سران جهان قرار است برای بیست‌وهشتمین بار در کنفرانس تغییرات‌ اقلیمی سازمان ملل گرد هم جمع شوند تا در شرایطی که بسیاری از رکوردهای جهانی آب‌وهوایی شکسته شده، برای تغییرات اقلیمی آینده به بحث و گفت‌وگو بپردازند. 
این کنفرانس معروف به کاپ ۲۸  از امروز برابر ۹ تا ۲۱ آذرماه به میزبانی امارات متحده عربی در شهر دبی برگزار می‌شود و اعضای شرکت‌کننده، کشورهایی هستند که کنوانسیون سازمان ملل متحد درباره تغییر اقلیم در سال ۱۹۹۲ را امضا کرده‌اند. 
پیشبرد مقاصد پیمان ٢٠١۵ پاریس مهم‌ترین هدف کاپ ٢٨ است و علاوه برنشست‌هایی که به امور مالی، انرژی و طبیعت اختصاص دارد، امسال محور‌های جدیدی نیز برای بررسی در کاپ معرفی‌شده‌اند که از‌جمله آن‌ها توجه به مسئله «سلامت» است. اما یکی از اهداف و اقدامات ویژه این کنفرانس؛ کاهش اکتشاف و استفاده از سوخت‌های فسیلی و تسریع استفاده از انرژی‌های پاک به‌منظور کاهش اثرات گلخانه‌ای گاز‌های آلاینده پیش از سال ٢٠٣٠ است. انتقال منابع مالی برای حمایت از اقدامات زیست‌محیطی از کشور‌های غنی به کشور‌های فقیر و قرار دادن طبیعت، زندگی و معیشت در قلب اقدام‌های اقلیمی و آماده‌سازی همگانی به‌جهت فعالیت‌های محیط‌ زیستی فراگیر از دیگر اهداف کلیدی کاپ ٢٨ به شمار می‌رود. محدود کردن افزایش دما و سبزشویی نیز از موضوعاتی است که دانشمندان امیدوارند در تازه‌ترین اجلاس آب‌و‌هوایی، بیش‌از‌پیش در معرض توجه قرار گیرد. 
بااین‌حال برخی کارشناسان به دلیل سرعت تغییرات اقلیمی و عملی نشدن تصمیمات و تعهدات در اجلاس‌های گذشته، برگزاری چنین نشست‌هایی را بی‌فایده می‌دانند. چراکه «پیوسته کشورها توافق کرده بودند اقدامات بیشتری برای جلوگیری از افزایش خطرناک دمای جهانی انجام دهند، ولی تاکنون گام‌های کوچک و محدودی در این مسیر برداشته‌شده است. در حاشیه مذاکرات رسمی ده‌ها توافق بین کشورها و شرکت‌ها نیز منعقد شد. بیش از ۱۰۰ کشور توافق کردند که انتشار گاز متان، گازی که باعث گرم شدن سیاره‌ها می‌شود را تا ۳۰ درصد در این دهه کاهش دهند و ده‌ها کشور دیگر متعهد شدند که کارخانه‌های زغال‌سنگ و فروش خودروهای بنزینی خود را طی چند دهه آینده متوقف کنند؛ اقداماتی که تا به اکنون از سطح کاغذ فراتر نرفته است. تعهد ۲۰۰ کشور در کاپ ۲۶ برای کاهش گازهای گلخانه‎ای درنهایت به پایبندی ۲۲ کشور ازجمله کره جنوبی، اندونزی و استرالیا منجر شد و همان‌طور که انتظار می‌رفت کشور چین در برابر فشار برای اعمال تعهدات خود مبنی بر کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای قبل از سال ۲۰۳۰ مقاومت کرد. اقدامی که باهدف کاهش فوری انتشار گازهای گلخانه‌ای برای جلوگیری از فاجعه گرم شدن کره زمین متناقض است. به‌علاوه بیش از ۱۰۰ کشور در دو سال قبل متعهد شدند که تا سال ۲۰۳۰ به جنگل‌زدایی پایان دهند. اما جنگل‌زدایی آمازون به بالاترین سطح خود از سال ۲۰۰۶ رسیده و داده‌های اولیه دولت نشان می‌دهد که در ۹ ماه اول سال ۲۰۲۲، ۲۳ درصد افزایش‌یافته است.» (۱) 
در چنین شرایطی، آیا کاپ ۲۸ امارات متحده عربی می‌تواند برای نجات کره زمین امیدبخش باشد؟ آن‌طور که کارشناسان در سراسر جهان استدلال می‌کنند، بدون کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، باید منتظر افزایش مداوم حوادث طبیعی ناگوار باشیم و این اجلاس در حال حاضر بهترین فرآیندی است که وجود دارد. 
