پیشگیری بهتر از درد دندان!
دستیابی به‌سلامت دهان و دندان جدا از مشکلات سلامت در بخش‌های دیگر نیست. سلامت دهان پیش از آنکه به رعایت بهداشت دهان و مراجعه مکرر به دندانپزشک وابسته باشد با رفاه، عدالت اجتماعی، توزیع مناسب ثروت و امکانات ارتباط تنگاتنگ دارد. این درحالی است که پیشگیری از بیماری‌های دهان و دندان موردتوجه نیست و علی‌رغم این‌که می‌توان با استفاده از روش‌های پیشگیرانه پوسیدگی دندان را کنترل کرد، اما به‌وضوح جای خالی آگاهی‌بخشی و سیاست‌گذاری مناسب در این بخش مشهود است.
طبق آمار‌های موجود، هر ایرانی حداقل ۶ دندان پوسیده دارد؛ بالای ۸۰ درصد افراد پنج تا ۶ ساله به‌طور متوسط پنج دندان شیری پوسیده، یا کشیده شده یا پرشده دارند، افراد ۳۰ تا ۴۰ساله که در سن فعالیت اجتماعی هستند، ۱۲ تا ۱۳ دندانِ ازدست‌رفته دارند. در گروه سنی بالای ۶۵ سال نیز بیش از ۵۵ درصد افراد هیچ دندانی برایشان باقی نمانده است و در شرایطی که بسیاری از بیماری‌ها با دندان‌های پوسیده و خراب ارتباط مستقیم دارد، وزارت بهداشت از برنامه‌ریزی در بخش پیشگیری امتناع کرده و هزینه‌های گزاف دندانپزشکی، شهروندان زیادی را به توقف روند درمان و زندگی با دندان‌های پوسیده وادار کرده است.
برنامه‌های وزارت بهداشت مغایر با پیشگیری
محسن دالبند، عضوهیئت علمی دانشکده علوم پزشکی دانشگاه شهید بهشتی با نقد این رویه که سال‌هاست بر وزارت بهداشت حاکم شده، به خبرگزاری مهر می‌گوید: «مصرف بالای مواد قندی و شیرین، اطلاعات بهداشتی پایین، مسائل ژنتیکی و تبلیغات صداوسیما که برای سلامت دهان و دندان سم‌اند، باعث می‌شوند دندان‌هایی که می‌توانند سال‌های سال کار کنند، خیلی زود از بین بروند و برنامه‌های وزارت بهداشت هم مغایر با پیشگیری است.»
دالبند در ادامه تأکید می‌کند: «کسی که مسئولیتی به عهده می‌گیرد، باید دستش در جیب خودش باشد و از راه درمان درآمدی کسب نکند ولی تا زمانی که کار دست دندانپزشکان است، آش همین آش و کاسه همین کاسه است. متأسفانه صاحبان ثروت و شرکت‌های تجهیزات دندانپزشکی حتی روی مقاله‌ها و کنگره‌ها نفوذ دارند، تنها راه ارتقای سلامت دهان و دندان پیشگیری است ،اما در وزارت بهداشت کسی به حرف ما گوش نمی‌دهد.»
این عضوهیئت علمی دانشکده علوم پزشکی دانشگاه شهید بهشتی عنوان می‌کند: «پوسیدگی و بیماری‌های لثه‌ای، هر دو بیماری‌های عفونی قابل‌پیشگیری‌اند و اگر بتوانیم در پیشگیری موفق باشیم، آن‌وقت می‌توان از هزاران میلیارد بودجه‌ای که برای درمان بیماری‌های ناشی از دهان و دندان صرف می‌شود، جلوگیری کرد.»
دکتر وحید رواقی، دندانپزشک نیز به موضوع عدم اقدام مؤثر برای ارتقای سلامت دهان با تکیه‌بر عوامل اجتماعی و به‌منظور تغییر شرایط زندگی روزمره، منتقد است. او مثال می‌زند که در علوم سلامت، شکر و به‌ویژه نوشیدنی‌های گازدار به همراه دخانیات، جدی‌ترین دشمنان مشترک سلامت عمومی و سلامت دهان شناخته می‌شوند اما از سوی سیاست‌گذاران سلامت دهان، اقدامی برای کاهش مصرف آن‌ها انجام نشده است. اگرچه سال‌هاست درباره تغییر الگوی غذایی در بخش سلامت عمومی و سلامت دهان گفت‌وگو می‌شود، اما خوش‌باورانه است که انتظار داشته باشیم تا زمانی که قیمت یک پاکت سیگار یا یک بطری چند لیتری نوشابه از قیمت یک وعده غذایی سالم ارزان‌تر است تغییری در این الگوی مصرف و به‌تبع آن بیماری‌های دهان ایجاد شود. همچنین، یکی از مهم‌ترین و مستندترین اقدامات پیشگیرانه و مقرون‌به‌صرفه برای پیشگیری از پوسیدگی دندان‌ها در هفتاد سال گذشته، افزودن فلوراید به آب آشامیدنی است. اقدامی که علی‌رغم موفقیت‌آمیز بودن در برخی کشورها، کمتر در بخش سلامت دهان ایران در مورد آن بحث و گفت‌وگو شده است.
