مصطفی هدایی
در روزهای اخیر موضوع ایران به یکی از محورهای اصلی میان سران اروپا و آمریکا تبدیل شده و جو بایدن با امانوئل ماکرون، بوریس جانسون و  آنگلا مرکل در این زمینه به گفت‌وگو پرداخته است. 
جو بایدن در روزهای نخست حضور در کاخ سفید برخی از فرمان‌های اجرایی دونالد ترامپ؛ رئیس‌جمهور سابق را لغو کرد و به نظر می‌رسد شاهد تحولات جدیدی باید در آینده نزدیک به‌ویژه در موضوع ایران باشیم. ترامپ در سال ۹۷ دستور خروج از توافق هسته‌ای ایران و ۱+۵ را امضا کرد و به دنبال آن تمامی تحریم‌هایی که به‌واسطه برجام تعلیق شده بودند، بازگشتند. این تصمیم ترامپ انتقادات بسیاری را از سوی شرکای اروپایی و دموکرات‌ها به همراه داشت و بایدن در اظهارنظرهایی در کارزارهای انتخاباتی خود، وعده بازگشت به برجام را داده بود. 
گفت‌وگوی تلفنی بایدن و سران سه کشور اروپایی در روزهای گذشته در کنار سایر تحولات مرتبط با پرونده هسته‌ای ایران و منطقه غرب آسیا، گویای شکل‌گیری فضایی است که باید در انتظار روندهای جدیدی در سیاست خارجی کشور باشیم. اظهارات جسته‌وگریخته‌ای که از متن گفت‌وگوهای بایدن و اروپا منتشر شده و همچنین سخنان مقامات اروپایی و آمریکایی ازجمله وزیرخارجه فرانسه و مشاور امنیت ملی کاخ سفید، شاهدی بر وقوع رویکردی جدید پس از ترامپ است. 
 گفت‌وگوهای برجامی
براساس گزارش‌های منتشرشده، ایران به‌عنوان یکی از محورهای مهم گفت‌وگوهای تلفنی بایدن و سران اروپا بوده و برجام در رأس آن‌ها قرار داشته است. بازگشت به برجام از سوی آمریکا به نظر می‌رسد با اما  و اگرهایی روبه‌رو است. می‌توان رویکرد جدید آمریکا را ناشی از وجود پتانسیل بالایی فشار حداکثری ترامپ دانست. هرچند مسئولان ایرانی در حوزه سیاست خارجی ابراز خوش‌بینی کرده‌اند ولی منوط کردن برنامه‌های اقتصادی و سیاست خارجی به تصمیم بایدن
 تبعات سنگینی به دنبال خواهد داشت. 
مجید تخت روانچی، نماینده جمهوری اسلامی در سازمان ملل در رابطه با تصمیم آمریکا برای بازگشت به برجام عنوان کرده:«توپ در زمین آمریکا است. آمریکا میز مذاکره را در سال ۲۰۱۸ ترک کرد، بنابراین، این‌طرف آمریکایی است که باید تصمیم بگیرد آیا دولت جدید می‌خواهد سیاست ورشکسته دولت قبل را ادامه دهد یا این‌که می‌خواهد صفحه‌ای جدید باز کند. همه این‌ها به دولت جدید آمریکا بستگی دارد.»
از محتوای سخنان مقامات ایرانی کاملا مشخص است که ایران توپ را به زمین آمریکا انداخته و قصد دارد تا سیاست‌های بعدی را با گام‌های بایدن هماهنگ سازد. اما آیا در «صفحه جدید» آمریکا تمام تحولات بر اساس روندهای زمان امضای توافق هسته‌ای به وقوع خواهد پیوست؟
سیاست‌های اعلامی و اعمالی در غرب به نظر می‌رسد برخلاف خوش‌بینی‌های مسئولان سیاست خارجی ایران باشد. ژان ایو لودریان، وزیر خارجه فرانسه در سخنانی اتهام تلاش ایران به سمت تسلیحات هسته‌ای را مطرح کرد و خواهان بازگشت سریع تهران به تعهدات هسته‌ای‌‌اش شد. همچنین« جنیفر پساکی» دبیر مطبوعاتی کاخ سفید روز چهارشنبه هفته گذشته پیش از گفت‌وگوهای تلفنی بایدن با تروئیکای اروپایی طولانی کردن محدودیت‌های هسته‌ای ایران را ازجمله اهداف بایدن عنوان کرده بود: « رئیس‌جمهور به‌وضوح بیان کرده که باور دارد از طریق دنبال کردن مسیر دیپلماسی، ایالات‌متحده برای تشدید و طولانی‌تر کردن محدودیت‌های هسته‌ای بر ایران و حل‌وفصل سایر موارد نگران کننده تلاش می‌کند. ایران نیز برای پیشبرد این توافق باید بار دیگر پایبندی خود به محدودیت‌های مهم هسته‌ای ذیل توافق [برجام] را از سر بگیرد.»
از سوی دیگر آنتونی بلینکن؛ وزیرخارجه پیشنهادی بایدن در سخنانی عنوان کرده بود که بایدن عجله‌ای برای بازگشت به برجام ندارد:« واشنگتن برای تصمیم‌گیری در مورد بازگشت به توافق هسته‌ای ایران عجله‌ای ندارد و رئیس‌جمهور دموکرات آمریکا لازم است ببیند ایران برای ازسرگیری پایبندی خود به این توافق عملا چه اقدامی انجام می‌دهد!»
