همراه که امروز اتفاقا به خاطر دعواهای سیاسی که در مجلس و دولت برای بودجه ۱۴۰۰ درگرفته اعداد و ارقامشان بسیار موردتوجه واقع و پررنگ شده است، از دید من می‌توانست به‌جای اینکه محل مناقشه باشد، سر جای خود هزینه شده و باعث شود یک زیرساخت یکپارچه، بومی و کارآمد و قابل‌اتکا برای نسل کودک و نوجوانمان داشته باشیم و خب پدیده کرونا نباید ما را به وحشت می‌انداخت. در مصاحبه‌ای اوایل امسال و ماه‌های ابتدایی بحران کرونا و شوک اولیه، دوستان حسب تجربه بنده در حیطه آموزش‌وپرورش پرسیدند کشورهای دیگر برای مقابله با کرونا چه می‌کنند و چه کردند؟ من در پاسخ گفتم هیچ. مجری برنامه با تعجب پرسید چه طور؟ گفتم آخر کار خاصی نمی‌خواستند بکنند، زیرساخت‌ها و سرویس‌ها و خدماتشان آماده‌شده بود منتها تا به امروز از آن بستر به‌عنوان، یک ابزار کمک‌آموزشی در کنار حضور دانش‌آموزان در مدرسه استفاده می‌کردند اما حال باوجود کرونا به‌عنوان محور آموزش دارند از آن استفاده می‌کنند. واقعیت این است که زیرساخت کلاس مجازی که مدارس کشور ما همین سال جاری و به‌واسطه کرونا درگیر تهیه آن بودند و درنهایت نیز به راه‌حل‌های بسیار متفرقه‌ای رو آوردند و از نسخ کرک شده و نسخ قفل‌شکسته نرم‌افزارهای بین‌المللی استفاده کردند، آن‌طرف کاملا پیش‌تر برایش برنامه‌ریزی‌شده بود و از نسخ عموما اُپن سورسِ متن‌باز توسعه‌یافته و یکپارچه‌شده با سیستم و نظام آموزشی و نرم‌افزارهای آموزشی‌شان بهره گرفتند و کاملا مسلط به این ماجرا بودند. هم دانش‌آموزان و هم معلمان آمادگی استفاده از این بستر را داشتند و می‌دانستند که چگونه و با چه ابزار و رویه و منطقی باید از آن استفاده کنند. کرونا داستان آموزش و صیانت از کودک و نوجوان را بسیار پررنگ کرده و سطحش را ارتقا داده است، به‌عنوان بخشی که دیگر تزئینی و ارزش‌افزوده‌ای بر مراتب آموزش نیست بلکه محور آموزش است. اما فارغ از این باید پیش‌تر به این مسائل فکر و توجه ویژه می‌کردیم که نکردیم. امروز نیز که باز ما ایستادیم و می‌گوییم صیانت از کودک، تصور ما این است که باید سراغ ماجرای فیلترینگ برویم و اینکه از چه محدودیت‌هایی برای سنین کودک و نوجوان از کل داده موجود در اینترنت استفاده کنیم. این درحالی است که به‌جای صیانت از واژه توسعه برای اقتصاد مقاومتی که متناظر وظایف وزارتITC بود استفاده کردیم و به‌عنوان پروژه توسعه فضای مجازی کودک و نوجوان از آن بهره جستیم. اما متأسفانه گاهی در حیطه عقیدتی‌مان، آن‌هم نه لزوما عقیدتی دینی بلکه عقیدتی اخلاقی مسیر را به خطا رفتیم و چنانچه بخواهیم واقع‌بینانه حرف بزنیم شاهد نوعی گریز، فرار، پس‌زدگی و در بعضی مواقع وازدگی در نسل کودک و نوجوانمان هستیم که این‌همه زائیده همین سازوکار عمومی خود جامع است. در حال حاضر جنس و بطن ماده ۱۶۹ می‌تواند همچنان رهیافتی باشد برای کل توسعه فضای مجازی کودک. با استفاده از ۴ رکن آینده‌پژوهی، تجمیع توان ملی که من در دو رکن مالی و فکری می‌بینم و درنهایت با همراهی و پذیرش مشارکت بخش خصوصی. به نظرم با استفاده از این ۴ رکن امکان اینکه این وضعیت را سروسامانی دیگر بدهیم کاملا مهیاست. »
سند بدون سازوکار، ضمانت اجرایی ندارد
وی سند صیانت یا هر سند دیگری را که فاقد سازوکار باشد ابتر می‌داند و عنوان می‌کند: « یک اصل اجتماعی داریم و آن اینکه آنجایی قوانین فربه می‌شوند که اخلاق نحیف می‌شود و آنجایی که اخلاق فربه است حتما قوانین نحیف است چون نیازی به قوانین نیست. قوانین را ما وقتی وضع می‌کنیم که احساس می‌کنیم آن مبانی و پایگاه‌ها و جایگاه‌ها و کارکردهای اخلاقی جامعه در آن زمینه ضعیف است پس اینکه ما مدام سند بالادستی درست می‌کنیم و تلاش می‌کنیم قطورش کنیم نشان می‌دهد در آن زمینه‌ها ضعف داریم. سند مربوطه نیز اگر کلیات یا مبانی اصلی‌اش را بخواهیم بپذیریم که البته علما بر سر آن مبانی نیز دچار تشکیک هستند، در مصادیق دچار عارضه است به دلیل اینکه ما کلیات همیشه درستی را می‌گوییم که هیچ سازوکاری برای آن نداریم. یعنی می‌گوییم باید برای کودکانمان فضای مجازی پاک مهیا کنیم. کسی در دنیا روی این مهم بحثی ندارد. من سازوکار اجرایی را می‌فهمم. من عدد و رقم می‌گذارم روی میز . من هر حرفی می‌زنم می‌گویم اجرایش کنیم یعنی بازیگران بزرگ به میدان بازی بیایند و اجرایش کنند. ما این کار را نمی‌کنیم بعد می‌گوییم چرا سند می‌نویسیم و اجرا نمی‌شود. در این کشور کلی قانون روی زمین‌مانده داریم . ماده ۱۶۹ برنامه ششم توسعه نمونه آن است. یک‌بند آن حتی توسط وزارت ITC اجرانشده است. »
آموزش مجازی , شبکه های اجتماعی , فضای مجازی , کودکان
- دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط رسالت در وب منتشر خواهد شد.
- پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.