زهره سادات عبادی- پرستار
سیاست های کلی سلامت بر افزایش  کیفیت، ایمنی خدمات و مراقبت های سلامت با استقرار و ترویج نظام حاکمیت بالینی و تعیین استانداردها تأکید دارد. در شرایط کنونی  بیمارستان های کشور با کمبود پرستار و بحران منابع انسانی مواجه اند. پایین بودن نرخ استخدام نسبت به نرخ بازنشستگی در سال های گذشته و از سوی دیگر فرسودگی شغلی ناشی از فشار کاری، موجب افزایش تمایل پرستاران به تغییر شغل یا ترک خدمت و تشدید کمبود منابع انسانی در بیمارستان ها شده است. بنابراین مسئله کسری نیرو تنها تحت تأثیر متغیرهای بیرونی نیست بلکه بازخوردهای تقویتی درون سیستم نیز موجب تشدید مسئله می شود و بررسی ها نشان می دهد با ادامه روند فعلی، این مشکل در سال‌های آینده نیز وجود خواهد داشت. دو عامل افزایش تعداد تخت های بیمارستانی و محدود بودن نرخ استخدام، از جمله مواردی است که تأمین نیروی پرستار در بیمارستان ها را دشوار می سازد. پرستاران گروه اصلی ارائه دهنده خدمات درمانی محسوب می شوند و کارآمدی نظام سلامت به فعالیـت آنهـا بسـتگی دارد، بنابراین کمبود نیروی انسانی در این بخش به نارضایتی شغلی، افزایش خطای حرفه ای،  ترک محل کار و مرگ ومیر بیماران و افزایش حجم کار منجر می شود. نتایج یک مطالعه که سال ۲۰۱۰ در استرالیا انجام شد ، نشان داد در بخش‌هایی که تعداد کافی پرستار وجود دارد،میزان پیش‌آگهی بیماران ۳ تا ۱۲ درصد بهتر شده و میزان مرگ و میر آنها ۱۶ درصد کاهش می‌یابد. 
 از نارضایتی شغلی و حجـم بـالای کـار تا استعفا
معمولا اقداماتی مانند تغییـر سیاست های استخدام، تمرکززدایی از مراکز درمانی و افزایش حقوق و مزایای پرستاران، مسئله کمبود نیروی انسانی را رفع می کند و می توان با تدوین سیاست های جامع برای جذب و ابقای نیروها، گام مهمی در راستای تقویت نظام سلامت برداشت. موضوعی که از دید سیاست گذاران و تصمیم سازان پنهان مانده و هم اینک مشکل کمبود پرستار چالش مهم سیسـتم بهداشـتی ودرمانی کشور است که بـه مـرز هشـداردهنده ای رسـیده اسـت. هرچند نتایج مطالعات مختلف نشان  می دهد، مشـکل کمبـود نیروی پرستار در تمامی کشورها پیامد مشـابهی دارد، اما در کشورهای در حال توسعه عواقب آن به مراتب وخـیم تـر است، زیرا در کشورهای توسعه یافته، مشکل کمبود پرسـتار بـا جذب نیرو از سایر کشورها به نوعی جبران می شود ولی در جوامع در حال توسعه به علت عدم تـوان مـالی و وضـعیت اقتصـادی  نه چندان مطلوب این امر ممکن نیست. در کشور ما مشکل کمبـود پرستار به عنوان مهم‌ترین چالش در حوزه پرسـتاری شـناخته شده است و به علت این مشکل، در بسـیاری از مراکـز اقدامات تخصصی پرستاری توسـط همـراه بیمـاران یـا کمـک پرستاران که فاقد صلاحیت لازم در این خصوص هستند، انجام می شود که عواقب جبران ناپذیری را به دنبال دارد.  برخی پژوهشگران در حوزه نظام سلامت، نارضایتی شغلی، استرس و اضـطراب، حجـم بـالای کـار، اسـتعفا و در نهایت اختلال در ارائه مراقبت بهینه به بیماران و افزایش مرگ ومیر آنها را بـه کمبـود پرسـنل پرسـتاری در مراکز بهداشتی و درمانی نسبت داده اند و برخی دیگر از پژوهشگران به ارتباط میان فرسودگی شغلی با تـرک محـل کار اشاره کرده اند. تمایـل بـه تـرک خدمت از سوی پرستاران ما نسبت به کشورهای دیگر در سـطح بالاتری قرار دارد که می تواند به تشدید کمبود نیروی انسانی منجر شود، حال آنکه وضعیت سلامت یک کشور، زمانی در شـرایط قابـل قبـول قرار می گیرد که مشکل کمبود نیروی پرسـتار حـل شـود. 