از دشواری‌های تغییر سیاست‌های سلامت تا نفوذ مکتب درمانگری
به نظر می‌رسد دشواری‌های تغییر سیاست‌های سلامت، نادیده گرفتن تجربه‌های تاریخی علوم سلامت، نفوذ مکتب درمانگری و البته تأثیر درمانگران صاحب نفوذ سبب شده تا همچنان به درمان محوری و تربیت دندانپزشک به‌عنوان آسان‌ترین راه‌حل مشکلات سلامت دهان بسنده شود. چند برابر شدن تعداد دانشکده‌های دندانپزشکی در ایران که از ۱۰ سال پیش آغاز شد نمونه بارز غالب بودن این نگاه است.
آموزش برای بهبود سلامت دهان، بدون تغییر در وضعیت پیرامونی بی‌فایده است
در این میان برخی از صاحب‌نظران به مقوله آموزش اشاره کرده و معتقدند، «حرفه دندانپزشکی، آموزش بهداشت دهان را به‌عنوان راه میانبری برای رسیدن به‌سلامت دهان قلمداد کرده و به عبارت بهتر یکی از روش‌های تقلیل‌گرایانه حرفه دندانپزشکی برای حل مشکلات سلامت دهان انداختن مسئولیت سلامت به دوش فرد با تأکید بر آموزش بهداشت دهان است. حضور نگاه تقلیل‌گرایانه برای تحلیل پدیده‌ها سابقه‌ای دیرینه در حرفه پزشکی دارد. راه و روش تقلیل‌گرایانه برای درک پدیده‌های پیچیده (برای مثال بیماری) آن‌ها را به اجزای کوچک تقسیم کرده و با هر یک از آن‌ها به‌تنهایی روبه‌رو می‌شود. براساس این نگاه تقلیل‌گرایانه است که حرفه دندانپزشکی عموما به سراغ آخرین حلقه‌های زنجیره بیماری یعنی رعایت بهداشت می‌رود، بی‌آنکه در جست‌وجوی عوامل درهم تنیده و شکل‌دهنده رفتارهای مرتبط با سلامت باشد. بر اساس شواهد موجود و به دلیل پیچیدگی‌های رفتار انسانی، تلاش‌ها برای ارتقای سلامت دهان از طریق نصیحت به رعایت بهداشت عموما به نتیجه نرسیده است. برای مثال، در بیست سال گذشته چندین پژوهش معتبر، تجربیات جهانی در زمینه برنامه‌های آموزش سلامت دهان را مرور کرده‌اند. این پژوهش‌ها نشان می‌دهند که تلاش‌ها برای بهبود سلامت دهان از طریق آموزش بهداشت دهان (مانند آموزش مسواک زدن و استفاده از نخ دندان) بدون تلاش برای ایجاد تغییر در وضعیت پیرامونی و محیط زندگی افراد عموما بی‌فایده است. در مواقعی نیز که تأثیر اندکی مشاهده شده، تنها برای مدت کوتاهی رفتار فرد را تغییر داده و پس‌ازآن به دست فراموشی سپرده شده است. تأکید بر آموزش بهداشت و تلاش برای تغییر رفتار فردی بدون در نظر گرفتن شرایط اجتماعی علی‌رغم شکست‌خوردگی تاریخی همچنان شیوه محبوب نهادهای حرفه پزشکی است. تلاش برای تغییر رفتارهای مرتبط به‌سلامت از طریق نصیحت و موعظه‌گری‌های پدرسالارانه توسط صاحبان حرفه پزشکی و دندانپزشکی زمینه‌ساز پیدایش برخی تبعات نامطلوب و غیراخلاقی نیز هست. نگاه سرزنش‌آمیز به جامعه به‌خاطر نادیده گرفتن سفارش‌های بهداشتی و متهم کردن جامعه به سهل‌انگاری در مورد سلامت دهان نمونه‌ای ازاین‌گونه واکنش‌های نامطلوب است. این نگاه سرزنش‌آمیز بارها در مصاحبه‌های صاحبان حرفه‌های پزشکی و دندانپزشکی دیده شده است.»
