گروه اجتماعی- حسن طباطبایی 
تشدید آلودگی هوای تهران به خبر نگران‌کننده این روزها تبدیل شده است. این موضوع باتوجه به اهمال و کم‌کاری دستگاه‌های مسئول پیش‌ازاین هم سبب انتقاد و ابراز نگرانی شده بود و صاحب‌نظران در شرایط حال حاضر، همانند سال‌های گذشته، مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها را مسبب این وضعیت دانسته و از جولان دی‌اکسید گوگرد در هوای تهران می‌گویند. حالا نه‌فقط مونوکسید کربن، ازن، دی‌اکسید نیتروژن و ذرات معلق بزرگ‌تر از ۲/۵میکرون که نام دی‌اکسید گوگرد نیز در کنار دیگر آلاینده‌ها قرارگرفته است. 
 با بررسی اطلاعات دریافتی از ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوای پایتخت در روزهای گذشته، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران از افزایش ساعتی غلظت این آلاینده در برخی ایستگاه‌ها خبر داد. 
سید محمدمهدی میرزائی قمی اعلام کرد: طی هفته گذشته به‌ویژه حدفاصل ۲۲ تا ۲۵ آذر افزایش غلظت آلاینده دی‌اکسیدگوگرد به‌خصوص در ساعات میانی روز، بسیار فراتر از حد استاندارد قرار داشت.  به گفته این مقام مسئول، بررسی وضعیت شاخص این آلاینده در شهر تهران از سال ۹۴، نشان می‌دهد که باوجود ثبت شاخص فراتر از حدود مجاز در برخی از ایستگاه‌ها در سال‌های گذشته، هیچ‌گاه میانگین شاخص برای کل شهر تهران وارد شرایط آلوده نشده و پنج‌شنبه هفته گذشته، اولین روز آلوده به لحاظ آلاینده دی‌اکسیدگوگرد در طی هفت سال گذشته است. 
این آلاینده «ناشی از سوزاندن گازوئیل در نیروگاه‌هاست» نکته‌ای تأمل‌برانگیز که  میرزائی قمی بر آن تأکید کرده، اما سرپرست دفتر هوا و اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست آن را قبول ندارد. او می‌گوید: «عده‌ای می‌خواهند مسائلی مانند آلودگی هوا را سیاسی کنند درحالی‌که منابع آلاینده هوا در تهران مشخص است و اصلا ارتباطی به بنزین پتروشیمی و مازوت‌سوزی ندارد.» 
رئیس شورای عالی استان‌ها نیز مازوت‌سوزی در تهران را تکذیب و تأکید کرده که نیروگاه‌ها از مازوت استفاده نمی‌کنند. 
زهره عبادتی- معاون محیط‌زیست انسانی اداره کل محیط‌زیست استان تهران هم این موضوع را تأيید نمی‌کند و معتقد است: عوامل مختلفی می‌تواند باعث افزایش میزان دی‌اکسید گوگرد شود، اما عامل اصلی افزایش آن سوخت گوگرددار است. این سوخت ممکن است در وسایل نقلیه سنگین یا در یک واحد و مرکز صنعتی نیز استفاده شود.
معاون محیط‌زیست انسانی اداره کل محیط‌زیست استان تهران خاطرنشان می‌کند: «افزایش دی‌اکسید گوگرد الزاما دلیل بر مازوت‌سوزی نیست حتی احتمال دارد گازوئیل نیز دارای گوگرد باشد. ضمن آنکه هیچ‌کدام از نیروگاه‌های ما از سوخت مازوت استفاده نمی‌کنند.» 
بااین‌حال، منابع مطلع با تأيید مازوت‌سوزی به ما می‌گویند: «افزایش دی‌اکسید گوگرد ناشی از احتراق سوخت‌های فسیلی (مازوت و گازوئیل) در نیروگاه‌هاست.» 
 تشدید آلایندگی هوا به‌واسطه مازوت
گزارش سامانه سهم(سامانه هوشمند مشاهدات ماهواره‌ای) شرکت دانش‌بنیان تیزنگر که قسمتی از آن در «پیام ما» منتشر شده، این حقیقت را فاش می‌سازد که ادعای حذف مازوت از آلاینده‎های تهران نه‌تنها از اساس باطل است؛ که غلظت سولفور دی‌اکسید در ارتباط مستقیم با مازوت تا ۳۲ درصد افزایش داشته است. 