دکتر رضا فلاح، کارشناس تغییر اقلیم در گفت‌وگو با «رسالت» صریح و شفاف به ارائه تحلیل خود پرداخته و به برخی از شبهات ایجادشده پاسخ داده است که در ادامه می‌خوانید.
 با توجه به‌کندی اقدامات زیست‌محیطی در قیاس با شتاب تغییرات اقلیمی، برخی از صاحب‌نظران برگزاری اجلاس کاپ ۲۸ را بی‌حاصل توصیف می‌کنند، شما چه فکر می‌کنید؟ 
سال ۱۹۹۲، کشورها در حالی یک چارچوب را به امضا رساندند که هدف آن حفاظت از نظام اقلیمی برای رعایت منافع نسل‌های اکنون و آینده بشر بوده، اما در آن نیامده است که این حفاظت چگونه انجام شود و این همان موضوعی است که تا امروز در نشست‌های اقلیمی با عنوان کاپ (COP) دنبال شده است. درواقع، هدف از این نشست‌های سالیانه، تعیین اهداف، برنامه‌ها و مسئولیت‌ها و نیز شناسایی و ارزیابی اقدامات اقلیمی است. به‌عبارت‌دیگر، قرار است کشورها بر سر این موضوع که چه اقداماتی باید انجام شود تا از انتشار گازهای گلخانه‌ای که موجب جلوگیری از تغییرات اقلیمی می‌شود، توافق کنند. مضاف براینکه کشورها لازم است با تغییرات اقلیمی که تاکنون رخ‌داده نظیر گرمای شدید، سیل، خشکسالی و مواردی ازاین‌دست به‌ویژه در مناطق آسیب‌پذیر جهان سازگار شده و خسارات ناشی از آن را به حداقل رسانند. درحالی‌که آخرین گزارش‌های علمی، بر ضرورت انجام اقدامات فوری توسط جامعه جهانی تأکید می‌کند، نشست‌های پیشین، برخی موضوعات را ناتمام گذاشته است که لازم است در نشست بیست و هشتم در دبی جمع‌بندی شده و شکاف میان آرمان‌های موافقت‌نامه پاریس و واقعیت تعهدات حاضر را احصا نماید. با در نظر گرفتن آنچه در اجلاس‌های پیشین در قبال سرعت بروز تغییرات اقلیمی صورت گرفت، چنانچه کاپ ۲۸ بتواند به موارد ذیل دست پیدا کند می‌توان آن را موفق دانست؛ توافق کشورها برای به‌روزرسانی برنامه‌های مشارکت ملی با اهداف تقویت‌شده به‌منظور محدود کردن افزایش دما به ۱٫۵ درجه؛ تعهد کشورها برای به‌تدریج کنار گذاشتن مصرف سوخت‌های فسیلی؛ تعهد کشورها برای سه برابر کردن ظرفیت انرژ‌ی‌های تجدیدپذیر تا سال ۲۰۳۰؛ توافق کشورها بر روی یک مدل اجرایی برای صندوق جبران زیان و خسارات اقلیمی و تحقق ارائه تسهیلات مالی ۱۰۰ میلیارد دلاری تعهد شده توسط کشورهای توسعه‌یافته. 