اگر به‌موقع مراجعه کنیم، هزینه خدمات دندانپزشکی کمتر است
علی‌رغم این اظهارات و دیدگاه‌های متفاوتی که وجود دارد، دو کلیدواژه «درمان» و «پیشگیری» همواره در بخش سلامت دهان و دندان مطرح بوده اما اصل پیشگیری مورد غفلت واقع شده است. دکتر فرزین مازیار، دندانپزشک بر این باور است که دندانپزشکی یکی از شاخه‌های رشته پزشکی است و به شکل مستقیم با بدن انسان مرتبط است و دندان برخلاف تصور عامه مردم عضوی زنده و دارای عصب و حس است و هیچ تفاوتی با سایر اعضای بدن ندارد و بسیار حساس بوده و نیازمند آموزش‌های تخصصی و پیچیده و تجهیزات گران‌قیمت است و به‌تبع افزایش قیمت دلار، هزینه تمام شده تجهیزات دندانپزشکی هم بالا می‌رود. در نظر بگیرید برای خرید اقلام دندانپزشکی هم اگر جنس خوب بخواهیم باید پول بیشتر خرج کنیم. مثلا یک‌قلم خمیر پانسمان چهار گرمی حدود ۸۵۰ هزار تومان است، اسید اچینگ ۳۰ میلی‌گرمی حدود پنج میلیون تومان، ژل انعقاد خون سه میلیون و ۵۰۰ هزار تومان و…. قیمت‌ها لحظه‌ای بالا می‌روند و بعد همه تقصیر‌ها را به گردن دندانپزشک‌ها می‌اندازند. با‌این‌حال اگر به‌موقع مراجعه کنیم، هزینه خدمات دندانپزشکی کمتر است. مثلا با بررسی و معاینه سالانه دندان‌ها و گرفتن رادیوگرافی قبل از این‌که آسیب زیادی به دندان وارد شود آن را درمان کنیم، چراکه ترمیم یک پوسیدگی ساده بسیار هزینه کمتری از درمان ریشه و ترمیم و روکش کردن آن دارد. با روش معاینات و رسیدگی‌هایی که در کشور‌های اسکاندیناوی از سنین کودکی تحت حمایت دولت ایجاد شده است در برخی مناطق خاص میزان پوسیدگی، ترمیم و کشیدن به صفر نزدیک شده است. پس اگر این شیوه معاینات دوره‌ای را برای سلامت خود و خانواده اتخاذ نماییم، گامی مؤثر در کاهش هزینه‌ها و سلامت خویش برداشته‌ایم.»
نقطه‌نظر دکتر مه سیما دائمی، دندانپزشک نیز در این زمینه قابل‌تأمل است. او می‌گوید: «اصل پیشگیری به‌دلیل فرهنگ غالبی که وجود دارد، کمتر موردتوجه است. مردم به‌دنبال این هستند که پس از ایجاد مشکل به‌دنبال رفع آن برآیند و به‌طور طبیعی مراجعه و توجه آن‌ها به درمان بیشتر است. به‌نظر می‌رسد آن‌چنان‌که بایدوشاید به موضوع پیشگیری توجه نمی‌شود. اگرچه ممکن است سطح استفاده از خمیردندان و مسواک نسبت به گذشته افزایش پیدا کرده باشد اما، عدم توجه جدی به آموزش‌ها باعث شده است جهش و پیشرفت را در زمینه بهبود شاخص پوسیدگی در دهان افراد نداشته باشیم. به همین دلیل است که به‌رغم افزایش دندانپزشکان، دانشکده‌های دندانپزشکی و مراکز بهداشتی و درمانی؛ آنچه افزایش پیدا کرده خدمات درمانی است و نه خدمات پیشگیری.
توجه مردم نسبت به بحث پیشگیری کمتر است، شاید مقوله‌ای به‌نام نخ دندان برای مردم مأنوس نبوده و هنوز هم نیست، در حوزه درمان توجه بیشتر است. اما به‌هرحال چالش اصلی، هزینه تمام شده خدمات دندانپزشکی است که باعث شده اگر قرار است مردم خدمتی را از سبد کالای خود حذف کنند، خدمات دندانپزشکی در ابتدای مسیر قرار گیرد و همین امر هم موجب شده مشکلات بهداشتی درمانی وجود داشته باشد.»
