چالش کمبود معلم جدی‌تر از گذشته
گروه اجتماعی
وزارت آموزشوپرورش به‌عنوان عریض و طویل‌ترین بخـــــــش دولت با انبوهی از چالش و کمبودها دست‌به‌گریبان است که یکی از مهم‌ترین کمبودها، مربوط به نیروی انسانی است. در سال تحصیلی جدید، این حکایت همیشگی باکلاس‌های بی‌معلم در مدارس دولتی تکرار می‌شود و عجیب است که مسئولان آموزشوپرورش برای حل این معضل مهم به تکاپو نیفتاده‌اند و حتی سکان‌دار دستگاه تعلیم و تربیت کشور اطمینان می‌دهد که برای آغاز سال تحصیلی با کمبود معلم مواجه نیستیم! حال‌آنکه کارشناسان نظر دیگری دارند و از ۲۶۰ تا ۳۰۰ هزار کسری آموزگار خبر می‌دهند. به‌رغم انتشار این اعداد و ارقام و هشدارهای مکرر، یوسف نوری تأکید می‌کند که جای نگرانی نیست.
اما کارشناسان آموزش به این اظهارات با دیده تردید می‌نگرند و معتقدند اگر موضوع به همان ترتیبی باشد که وزیر می‌گوید، بدان معناست که همانند گذشته این چالش کهنه و ریشه‌دار با استفاده از نیروهای غیرمتخصص در کسوت معلمی به‌طور موقت حل‌شده است! راه‌حلی که جدید نیست و آموزشوپرورش در تمام سالیان گذشته هرجا عرصه را بر خود تنگ دیده، به سراغ آن رفته است.
به‌هرروی، پژوهشگران آموزشوپرورش و کارشناسانی که چالش‌های این حوزه را به‌دقت رصد و تحلیل می‌کنند، از کمبود شدید نیروی انسانی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های آموزشوپرورش در سال تحصیلی پیش رو یاد می‌کنند و بر این باورند که چنانچه آموزشوپرورش، تحت جبر بحران کمبود نیرو، کم‌توان‌ترین و ارزان‌ترین افراد را برای شغل معلمی برگزیند، بازهم برخی کلاس‌های درس در مدارس دولتی بدون معلم خواهد بود.
تراکم کلاس‌ها و کمبود نیروی انسانی در دو سال گذشته به دلیل آموزش مجازی چندان به چشم نیامد، اما امسال با حضوری شدن آموزش در تمام مقاطع تحصیلی، مشکل کمبود معلم بیش از همیشه به چشم می‌آید و به‌رغم کتمان آموزشوپرورش، با شروع سال تحصیلی جدید و حضور دانش‌آموزان شاهد کلاس‌های شلوغ و پرتراکم خواهیم بود، راه‌حلی که با تکیه برآن، کمبود معلم انکار می‌شود. حال‌آنکه براساس استاندارد شورای عالی آموزشوپرورش، در هر کلاس ابتدایی باید ۲۰ دانش‌آموز حضورداشته باشند. معاون آموزش ابتدایی نیز اعلام کرده در برخی کلاس‌ها۵۰ دانش‌آموز در کنار هم گنجانده‌شده‌اند، موضوعی که برای این مقطع تحصیلی به یک فاجعه شباهت دارد. بررسی‌ها حاکی از آن است که در مقطع ابتدایی تعداد معلمان نسبت به مقاطع متوسطه اول و دوم کمتر است و این مسئله با توجه به حساسیت‌های آموزشی در پایه ابتدایی، پیامدهایی به دنبال دارد و بر فرآیند تعلیم و تربیت دانش آموزان در سال‌های بعد تأثیر منفی به‌جا می‌گذارد. در همین حال، اظهارات کارشناسان نظام آموزشی نیز بر نگرانی‌ها افزوده است، آن‌ها می‌گویند وضعیت کمبود نیروی انسانی آن‌چنان جدی است که دبیران ادبیات و فیزیک و افراد فاقد تخصص در مقطع ابتدایی تدریس می‌کنند، درحالی‌که برای این بخش آموزش ندیده‌اند.