در کنار تمامی این تحولات باید به رایزنی‌های مقامات کاخ سفید ازجمله جک سالیوان با مقامات رژیم صهیونیستی، عربستان و کشورهای اروپایی اشاره داشت که به گفته آمریکا، آن‌ها به دنبال رفع نگرانی‌های این دولت‌ها درباره ایران و برنامه هسته‌ای – موشکی هستند. سفر  یوسی کوهن؛ رئیس سازمان اطلاعات رژیم صهیونیستی به آمریکا در ماه آینده میلادی برای گفت‌وگو با مقامات دولت آمریکا بر سر ایران از دیگر روندهایی است که توافق هسته‌ای و برجام را وارد فاز جدیدی از پیچیدگی خواهد کرد. 
اسکای نیوز در خبری به نقل از منابعی در پنتاگون از طرح جدید دولت جو بایدن درباره ایران سخن گفته که بایدن از طریق میانجی‌های اروپایی ابتکاری به راه خواهد انداخت تا گفت‌وگوی مستقیمی با تهران داشته باشد. 
بلینکن در جلسه استماع سنا برای تصدی پست وزارت خارجه، طرح بازگشت به برجام از سوی دولت آمریکا را سکو و بستری برای فشارهای بیشتر به تهران جهت گفت‌وگوهای منطقه‌ای و موشکی دانسته و از آن دفاع کرده بود.
تمامی این اظهارات و تحولات نشان می‌دهد که آمریکا بازگشت به تعهدات خود در توافق هسته‌ای را به‌عنوان یک امتیاز قرار است به ایران تحمیل کند و به دنبال آن است تا موضوعات غیرهسته‌ای را نیز در فضای جدید وارد گفت‌وگوها و توافقات احتمالی کند. تیم دونالد ترامپ معتقد بود برای محدودسازی ایران در منطقه غرب آسیا و نظامی برجام ظرفیت کافی را ندارد و درنتیجه از آن خارج و سیاست فشار حداکثری را در  دستور کار قرارداد. سیاستی که به گفته مقامات جدید کاخ سفید شکست خورده و باید با همان دست‌فرمان برجام و اجماع جهانی پیشا برجام ایران را به‌پای میز مذاکرات و متعهد به محدودیت‌های اساسی ساخت. 
ابعاد خطرناک طرح بایدن برای ایران روزبه‌روز در حال آشکار شدن هستند. دولت آمریکا با رویکرد غیرتهاجمی ولی فعالانه تمامی خواسته‌های ۱۲‌گانه مایک پمپئو؛ وزیرخارجه سابق آمریکا در قبال ایران را به بهانه بازگشت به برجام و با ایجاد بستر ائتلاف بین‌المللی برعلیه تهران فعال خواهد ساخت. موضوعات موشکی، منطقه‌ای و حتی حقوق بشری چالش‌های جدی و جدیدی در رویکرد جدید سیاست خارجی آمریکا خواهند بود که تحریم‌های هدفمند و مورد اجماع جهانی چماق فشار به تهران جهت تن دادن به سیاست‌های ظالمانه کاخ سفید می‌تواند باشند. 
می‌توان فضای کنونی را با فضای پیشابرجام مقایسه کرد. دولت باراک اوباما گسترده‌ترین و سخت‌ترین تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را تدوین و اجرا کرد. تحریم‌هایی که به گفته کارشناسان در دولت ترامپ نیز به‌عنوان مبنا و زیرساخت برنامه فشار حداکثری قرار گرفتند. موفقیت اوباما همراه کردن کشورهای دیگر ازجمله اروپا با تحریم‌ها و همچنین صدور قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه تهران بود که ترامپ در این امر توفیق چندانی روی کاغذ نداشت؛ هرچند وی با ابزار تهدید شرکت‌ها و دولت‌های خارجی، تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا را به سایر دولت‌ها تحمیل ساخت. 
در کنار تمامی این موارد باید به موضوع خطرناک دستیابی آمریکا به ابزار مکانیسم ماشه در برجام نیز اشاره کرد. یکی از انتقاداتی که حتی از سوی جان بولتون علیه سیاست ترامپ در برجام مطرح شد، از دست دادن مکانیسم ماشه پس از خروج عجولانه از برجام بود. این امر به نحوی در سازمان ملل و شورای امنیت این سازمان خود را نشان داد. دولت ترامپ تمام سعی خود را به کار برد تا مکانیسم ماشه را به بهانه عضویت در قطعنامه ۲۲۳۱ فعال سازد ولی عدم عضویت در برجام دست این کشور را بست. حال در صورت حضور مجدد آمریکا در برجام، آمریکا از این مکانیسم به‌عنوان اهرم فشار استفاده خواهد کرد. 
چه حضور در برجام و چه خروج از آن از سوی آمریکا، معایب بسیاری برای ایران به دنبال داشته که به منفعت‌های آن چربیده است. آمریکا از برجام به‌عنوان ابزار فشار و محدودسازی ایران و نه امتیاز دادن به تهران سوءاستفاده کرده است. بایدن فشار را بر روی ایران حفظ خواهد کرد و در رایزنی با مقامات اروپایی، اجماعی برای تحریم‌های هسته‌ای، موشکی و  منطقه‌ای ایجاد خواهد کرد. همچنین با بازگشت به برجام می‌تواند از ابزار شورای امنیت برای بازگشت قطعنامه‌های هسته‌ای علیه ایران بهره ببرد. ازاین‌رو تیم سیاست خارجی ایران می‌بایست با هوشمندی رفتارها و تحولات مربوط به کاخ سفید در ارتباط با ایران رصد کند  و در دام وعده‌های توخالی غرب نیفتد.