عمده مراجعان آن‌هایی هستند که درد به استخوانشان رسیده است
به باور نادیا احمدلو، دندانپزشک «دستیابی به‌سلامت دهان و دندان جدا از مشکلات سلامت در بخش‌های دیگر نیست» و دراین‌باره توضیح می‌دهد: «سلامت دهان پیش از آنکه به رعایت بهداشت دهان و مراجعه مکرر به دندانپزشک وابسته باشد با رفاه، عدالت اجتماعی، توزیع مناسب ثروت و امکانات ارتباط تنگاتنگ دارد. درآمد سرانه مردم و قدرت خریدشان هر سال نسبت به هزینه‌ها پایین‌تر می‌آید تا چالش اصلی شهروندان، سیر کردن شکم خود و خانواده باشد و بعد اگر پولی ماند، در جهت تأمین هزینه درمان صرف شود. درآمد سرانه عنصر مهمی در هزینه‌های سلامت است. مطالعات تجربی انجام شده بیانگر آن است که افزایش درآمد سرانه می‌تواند به افزایش هزینه‌های سلامت کمک کند زیرا سطح درآمد خانوار تعیین کننده سبد مصرفی و اولویت‌های مخارج مصرفی خانوار است. ازآنجاکه ترکیب سبد مصرفی خانوار شامل مخارج معیشتی مهم‌تری ازجمله خوراک، پوشاک و … است، بنابراین کاهش سطح درآمد خانوار منجر به‌صرف درآمدها برای این مخارج شده و منابع مالی کمتری به هزینه‌های سلامت اختصاص می‌یابد. در این میان وضعیت دندانپزشکان نیز چنگی به دل نمی‌زند. مطب من و دوستم در فرمانیه است یعنی جای نسبتا خوبی‌است. باور نمی‌کنید اگر بگویم این اواخر خیلی از مراجعانم توان پرداخت هزینه‌های درمان را ندارند و دندانشان را می‌کشیم یا موقتا دردش را تسکین می‌دهیم. کمتر بیماری برای چک‌آپ به ما مراجعه می‌کند و بیشتر بیماران کسانی هستند که مشکلی برایشان پیش آمده و عموما آن‌هایی هستند که اصطلاحا درد به استخوانشان رسیده است.»
لزوم فرهنگ‌سازی برای رعایت بهداشت دهان و دندان از کودکی
«بهترین راهکار برای کاهش هزینه‌های درمانی، پیشگیری و اقدام به‌موقع است، با ویزیت‌های دوره‌ای، می‌توان از تشدید خرابی دندان‌ها جلوگیری کرد. این اقدام در بهبود شاخص‌های سلامت دهان و دندان مؤثر است.» موضوعی که علی تاجرنیا، رئیس سابق هیئت‌مدیره جامعه دندانپزشکی ایران بر آن تأکید کرده و به «رسانه‌ها» می‌گوید: «استفاده منظم از مسواک، خمیردندان، نخ دندان و دهان‌شویه‌ها برای کاهش میکروب‌های دهان و جلوگیری از پوسیدگی و التهاب لثه ضرورت دارد. والدین باید از سنین پایین، یعنی حدود دو سالگی، به کودکان خود مسواک زدن را آموزش دهند و با مسواک‌های انگشتی، اولین گام‌ها را برای بهداشت دهان و دندان فرزندان خود بردارند. همچنین با شروع رویش دندان‌های دائمی از سن۶ سالگی، فلورایدتراپی به‌عنوان یک اقدام تکمیلی در کنار رعایت بهداشت روزانه، می‌تواند نقش مهمی در جلوگیری از پوسیدگی ایفا کند. هرکودک دوازده‌ساله ایرانی به‌طور میانگین دو دندان پوسیده دارد و این آمار تا سن چهل‌سالگی به ۶ دندان پوسیده می‌رسد. این ارقام هشداردهنده نشان می‌دهد که آموزش و فرهنگ‌سازی در زمینه رعایت بهداشت دهان و دندان باید از سنین کم آغاز شود و والدین نیز باید نقش فعالی در تربیت بهداشتی فرزندان خود ایفا کنند.»
رئیس سابق هیئت‌مدیره جامعه دندانپزشکی ایران خاطرنشان می‌کند: «سیستم‌های بهداشتی باید با اتخاذ رویکردهای جامع و پیشگیرانه، در راستای کاهش شاخص پوسیدگی دندان و ارتقای سلامت دهان و دندان جامعه گام بردارند. بدون شک، افزایش آگاهی مردم و دسترسی آسان به امکانات پیشگیرانه ازجمله ویزیت‌های دوره‌ای و مشاوره‌های بهداشتی می‌تواند به بهبود وضعیت بهداشت دهان و دندان در ایران کمک کند. با توجه به اهمیت پیشگیری و مشکلاتی که افزایش هزینه‌های دندانپزشکی برای مردم ایجاد کرده است، به نظر می‌رسد بهترین راهکار، تمرکز بر اقدامات پیشگیرانه و برنامه‌ریزی‌های بلندمدت در زمینه بهداشت دهان و دندان باشد.»
این مطلب بدون برچسب می باشد.
- دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط رسالت در وب منتشر خواهد شد.
- پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.