یاسر عشورزاده- مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان در پاسخ به این‌که برخی مسئولین مازوت‌سوزی را تکذیب کردند، می‌گوید: 
«بررسی‌های ما نشان می‌دهد که سولفور دی‌اکسید یا همان دی‌اکسید گوگرد رابطه مستقیمی با سوخت مازوت دارد. ما پیش‌تر نیز گزارشی را درباره مازوت‌سوزی منتشر کرده بودیم و بررسی‌های برآیندی ما نسبت به سال ۹۸ در گزارش فعلی، نشان می‌دهد که مقدار سطح آلودگی آلاینده‌ در کل کشور ۱۸ درصد کمتر شده است. اما بااین‌حال آلودگی نسبت به گذشته بیشتر شده است. علت این است که غلظت آلاینده‌ سولفور دی‌اکسید به میزان ۳۲ درصد افزایش پیدا کرده است. یعنی به‌بیان‌دیگر باوجوداین‌که مساحت پوشش آلاینده‌ها کاهش‌یافته اما میزان غلظت افزایش پیدا کرده است. یعنی به‌طور مثال سال‌های گذشته مثلا ۱۰ کارخانه با فعالیت‌های خود آلاینده مازوت را با غلظت نرمال تولید می‌کردند اما حالا ۵ کارخانه در حال فعالیت و تولید آلاینده با غلظت بسیار بالا هستند به همین دلیل میزان آلودگی و آلایندگی هوا به‌واسطه مازوت نسبت به سال‌های گذشته تشدید شده است.»برمبنای توضيحات پژوهشكده محیط‌زیست، «دی‌اكسيدگوگرد SO2، گازی غيرقابل اشتعال، غیرقابل‌انفجار و بی‌رنگ است و درصورتی‌که به غلظت بالای ppm 3 برسد، بوی تند و محسوس خواهد داشت. تخمين زده می‌شود كه SO2 به‌طور متوسط بين ۲ تا ۴ روز در هوا باقی بماند. بيش از ۸۰ درصد اكسيدهای گوگرد به دست بشر در جريان احتراق سوخت‌های فسيلی از منابع ثابت آلوده‌كننده توليد می‌شود. تقريبا تمامی سوخت‌های فسيلی دارای گوگرد هستند كه در جريان احتراق به‌صورت دی‌اكسيد گوگرد وارد هوا می‌شود. دی‌اكسيد گوگرد انسان‌ساخت، ناشی از مصرف سوخت‌های فسيلی است. مقدار گوگرد در سوخت‌ها و فرآورده‌های نفتی باهم تفاوت دارد. نفت كوره يا مازوت بين ۲/۵تا ۳/۵درصد و گازوئيل بين  ۰/۵ تا ۱ درصد گوگرد دارد ولی گوگرد بنزين ناچيز است. تنگ شدن راه‌های هوايی تنفس، اسپاسم برونش، سرفه شديد، سوزش چشم و مجاری تنفسی، كاهش كارايی تنفسی و تنگی نفس، كم شدن عمق تنفس و درنهایت تشديد عوارض قلبی و عروقی و تنفسی از اثرات بهداشتی منتسب به دی‌اكسيد گوگرد به‌شمار می‌رود.»
 افزایش دی‌اکسید گوگرد در تهران 
«علی‌رغم این‌که در مصوبات کمیته اضطرار آلودگی هوا قید شده است که استفاده از سوخت‌های سنگین مجاز نیست، اما برخی صنایع از سوخت‌های سنگین دارای گوگرد بالا استفاده می‌کنند.» 
دکتر عباس شاهسونی- رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت با اشاره به این موضوع خبر داده که در روزهای اخیر ۳ تا ۵ برابری دی‌اکسید گوگرد در هوای تهران افزایش یافته است. 
شاهسونی در گفت‌وگو با ایسنا، علت افزایش غلظت آلاینده دی‌اکسیدگوگرد در هوای شهر تهران، را این‌گونه توضیح داده است:
 «طی سال‌ها مشکل SO۲ یا همان دی‌اکسید گوگرد را داشتیم که با توجه به حذف گوگرد از سوخت این مشکل هم برطرف شد؛ اما طی روزهای گذشته به‌ویژه ۲۲ تا ۲۵ آذر افزایش ۳ تا ۵ برابری غلظت دی‌اکسید گوگرد در شهر تهران را شاهد بودیم که این نشان می‌دهد برخی از صنایع اقدام به استفاده از سوخت‌های حاوی گوگرد کردند. از تاریخ ۲۶ آذر به بعد میزان غلظت دی‌اکسید گوگرد مجددا کاهش یافت اما آثار روزهای پیشین هنوز در هوا وجود دارد.» طبق مصوبات کمیته اضطرار آلودگی هوا استفاده از سوخت‌های سنگین مجاز نیست، ولی شاهسونی می‌گوید: با توجه به محدودیت صنایع برخی از آن‌ها از سوخت‌های سنگین دارای گوگرد بالا استفاده می‌کنند. سازمان محیط‌زیست باید بر این موضوع نظارت کند و جلوی استفاده از سوخت‌های سنگین را بگیرد.