 شما به راه‌اندازی صندوق جبران زیان و خسارات اقلیمی اشاره کردید که یکی از دستاوردهای کاپ ۲۷ بوده است و ازجمله اهداف مهم برگزاری کاپ ۲۸، همین است که کشورهای ثروتمند به جوامع فقیری که دستخوش اثرات تغییرات اقلیم هستند، خسارت بپردازند، تا درزمینه  توسعه تجهیزات و افزایش دانش و مسائل مالی به اهداف موردنظر دست پیدا کنند. اما در طی سال‌های گذشته دستاوردی را شاهد نبوده‌ایم و کشورهای توسعه‌یافته عملکرد قابل قبولی نداشته‌اند. سایر مسائل نیز مانند تجارت کربن و…. منوط به همین توافقاتی است که هنوز نتیجه نداده است. از طرفی بیشترین بی‌عملی از سوی کشورهای توسعه‌یافته بوده و گویا تصمیمات و توافقاتی در این‌گونه اجلاس‌ها صورت می‌گیرد به مرحله تحقق نمی‌رسد، آیا این‌طور نیست؟
طبیعتا کشورهایی با ظرفیت و مسئولیت بزرگتر در قبال انتشار گازهای گلخانه‌ای، به‌خصوص جوامع پردرآمد و یا کشورهایی با میزان انتشار بالا، باید اقدامات وسیع و سریعی انجام داده و نیز تسهیلات مالی و فناوری را به کشورهای درحال‌توسعه اختصاص دهند. درعین‌حال، کشورهای با درآمد پایین و متوسط نیز به‌عنوان انتشاردهنده بیش از دوسوم گازهای گلخانه‌ای باید کاهش انتشار این گازها را در اولویت قرار دهند، به‌عنوان‌مثال الگوی تقاضای انرژی را به سمت بهینه‌سازی و زنجیره تأمین انرژی‌های پاک سوق دهند.
گذار به‌سوی توسعه کم‌کربن، می‌تواند کشورهای با درآمد کم و متوسط را با چالش‌های اقتصادی و نهادی مواجه سازد، اما درعین‌حال فرصت‌های مهمی را نیز فراهم خواهد ساخت. گذار در چنین کشورهایی می‌تواند به ایجاد دسترسی جهانی به انرژی، کاهش فقر و توسعه صنایع استراتژیک کمک نماید. رشدِ وابسته به انرژی می‌تواند با ارزان‌تر شدن انرژی‌های تجدیدپذیر، بهینه و عادلانه گردد و مشاغل سبز و هوای پاک‌تر را به دنبال داشته باشد.
ماده ۲ موافقتنامه پاریس تأکید می‌کند؛ این موافقتنامه باید بر اساس اصل مسئولیت مشترک اما متفاوت کشورها و با توجه به ظرفیتشان اجرایی شود. ازنظر کشورهای درحال‌توسعه، این بدان معناست که تمامی کشورها بایستی با تغییرات اقلیمی مقابله نمایند، بااین‌حال کشورهایی که به لحاظ تاریخی انتشار بیشتری داشته‌اند، برای پشتیبانی و کمک به کشورهای درحال‌توسعه به‌منظور کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای مسئولیت و توانایی بیشتری دارند. این موضوع در ساختار مذاکرات اقلیمی جهانی در تعهدی خلاصه می‌شود که در سال ۲۰۰۹ توسط کشورهای ثروتمند مبنی بر ارائه سالانه صد میلیارد دلار تسهیلات اقلیمی به کشورها درحال‌توسعه اتخاذ شد. این مسئله در سال‌های بعد همواره به لحاظ میزان اندک، تأخیر زمانی و ناعادلانه بودن مورد مناقشه بوده است. در سال ۲۰۲۱، کشورهای توسعه‌یافته، بیش از
 ۸۹ میلیارد دلار به کشورهای درحال‌توسعه اختصاص دادند که حدود ۶۸ درصد آن از نوع وام کم‌بهره بوده است، درحالی‌که این کشورها با ابراز نگرانی از مقروض شدن، بیشتر به دنبال کمک‌های مالی اهدایی هستند. البته کشورهای ثروتمند نه‌تنها برای تکمیل تعهدات صد میلیارد دلاری خود فراخوانده می‌شوند، بلکه از آنان خواسته می‌شود برنامه‌های ارائه تسهیلات خود را ارتقاء بخشیده و به اهداف بالاتری در قالب تسهیلات مالی دو یا چندجانبه متعهد گردند. این موضوع در مذاکرات کاپ ۲۸ موردبحث خواهد بود، اما احتمالا در خصوص آن تصمیم‌گیری جدی نخواهد شد و به سال‌های بعد موکول می‌شود.