به هر شکل، کمبود پرستار در کشور یک مسئله قدیمی و معضلی حل نشده است، مسئولان نظام سلامت بارها اعلام کرده‌اند که حداقل  با کمبود۱۰۰ هزار پرستار مواجهیم. این مشکل، همزمان با گسترش بیماری های واگیر و غیر واگیر، افزایش سالمندان و متناسب نبودن ورودی و خروجی این نیروها زنگ خطری برای نظام سلامت است. 
پرستاران با  مراقبت از بیمار و پیگیری وضعیت او، نقش مهمی در بهبود وضعیت بیمار، کوتاه‌تر شدن مدت زمان بستری و کاهش هزینه‌های نظام سلامت دارند. با این وجود کمبود پرستار در سال‌های اخیر به یکی از چالش‌های بزرگ نظام سلامت تبدیل شده است. شیفت‌های طولانی، اضافه کاری های اجباری و فرسودگی نیروها از جمله تبعات کمبود پرستار در کشور است که به طور مستقیم بر کیفیت خدمات و وضعیت بیماران تأثیر می گذارد. 
وقوع همه گیری کرونا، گسترش روزافزون بیماری‌های غیرواگیردار، آمار بالای حوادث و سوانح طبیعی و غیر طبیعی نیاز به خدمات پرستاری و مراقبتی را افزایش داده و این درحالی است که پرستاران طرحی و شرکتی که در اوج کرونا جان خود را کف دست گرفتند و در مراکز بیمارستانی مشغول به کار شدند، همچنان بلاتکلیف اند، مطابق اظهارات امین کوهساریان، رئیس سازمان نظام پرستاری استان تهران برای استخدم آنها نه بودجه‌ای در نظر گرفته اند
و نه مجوز استخدامی صادر شده و تنها در استان تهران حدود ۲۰۰۰ پرستار تمدید طرحی کرونا تعدیل شدند. حال آنکه نبود نیروی کافی و همزمان افزایش تعداد تخت های بیمارستانی و البته بازنشستگی مداوم پرستاران، وضعیتی را در نظام سلامت پدید آورده که نگران کننده است و می تواند شرایط را به وضعیت بحرانی در ارائه خدمت به بیماران از نظر کمی و کیفی سوق دهد. 
مسئله مهم دیگر روند سالمند شدن جامعه است. جمعیت کشور با سرعت زیادی به سوی سالمند شدن به پیش می‌رود. طبق اعلام وزارت بهداشت، در حال حاضر نزدیک به ۱۰درصد جمعیت ایران، سالمند هستند؛ بررسی‌‌ها نشان می‌‌دهد که در سال ۱۴۲۰ جمعیت سالمندان دو برابر می‌شود و در سال‌های آینده به نیروهای پرستار بیشتری برای ارائه خدمت به بیماران در سنین سالمندی، نیاز خواهیم داشت. چرا که با افزایش سن، میزان بروز بیماری‌های مزمن و مشکلات متعدد جسمی و روانی افزایش می‌یابد و متعاقب این مسئله، نیاز به نیروهای مراقب سلامت و پرستاران افزایش خواهد یافت.
سوق یافتن نظام سلامت به سوی گسترش مراکز هوم کر(مراقبت پرستاری در منزل) با هدف کاهش اشغال تخت‌های بیمارستانی، هزینه‌های درمان و نیاز القایی، امری ضروری به نظر می‌رسد. این مهم، تنها با افزایش تعداد نیروهای توانمند و متخصص در حوزه پرستاری میسر خواهد شد. سالیانه حدود ۱۱ هزار پرستار در دانشکده‌های پرستاری کشور تربیت می‌شوند و حدود ۵۰ هزار دانشجوی پرستاری در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا در حال تحصیل هستند، اما فضا برای جذب و استخدام آنها فراهم نیست و در حال حاضر تنها ۲۰۰ هزار نفر مشغول به فعالیت و ارائه خدمات پرستاری در نظام سلامت اند! 
ملاک‌های مختلفی برای سنجش تعداد نیروی پرستاری وجود دارد. این معیارها شامل نسبت تعداد پرستار به تخت بیمارستانی، تعداد پرستار به جمعیت، پرستار به پزشک و … است و براین اساس محمد میرزابیگی، رئیس کل سازمان نظام پرستاری می گوید: به ازای هر تخت بیمارستانی حداقل  ۲/۵ پرستار لازم است اما در حال حاضر تعداد نیروهای پرستاری به ازای هر تخت بیمارستانی،‌ در بازه ۰/۶ تا۱/۵ است و به طور متوسط حدود۰/۹ است و حتی نصف استاندارد نیز کمتر است.