 مازوت تولیدی ایران بیش از سه درصد گوگرد دارد
ساکنان پایتخت در ۹ماه گذشته تنها ۲روز در هوای پاک و  ۱۰۸روز در هوای ناسالم برای گروه‌های حساس، ۱۶روز در هوای ناسالم، دو روز در هوای بسیار ناسالم و ۲روز در هوای خطرناک تنفس کرده‌اند. این درحالی‌که است که طبق مطالعات مرکز تحقیقات آلودگی هوای پژوهشکده محیط‌زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران و یافته‌های سایر محققان، وضعیت کیفیت هوا در مناطق مختلف کشور فاصله چشمگیری با مقادیر استاندارد ملی دارد و هیچ‌گاه به آنچه در برنامه‌های دوم تا ششم توسعه درباره کیفیت هوا مدنظر بوده است، نرسیده‌ایم.  دراین‌بین مازوت هم در کاهش کیفیت هوا سهم اثرگذاری دارد. چراکه مازوت تولیدی ایران بیش از سه درصد گوگرد دارد، درحالی‌که استاندارد جهانی آن نیم‌درصد است. این موضوع را حسین احمدی‌کیا- عضو گروه پژوهشی آلودگی هوای دانشگاه اصفهان مطرح و در تشریح عواقب مازوت‌سوزی عنوان کرده است: «مازوت ،گوگرد بالایی دارد و در احتراق علاوه‌بر اکسیدهای گوگرد، سولفات‌ها، نیترات‌ها، ذرات معلق و دیگر گازهای سمی را منتشر می‌کند. مازوت را می‌توان با روش‌های مختلف به سوخت با کیفیت و بهتری مانند کک نفتی، گازوئیل یا بنزین تبدیل کرد، درحالی‌که تولید آن در بسیاری از پالایشگاه‌های جهان ممنوع شده است، حدود ۱۵ تا ۳۰ درصد از نفت خام ورودی به پالایشگاه‌های ایران به مازوت تبدیل می‌شود.»
مازوت ایران پیش‌تر صادر و در کشتی‌ها به‌ویژه کشتی‌های امارات متحده عربی مصرف می‌شد که به دلیل قوانین زیست‌محیطی دریایی راهی به‌جز سوزندان در نیروگاه‌های بخار، کارخانه‌های سیمان و بعضی واحدهای صنعتی نمانده است؛ عضو گروه پژوهشی آلودگی هوای دانشگاه اصفهان، با اشاره به این موضوع از گسترش گازرسانی، توسعه صنایع گازسوز و پایین بودن راندمان نیروگاه‌ها نیز سخن می‌گوید که سبب افزایش مصرف گاز طبیعی کشور شده و در مواقع سرد سال، کمبود گاز بهانه‌ای برای مصرف سوخت مازوت در نیروگاه‌های کشور است.پیش‌ازاین، داريوش گلعليزاده- سرپرست مركز ملی هوا و تغيير اقليم سازمان حفاظت محيط‌زيست هم در گفت‌وگو با خبرگزاری ايرنا این مسئله را تأيید کرده که «نيروگاه‌ها به‌ناچار به سمت مصرف سوخت دوم يعنی گازوئيل يا مازوت می‌روند و گاهی هم تلفيقی (گاز و مازوت) مصرف می‌كنند كه اين امر موجب تشديد آلودگی هوا می‌شود. درمجموع سه دسته نيروگاه حرارتی داريم ازجمله نيروگاه گازی، سيكل تركيبی و بخاری كه ۱۶ نيروگاه در كشور بخاری است و قابليت مصرف مازوت دارد و برخی از آن‌ها كه در كلان‌شهرها و حاشيه آن‌ها واقع‌شده‌اند ديگر مازوت مصرف نمی‌كنند، مثلا بخش سوخت نيروگاه بعثت در تهران از سال ۹۱- ۹۰ پلمب شده و به‌هیچ‌عنوان امكان مصرف مازوت ندارد و چون داخل شهر واقع‌شده به دنبال فک اين پلمب هم نيستند. يک نيروگاه هم در داخل شهر اسلام‌آباد در اصفهان فعال است كه آن‌هم سال‌هاست مازوت نمی‌سوزاند، نيروگاه شهيد منتظری شاهین‌شهر اصفهان هم كه پيرامون شهر واقع‌شده و قابليت مصرف ۶ ميليون مترمکعب سوخت را دارد در ۳ تا ۴ سال اخير امكان مصرف مازوت نداشت چون بخش سوخت مازوت آن پلمب بود اما سال گذشته به دلايلی ۵۵ روز مازوت مصرف كرد، نيروگاه شازند هم به‌صورت تلفيقی می‌سوزاند، نيروگاه شهيد رجايی حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد مازوت می‌سوزاند، نيروگاه منتظر قائم فرديس كرج كه نزديک تهران است هم مازوت نمی‌سوزاند اما در 
دو تا سه سال قبل يک هفته به‌صورت آزمايشی مازوت ‌سوزاند.»