یکی از دستاوردهای کاپ ۲۷ در مصر، راه‌اندازی صندوق جبران زیان و خسارات اقلیمی بوده است که سازوکار آن توسط کمیته انتقالی تهیه‌شده و تایید آن در کاپ ۲۸ محتمل به نظر می‌رسد. البته ابهاماتی در این سازوکار وجود دارد. به‌عنوان‌مثال، برای حمایت این صندوق از کشورهای درحال‌توسعه و آسیب‌پذیر از اثرات منفی تغییر اقلیم توافقی صورت گرفته، اما هیچ اجماعی وجود ندارد که کدام کشورها واجد شرایط دریافت این حمایت‌ها هستند. همچنین مواردی نظیر کمک‌های داوطلبانه سایر کشورها، میزبانی این صندوق که به‌طور موقت بر عهده بانک جهانی گذاشته‌شده، مقیاس و نوع تسهیلات قابل‌ارائه محل بحث و ابهام است که احتمالا در کاپ ۲۸ به آن‌ها پرداخته خواهد شد.
اگرچه تهیه پیش‌نویس سندی برای ماده ۶ موافقتنامه پاریس که بستری را برای چارچوب مقررات بین‌المللی تجارت کربن فراهم می‌سازد، یکی دیگر از دستاوردهای کاپ ۲۷ بوده، اما انتظار می‌رود برخی موضوعات باقیمانده در این خصوص در دبی مورد مذاکره قرار گیرد، به‌ویژه آن‌که ارائه گزارش ارزیابی پیشرفت جهانی، دورنمایی را برای فرصت‌های موجود و نیل به اهداف کاهش انتشار ازجمله بازار تبادل کربن ارائه خواهد داد. پیش‌ازاین رئیس کمیسیون اروپا از کشورها خواسته است در طی نشست کاپ ۲۸، مکانیسمی را برای تعیین قیمت جهانی کربن پیشنهاد دهند.
 سال ۲۰۲۳ تقریبا گرم‌ترین سال ثبت‌شده در تاریخ جهان است و فرصت برای توقف رشد گرمایش جهانی رو به پایان می‌رود. در چنین شرایطی، آیا دولت‌ها می‌توانند به وعده‌های قبلی پایبند باشند و جهان را در مسیر امن‌تری قرار دهند و آیا کاپ ۲۸ امارات متحده عربی می‌تواند مؤثر باشد؟
مهمترین موضوعی که در کاپ ۲۸ بر روی آن تمرکز خواهد شد گزارش ارزیابی پیشرفت جهانی اقدامات (Global Stocktake) خواهد بود. مقررشده است تا کشورهای عضو موافقتنامه پاریس، هر پنج سال، نسبت به ارزیابی پیشرفت جهانی کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و جلوگیری از افزایش ۲ درجه‌ای دمای زمین نسبت به‌پیش از دوره صنعتی شدن و نیز تلاش برای محدود ساختن آن به ۱٫۵ درجه، اقدام نمایند. این ارزیابی جهانی که در نشست امسال برای اولین بار گزارش خواهد شد، با تمرکز بر سه حوزه کاهش انتشار، سازگاری و تسهیلات مالی اقلیمی، قرار است به ما بگوید که ازنظر کاهش انتشار و افزایش تاب‌آوری در مقابل تغییرات اقلیمی و حمایت از کشورهای درحال‌توسعه در چه نقطه‌ای قرار داریم و هدف آن کمک به کشورها برای اولویت‌بندی اقدامات اقلیمی پیش رو و برنامه‌ریزی‌های آینده‌شان تحت عنوان برنامه مشارکت ملی است که باید هر پنج سال به‌روزرسانی شود.  