 کمبود حداقل ۱۰۰ هزار پرستار
عباس عبادی، معاون پرستاری وزارت بهداشت نیز اذعان می کند: «در کشور دستکم با کمبود ۱۰۰ هزار پرستار مواجهیم و اگر توان جذب سالیانه حداقل ۲۰ هزار پرستار را داشته باشیم، حداقل پنج   سال طول خواهد کشید که به وضعیت بهتری برسیم. ‌اما با وجود این نیاز جدی، جذب و استخدام پرستاران به کندی و نامتناسب انجام می شود. با وجود اهمیت بالای جذب پرستاران در سیستم درمانی کشور، در طول پنج سال گذشته حدود ۳۵ هزار نیرو از گروه پرستاری استخدام شده‌اند که این تعداد، جبران‌کننده نیروهایی نیست که از چرخه خدمت خارج می‌شوند.»
بازنشستگی نیروهای پرستاری از یک سوی و خروج پرستاران از این حرفه و گاه مهاجرت پرستاران از سوی دیگر باعث نامتوازن شدن چرخه جذب و خروج پرستار از نظام سلامت می شود. مسئله ای که در کنار افزایش نیاز به مراقبت بیماران مزمن و روند سالمندی جمعیت، فشاری مضاعف بر سیستم بهداشتی و درمانی و گیرندگان خدمت وارد می‌کند. 
بر اساس آمارهای موجود، در سال ۹۹ حداقل ۱۲۵۰ نفر از سازمان نظام پرستاری درخواست گواهی گوداستندینگ برای مهاجرت داشته اند و طی پنج سال اخیر نیز حدود هفت هزار  نفر از کادر پرستاری بازنشسته شده و از چرخه خدمت خارج شده‌اند. علاوه بر این موارد، نبود امنیت شغلی، افزایش شیوع بیماری‌های نوظهور، نبود استقلال در بیمارستان‌ها برای جذب نیرو، درآمد پایین و نارضایتی شغلی وضعیت را سخت تر کرده است. 
 یکی از مهم‌ترین پیامدهای کمبود پرستار در کشور، افزایش حجم کاری پرستاران موجود و کاهش کارایی این نیروهاست که می تواند هزینه های مضاعفی را به سیستم بهداشت و درمان کشور و بیماران تحمیل کند. این عوامل باعث ایجاد یک چرخه معیوب و نارضایتی در پرستاران، استعفا و کاهش توان و انگیزه برای ادامه کار می‌شود و کمبود نیرو را بیش از پیش تشدید می‌کند. 
 سختی کار مضاعف پرستاران زن
در همین ارتباط شیرین اسماعیلی، مدیر پرستاری بیمارستان مسیح دانشوری، می‌گوید: «سال‌هاست در بخش‌های بالینی با کمبود نیروی پرستاری دست و پنجه نرم می‌کنیم. ضریب نیروی انسانی پرستاری (نسبت پرستار به تخت). در برخی بیمارستان‌ها به سختی به عدد یک می‌رسد در حالی که استاندارد جهانی، حداقل ۲ تا ۲/۵ است.»
سازمان نظام پرستاری قانون ارتقای بهره‌وری با هدف کاهش ساعت کاری پرستاران را اجرایی کرده، اما با این وجود به علت کمبود نیروی انسانی، پرستاران در بیمارستان‌ها اضافه کار اجباری دارند و ممکن است قانون بهره‌روی در برخی بیمارستان‌ها به طور دقیق اجرایی نشود. از سوی دیگر به گفته اسماعیلی، حدود ۸۰ درصد پرستاران را بانوان تشکیل می‌دهند. آنان در کنار این شغل، مسئولیت مادری هم دارند و باید به مسئولیت‌های دیگری نظیر نگهداری از فرزندان خود بپردازند  و با اضافه کاری‌های زیاد، انگیزه و توان از آنها گرفته می‌شود و همین امر منجر به ریزش نیروها شده است. 
مدیر پرستاری بیمارستان مسیح دانشوری، جذب نیرو و افزایش حقوق پرستاران را از راهکارهای بهبود وضعیت فعالان این گروه شغلی عنوان و تصریح می کند: «هرچه نیروهای پرستاری کاهش یابد، تعداد بیمارانی که باید زیر نظر یک پرستار قرار بگیرند بیشتر می‌شود و در نتیجه کیفیت خدمات درمانی و مراقبتی نیز کاهش می‌یابد.» 
توجه سیاستگذاران عرصه سلامت به کمبود نیروی انسانی در این بخش، افزایش منابع برای جذب پرستاران، بهبود حقوق و مزایا و مشارکت آنان در تصمیم‌گیری‌های کلان نظام سلامت را می‌توان از راهکارهای بهبود وضعیت کمبود نیروی پرستاری عنوان کرد.