بی‌تردید افزایش متناسب حقوق و مزایای معلمان یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر ایجاد جذابیت حرفه معلمی و جذب افراد شایسته‌تر برای این حرفه است. علیرغم نیاز شدید آموزشوپرورش به معلم، هرسال بخشی از ظرفیت پذیرش و ردیف‌های استخدامی بدون متقاضی می‌ماند. مطابق آمارها، جمعیت دانش‌آموزان در ۴۵ درصد کلاس‌های درس دوره ابتدایی بیش از ۲۶ نفر است و این یعنی بالغ‌بر نیمی از جمعیت دانش‌آموزان دبستانی در کلاس‌های پرتراکم و شلوغ تحصیل می‌کنند. مهم‌ترین دلیل چنین رویدادی، شرایط نامناسب نظام پرداخت و امکانات رفاهی و معیشتی معلمان است و کمبود آموزگار آن‌قدر آشکار و جدی است که آموزشوپرورش بازهم برای جبران آن دست به دامن معلمانی شده که در آستانه بازنشستگی‌اند. مطابق تحلیل و بررسی سازمان برنامه‌وبودجه، امسال شاهد بیشترین میزان بازنشستگی معلمان خواهیم بود. براساس نتایج این تحلیل، جمعیت بازنشستگان آموزشوپرورش تا سال ۱۴۰۶، ۴۶۳ هزار نفر خواهد بود که حدود ۷۱درصد (۳۲۸.۴۲۶ نفر) از این میزان، تا پیش از سال ۱۴۰۲ با خروج از گردونه نظام آموزشی بازنشسته می‌شوند.
به گواه اظهارات مسئولان و به روایت ابراهیم سحرخیز، معاون اسبق وزارت آموزشوپرورش، امسال حدود ۷۱ هزار معلم بازنشسته می‌شوند اما تعداد جذب معلمان یک‌سوم این آمار را هم دربر نمی‌گیرد.
ظرفیت دانشگاه فرهنگیان سالانه کمتر از ۵۰ هزار نفر
مصطفی اسدی از کارشناسان نظام آموزشی دراین‌باره به ایسکانیوز می‌گوید: «در بحث نیروی انسانی آموزشوپرورش فاجعه‌ای در حال رخ دادن است. در حال حاضر بسیاری از معلمانی که در آستانه بازنشستگی قرار دارند، در انتظار اعمال رتبه‌بندی هستند تا بازنشستگی خود را اعلام کنند. بالغ‌بر ۳۰۰ هزار بازنشسته خواهیم داشت. درواقع بیش از یک‌سوم نیروی انسانی بازنشسته می‌شوند. ظرفیت دانشگاه فرهنگیان هم سالانه کمتر از ۵۰ هزار نفر است و این میزان خلأ نیروی انسانی را پر نمی‌کند.»
این کارشناس عنوان می‌کند که «دو سال کرونا آموزشوپرورش را نجات داد تا خلأ نیروی انسانی احساس نشود اما باز شدن مدارس این بحران را آشکار خواهد کرد، به همین دلیل آموزشوپرورش به استفاده از نیروهای خرید خدمات آموزشی روی آورده و یکی دیگر از راهکارهای جبران کمبود نیرو که ارائه می‌شود، بازگرداندن بازنشستگان به کار است اما فقط ۱۵ تا ۲۰ درصد آن‌ها را می‌توان بازگرداند. یا به‌عنوان‌مثال گفته‌شده به نیروهایی که در حال حاضر وجود دارند، اضافه‌کار می‌دهند. جذب معلمان باسابقه غیرانتفاعی نیز یکی از راه‌هاست که سازوکار استخدامی آن‌ها متفاوت است و از طرفی ممکن است با کمبود نیرو در بخش غیردولتی مواجه شویم. امروز اوضاع به‌قدری بد شده که شاهد حضور نیروهایی با رشته‌های غیرمرتبط در کلاس‌های درس هستیم و این بر کیفیت آموزشی تأثیر می‌گذارد.»
تجربیات چند دهه گذشته و وضعیت نامناسب اشتغال کشور «ورود به چرخه آموزش؛ معادل استخدام رسمی در آموزشوپرورش» را به یک اصل تبدیل کرده است. آموزشوپرورش به دلایل متعدد در برخی مناطق و شهرها با کمبود معلم روبه‌رو شده است. خالی نگه‌داشتن کلاس درس در هیچ شرایطی قابل‌پذیرش نبوده و لذا آموزشوپرورش مجبور بود تحت هر عنوان( حق‌التدریس، خرید خدمات
و …..) کلاس‌های درس را پر کند. این رویه علیرغم ممنوعیت‌های مختلف در بیشتر مواقع به‌عنوان کوتاه‌ترین و ساده‌ترین راه برای پرکردن کلاس استفاده و سبب شد نگاه بلندمدت به تأمین معلم کمرنگ و برنامه‌ریزی لازم برای آن صورت نگیرد.