با توجه به این‌که برنامه‌های به‌روزشده مشارکت کشورها در نشست گلاسکو (کاپ ۲۶) برای آن‌که جامعه جهانی را در مسیر تحقق اهداف کنترل افزایش دما قرار دهند موفق نبودند، نتایج گزارش ارزیابی جهانی حاضر بر پایه‌یک بررسی دقیق خواهد بود. پس از تکمیل این گزارش ارزیابی، کشورها دو سال فرصت خواهند داشت تا برنامه‌های خود را به‌روز نمایند. بنابراین، گزارش ارزیابی پیشرفت ارائه‌شده در کاپ ۲۸، در ایجاد یک نیروی فزاینده برای مقابله با تغییرات اقلیمی بسیار حائز اهمیت خواهد بود.
 آیا می‌توان امیدوار بود که در این کاپ، هدف طولانی‌مدت محدود کردن افزایش دمای کره زمین تا حد ۱/۵درجه  سانتی‌گراد محقق شود؟ این توافق، سال ۲۰۱۵ با حضور ۲۰۰ کشور در پاریس انجام شد. به گفته دانشمندان، قبل از سال ۲۰۰۰، میانگین دمای کره زمین ۱/۵درجه سانتی‌گراد بالاتر از سطح قبل از صنعتی شدن نبود، درحالی‌که فقط در سال ۲۰۲۳ این رکورد طی ۳۸ روز شکسته شد. بر اساس گزارش جدید، ژوئیه امسال شاید گرم‌ترین ماه طی ۱۰۰هزار سال گذشته بوده است. این افزایش دما طی این سال‌ها بی‌سابقه و ناشی از فعالیت‌های انسانی است. تحلیل شما دراین‌باره چیست؟
بر اساس گزارش شکاف انتشارات (Emission Gap Report) که اخیرا منتشر شد، در ۹ ماه ابتدایی سال ۲۰۲۳، مجموعا ۸۶ روز با دمای بالاتر از ۱٫۵ درجه نسبت به دوره پیش از صنعتی شدن ثبت‌شده و سپتامبر این سال، گرم‌ترین ماه تاکنون با دمای بالاتر از ۱٫۸ درجه بوده است. بر اساس این گزارش، اگر اقدامات کاهش انتشار بر اساس سیاست‌های فعلی اجراشده و ادامه یابد، گرمایش جهانی نهایتا می‌تواند به ۳ درجه بالاتر از دوره پیش از صنعتی شدن محدود شود. اجرای کامل تلاش‌های ضمنی در برنامه‌های غیرمشروط کشورها می‌تواند این افزایش دما را به ۲٫۹ درجه و اجرای برنامه‌های مشروط به ۲٫۵ درجه محدود سازد. این گزارش عنوان می‌دارد که برای رسیدن به هدف ۲ درجه، میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای پیش‌بینی‌شده تا سال ۲۰۳۰ می‌بایست ۲۸ درصد و برای رسیدن به هدف
 ۱٫۵ درجه به میزان ۴۲ درصد کاهش یابد.