خبرگزاری ايسنا به‌تازگی با انتشار گزارشی، بر این امر صحه گذاشته که «به دليل محدوديت اعمالی در تحويل سوخت گاز ناشی از افزايش مصرف سوخت گاز مخصوصا در بخش خانگی، امكان تأمین ۱۰۰ درصدی‌سوخت گاز مصرفی نيروگاه‌ها مخصوصـا در نيمه دوم سال ميسر نمی‌شود. نيروگاه‌ها به‌منظور تأمین برق موردنیاز شبكه سراسری برق كشور، از سوخت مايع استفاده می‌كنند. سهم نيروگاه‌ها در مصرف سوخت مايع ناچيز بوده و در سال ۱۴۰۰ تنها ۱۹ درصد سوخت موردنیاز نيروگاه‌ها با سوخت مايع (۷/۹ درصد از مازوت و ۱۱/۲ درصد از گازوئيل) تأمین شده و در نيروگاه‌های اطراف كلان‌شهر تهران (بعثت و شهيد فيروزی) هيچ‌گونه سوخت مازوت مصرف نشده و در كلان‌شهر اصفهان (اصفهان و شهيد منتظری) مصرف سوخت مازوت بسيار اندک بوده است. آن‌طوركه متولی نيروگاه‌های برق كشور می‌گويد، هيچ‌گونه ارتباط معناداری بين نوع سوخت مصرفی نيروگاه‌ها و كيفيت هوای اين دو شهر مشاهده نمی‌شود. از منظر سازمان حفاظت محیط‌زیست، سوختی كه قابليت رعايت پارامترهای خروجی از دودكش نيروگاه‌ها را دارا باشد سوخت استاندارد تلقی می‌شود. درصورتی‌که ميزان گوگرد سوخت مايع تحويلی به صنايع ۰/۵ درصد باشد، مقادير آلاينده‌های خروجی از دودكش نيروگاه‌ها در محدوده مجاز تعيين‌شده توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست خواهد بود اما در حال حاضر ميزان گوگرد سوخت تحويلی به نيروگاه‌ها بيش از اين مقدار است.» 
«حتی نیروگاه‌های زغال‌سنگ‌سوز نیز اکسیدهای گوگرد کمتری از نیروگاه‌های مازوت‌سوز ایران منتشر می‌کنند.»
 این عبارت از گفته‌های حسین احمدی‌کیا، عضو گروه پژوهشی آلودگی هوای دانشگاه اصفهان است. او در پاسخ به این سؤال که مازوت‌سوزی نیروگاه شهید منتظری در شرایط کنونی چند برابر دیگر آلاینده‌ها، آلودگی ایجاد می‌کند، مطرح کرده  که «به‌عنوان‌مثال اگر نیروگاه شهید منتظری اصفهان با تمام توان ۱۶۰۰ مگاواتی خود کار کند، روزانه حدود ۹۳۰۰ تن مازوت مصرف خواهد کرد و ۵۶۰ تن دی‌اکسیدگوگرد به هوا منتشر می‌کند که  ۲۵ برابر نرخ انتشار تمام خودروهای اصفهان و شهرهای اطراف آن است. وقتی این نیروگاه از سوخت مازوت استفاده می‌کند، غلظت دی‌اکسیدگوگرد و خروجی آن به ppm ۱۲۰۰ می‌رسد که بیش از هشت برابر استاندارد نیروگاه‌های قدیمی در اروپاست. حتی نیروگاه‌های زغال‌سنگ‌سوز نیز اکسیدهای گوگرد کمتری از نیروگاه‌های مازوت سوز ایران منتشر می‌کنند، لازم است بدانیم محتوای گوگرد زغال‌سنگ یک تا سه درصد است که بخشی از آن در زغال‌شویی تصفیه می‌شود.