کمبود معلم مسئله‌ای است که نیازمند راه‌حل‌های اثربخش و آینده‌نگرانه است و حجت‌الله بنیادی از پژوهشگران آموزشوپرورش با اشاره به این موضوع، می‌گوید: «بی‌شک خروجی‌های دو دانشگاه فرهنگیان و شهید رجایی اعم از دانشجویان دوره کارشناسی چهارساله و مهارت آموزان( به‌ظاهر یک‌ساله) پاسخگوی این نیاز نخواهند بود. از سال ۱۳۹۲ تاکنون قریب به ۴۵هزار معلم براثر بازنشستگی از گردونه آموزش خارج‌شده‌اند درحالی‌که برون داد دوره چهارساله دانشگاه فرهنگیان حداکثر ۲۲هزار نفر است.»
این عضو هیئت‌علمی دانشگاه فرهنگیان در گفت‌وگو با قدس آنلاین مطرح کرده است که: «براساس برنامه ششم توسعه باید نسبت دانشجو به عضو هیئت‌علمی ۲۰ به یک باشد؛ اما این نسبت در دانشگاه فرهنگیان چهار برابر یعنی ۸۰ دانشجو به ازای هر عضو هیئت‌علمی است. حال اگر وضعیت نامناسب خوابگاه‌های دانشجویی و فضای آموزشی را هم به آن اضافه کنیم همه این موارد گواه آن است که تربیت‌معلم ما توانایی لازم برای پرورش معلم را ندارد.»
این پژوهشگر آموزشوپرورش می‌گوید: «در دانشگاه‌های دولتی ۵۰۰ تا ۷۰۰ هزار ظرفیت خالی داریم که اگر فضا و امکانات این ظرفیت خالی در اختیار تربیت‌معلم قرار گیرد، با توجه به وجود تعداد زیادی معلم با مدرک دکترای تخصصی که در سایر دانشگاه‌های کشور تدریس می‌کنند و شایستگی هیئت‌علمی شدن در دانشگاه فرهنگیان رادارند، مشکل کمبود تربیت‌معلم که شامل فضای آموزشی و عضو هیئت‌علمی است برطرف خواهد شد.»
شکی نیست که تربیت‌معلم ازنظر کیفی و با شرایط تعریف‌شده متناسب با اقتضائات ملی و جهانی بهترین گزینه برای تأمین معلم است ولی کمبود شدید معلم موجب شده تا گزینه‌های دیگری نیز مطرح شود. از نگاه برخی کارشناسان، یکی از بهترین گزینه‌ها برای رفع این اضطرار به شکل صحیح و باثبات، جذب و گزینش دانشجویان شایسته، مستعد و علاقه‌مند به حرفه معلمی از میان دانشجویان سال‌های سوم و چهارم دانشگاه‌های دیگر است. تعداد قابل‌توجهی از دانشجویان دانشگاه‌های مختلف که از شایستگی‌های لازم برخوردار و علاقه‌مند به حرفه معلمی هستند یکی از بهترین گزینه‌ها برای تأمین کمبود معلم در سالیان پیش رو است. این دانشجویان( افراد مستعد و شایسته برای حرفه معلمی) ازنظر سن و دیگر شرایط لازم برای معلمی همانند دانشجویان کارشناسی دانشگاه فرهنگیان هستند و تفاوت عمده آن‌ها طی نکردن دوره‌های مهارتی و کارورزی است. اولین گام در این حرکت تمهید مقدمات و برنامه‌ریزی برای انجام فراخوان جذب، مصاحبه و گزینش افراد شایسته و مستعد برای معلمی از هم‌اکنون است.
گام دوم طراحی و اجرای دوره‌های مهارتی متناسب و اثربخش در هر رشته با محوریت دانشگاه فرهنگیان و با استفاده از ظرفیت‌های دانشگاه فرهنگیان و دانشگاه‌های مربوطه در هر استان است. ایجاد شرایط استخدام برای این افراد به‌مراتب بهتر از پذیرفته‌شدگان آزمون استخدامی( مهارت آموزان ماده ۲۸ اساسنامه) است. این افراد ازنظر سن، ماندگاری، سطح توقعات، فاصله مناسب سنی با دانش‌آموزان در شرایط بهتری قرار دارند. استفاده از معلمان باتجربه اعم از شاغل و بازنشسته برای تکمیل مهارت‌های این معلمان می‌تواند در طی سال تحصیلی، ضعف‌های مهارتی آن‌ها را برطرف سازد. در همین حال، نمایندگان مجلس هم بنا دارند پس از رتبه‌بندی، به موضوع کمبود نیرو در آموزشوپرورش رسیدگی کنند و براین اساس علیرضا منادی، رئیس کمیسیون آموزش مجلس گفته است:«رسیدگی به وضعیت کمبود نیروی آموزشوپرورش طرح مهم بعدی مجلس است که شامل سرباز معلم‌ها هم خواهد شد.»