 سوای این اقدامات، چقدر مسئله تغییر اقلیم را جدی می‌دانید و فکر می‌کنید همکاری کشورهای جهان تا چه حدی می‌تواند در این مسئله راهگشا باشد؟
همان‌طور که اشاره شد، افزایش دما در بهار و تابستان امسال، موجب شد تا زمین گرم‌ترین ماه‌های سال را از زمانی که داده‌هایی ثبت‌شده است یعنی حدود ۲۰۰ سال پیش و احتمالا در طی هزاره اخیر تجربه کند. وقایع جوی همچون سیلاب، خشکسالی، امواج گرمایی و آتش‌سوزی‌های غیرقابل‌کنترل هرسال با شدت و توالی بیشتری رخ می‌دهد و موجب مرگ‌ومیرهای بسیار و مهاجرت اجباری میلیون‌ها نفر در سراسر جهان شده است. نیمی از جمعیت جهان در مناطق پرخطر زندگی می‌کنند که تقریبا ۱۵ برابر بیش از ساکنین سایر مناطق در معرض مرگ‌ومیر ناشی از تغییرات اقلیمی قرار دارند. نزدیک به ۷۰ درصد از مرگ‌ومیر ناشی از تغییر اقلیم در
 ۵۰ سال اخیر رخ‌داده است. تشدید این شرایط در سال‌ها اخیر موجب شده است که دبیرکل سازمان ملل با استفاده از تعابیری چون «بشر دروازه‌های جهنم را به روی خود گشوده است» و یا «عصر گرمایش جهانی گذشته است و به عصر جوشش جهانی فرارسیده»، دولت‌های جهان را به اجرای اقدامات سریع و مؤثر فرابخواند. این اقدامات شامل حرکت به سمت «کربن صفر» یعنی دستیابی به یک حالت تعادل میان میزان کربن منتشرشده در اتمسفر با کربن جذب‌شده، خواهد بود. مطالعات به‌وضوح نشان می‌دهد که برای جلوگیری از اثرات نامطلوب تغییرات اقلیمی و حفظ زمین به‌عنوان یک کره‌  سکونت‌پذیر، افزایش دمای زمین می‌بایست به ۱٫۵ درجه نسبت به دوره پیش از صنعتی شدن محدود شود و این تنها در صورت اجرای کامل برنامه‌های کربن صفر کشورها، امکان تحقق دارد. 
 در پایان بفرمایید که از کاپ ۲۸ چه انتظاری وجود دارد و چرا برگزاری آن حائز اهمیت است؟
کاپ ۲۸ از جهات مختلفی مهم است. همان‌طور که اشاره شد، در این کاپ گزارش پیشرفت جهانی اجرای اقدامات ارائه و بررسی خواهد شد. واضح است که جهان در حال حاضر در مسیری قرار ندارد که به اهداف موافقت‌نامه پاریس دست یابد، اما این امید وجود دارد که دولت‌ها در این کاپ درصدد ارائه برنامه‌هایی برای تسریع اقدامات اقلیمی برآیند. اجلاس دبی بر روی اثرات تغییرات اقلیمی و هدف جهانی سازگاری تمرکز بیشتری خواهد داشت. یکی از مهمترین موضوعات موردبحث در این نشست مذاکرات درباره تسهیلات مالی مورد تعهد کشورهای توسعه‌یافته و نیز منابع صندوق جبران زیان و خسارت خواهد بود. این نشست موقعیتی مناسب برای تصمیم‌گیری کشورها در زمینه گذار به‌سوی انرژی‌های کم‌کربن و تعهد به کاهش تدریجی مصرف سوخت‌های فسیلی خواهد بود. همچنین در این نشست، موضوع سلامت و امنیت غذایی بیش از نشست‌های پیشین موردتوجه قرار خواهد گرفت. در کنار این موارد می‌توان گفت اهمیت کاپ ۲۸ ازاین‌جهت است که پس‌ازآن کشورها تا سال ۲۰۲۵ فرصت خواهند داشت تا برنامه‌های به‌روز شده‌ اقدامات خود برای مقابله با تغییرات اقلیمی را ارائه نمایند. این برنامه‌ها می‌تواند تعیین‌کننده‌ آن باشد که آیا جهان در مسیر درستی برای مقابله با تغییر اقلیم قرار خواهد گرفت یا خیر.
پی‌نوشت
۱- منتشرشده در پیام ما با عنوان «اجلاس بدقول‌ها»