اما صاحب‌نظران با نقد چنین طرح‌هایی، معتقدند انتخاب مسیرهای اورژانسی و مقطعی برای درمان یک زخم کاری و مهلک، نتایج فاجعه باری به همراه دارد و نباید تحت هر شرایطی نیروهای فاقد کیفیت و تخصص را به کار گرفت. سال‌هاست تمرکز اصلی وزارت آموزشوپرورش تأمین نیروی انسانی به هر قیمتی است و هدف خالی نماندن کلاس‌ها از معلم است، اما اینکه چه معلمی و با چه کیفیت و انگیزه و توانی به کار گرفته شود، در اولویت‌های بعدی بوده است!
معلمان بی‌کیفیت و افت تحصیلی
این مسئله انتقاد صریح حجت‌الله بنیادی، پژوهشگر حوزه آموزشوپرورش را به دنبال داشته است. او می‌گوید: «هرسال ۷۰ هزار معلم بازنشسته می‌شوند باید ۷۰ هزار معلم جایگزین شود. دانش‌آموز ما کم نشده است. ۱۵میلیون جمعیت دانش‌آموزی ماست. ما به مرز دهه ۶۰ می‌رسیم. در جمعیت دانش‌آموزی ما هرسال ۵۰۰ هزار نفر به دوره ابتدایی اضافه می‌شود. تراکم کلاس‌ها در دوره ابتدایی به حدی رسیده که ۶۵ درصد کلاس‌های دوره ابتدایی به لحاظ تعداد دانش‌آموز خارج از استاندارد تعریف‌شده توسط شورای‌عالی آموزشوپرورش است. به‌عبارت‌دیگر اگر شورای‌عالی آموزشوپرورش اعلام کرد نرم استاندارد و مناسب برای یک کلاس ۲۰ نفر است ما ۶۵درصد کلاس حدود ۳۰ نفره داریم. این نشان می‌دهد هم کیفیت آموزش را پایین آوردیم و هم معلم باکیفیت جذب نکردیم و نتیجه این می‌شود که ۳۵درصد دانش‌آموزان دوره ابتدایی ما سواد خواندن و نوشتن ندارند؛ ۳۵درصد بچه‌هایی که در دوره ابتدایی هستند و از آموزش برخوردارند.»
بااینکه خبرهای رسمی این روزها از رفع کمبود نیرو حکایت دارد، اما بنیادی می‌گوید: مهرماه برای برخی کلاس‌ها در مدارس دولتی، بی معلم از راه می‌رسد و احتمالا از ظرفیت مدیران و معاونان مدارس برای حل مقطعی این چالش استفاده خواهد شد، اما این راهکار، باعث فقر سواد در بین دانش‌آموزان و تشدید افت تحصیلی می‌شود و برون داد این مسئله در میانگین معدل دانش‌آموزان کشور مشهود است، معدلی که از سوی رئیس کمیسیون آموزش مجلس ۱۱.۵ عنوان‌شده است.
آموزشوپرورش مدعی است چالش کمبود معلم در سیاست‌های دهه ۶۰ و ۷۰ ریشه دارد که نتیجه‌اش به‌مرور در سال‌های مختلف ظاهر می‌شود. مشکلی که برای رفع آن بعید نیست کیفیت قربانی کمیت شود.
هدایت امین زاده، کارشناس آموزشی دراین‌باره می‌گوید: شکی نیست که بین کیفیت سواد و توانایی معلمان مدارس و سطح علمی دانش‌آموزان، ارتباط مستقیمی وجود دارد. به این معنا که هرچقدر معلم متخصص‌تر و مجرب‌تر باشد، دانش‌آموز باسوادی را تربیت می‌کند و هرچقدر که او ناتوان در ارائه آموزش باشد، سطح سواد دانش‌آموز پایین می‌آید.
او ادامه می‌دهد: متأسفانه عدم‌برنامه‌ریزی در تأمین به‌موقع و درست منابع انسانی در آموزشوپرورش طی همه‌سال‌های گذشته باعث شده که معلمان غیرمستعد و کم‌توان در شرایط بحرانی وارد مدارس شوند. این عین بی‌کفایتی وزیران آموزشوپرورش است که در همه این سال‌ها باعث شدند که نیروی کارآمد برای مدارس تربیت نشود و کیفیت آموزش پایین بیاید.
آموزش و پرورش , کمبود معلم , مدرسه
- دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط رسالت در وب منتشر خواهد شد.
- پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.