 با مازوت‌سوزی نیروگاه شهید منتظری، غلظت دی‌اکسیدگوگرد اصفهان حدود ۷/۷ برابر شرایط فعلی و غلظت ذرات معلق PM 5/2 شهر اصفهان هشت درصد بیشتر از وضعیت کنونی خواهد شد.»راندمان نیروگاه شهید منتظری حدود ۳۳ درصد است، درحالی‌که راندمان نیروگاه‌های جدید ساخت ایران به ۵۹ درصد می‌رسد و احمدی‌کیا می‌گوید: اگر تنها همین یک نیروگاه نوسازی می‌شد، با صرفه‌جویی گاز آن، مانع از مازوت‌سوزی می‌شدیم و می‌توانستیم شهری با جمعیت ۲/۱ میلیون نفر را گازرسانی کنیم.
 لزوم کاهش آلایندگی‌ مازوت‌سوزی
دو روش کلی برای حذف گوگرد نیروگاه‌های مازوت‌سوز وجود دارد که عضو گروه پژوهشی آلودگی هوای دانشگاه اصفهان در توضیح این دو روش عنوان می‌کند: «در روش اول، محتوای گوگرد مازوت ورودی به بویلر را کاهش می‌دهند و بهتر است در پالایشگاه انجام شود. روش «هیدروترتینیگ کاتالیستی» پرکاربردترین روش حذف گوگرد در مازوت است. برای نیروگاه شهید منتظری با مازوت سه درصد گوگرد و استاندارد گازها خروجی اروپا در خروجی دودکش، هزینه نصب آن حدود ۵۰۰ میلیون دلار برآورد می‌شود. 
در روش دوم، تصفیه گازهای خروجی از دودکش است که فرآیند گوگردزدایی اسکرابر مرطوب با دوغاب آهک LSFO کاربردی‌ترین روش تصفیه SO۲ است. هزینه نصب این سیستم برای نیروگاه شهید منتظری ۳۸۰ میلیون دلار برآورد می‌شود؛ همچنین نیاز روزانه به ۸۰۰ تن سنگ‌آهک و ۱۵ هزار مترمکعب آب است که هزینه‌های محیط‌زیستی دفع پسماند گچ، تصفیه فاضلاب، فیلتراسیون گردوغبار آهک را نیز باید به آن افزود.» اما تاکنون اقدامات لازم برای کاهش آلایندگی‌های مازوت‌سوزی به‌طورجدی انجام نشده، زیرا سازمان حفاظت محیط‌زیست تنها نظاره‌گر است و در هوای سرد چاره و اجباری به‌جز مصرف مازوت در نیروگاه نمی‌بیند و تنها اقدامی که به گفته حسین احمدی‌کیا انجام داده، متهم کردن نیروگاه‌هاست که باید سیستم تصفیه بگذارند، درحالی‌که محتوای گوگرد مازوت نیروگاه‌ها بسیار بالا بوده و بیش از ۶ برابر حد مجاز در اروپاست؛ همچنین با توجه به موارد ذکر شده، در شرایط اقتصادی فعلی امکان تصفیه گازهای خروجی نیروگاه‌ها بسیار ضعیف است، درواقع این تدبیر به معنای انتقال مشکل از یک نهاد به نهاد دیگر است و تنها این مردم هستند که باید خسارت بهداشتی آلودگی هوا را بپردازند. کشوری که دارنده دومین منابع گاز طبیعی دنیاست فراموش کرده که باید میادین گازی خود را توسعه می‌داد؛ از خاطر برده که با گسترش بی‌رویه تولید فولاد، سیمان، آجر و دیگر صنایع انرژی‌بر، مصرف گاز و برق کشور را به شدت افزایش داده و یارانه انرژی را صرف آن‌ها کرده است. باید نیروگاه‌ها را نوسازی و بهسازی کرد، این درحالی است که اقدام مؤثری برای استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر نشده و سال‌هاست استانداردهای ساخت مسکن و وسایل گرمایشی ارتقا نیافته و مردم توان نوسازی و بهسازی آن‌ها را ندارند. باید مسئولان ذی‌ربط چاره‌ای برای این معضلات بیندیشند.  سوزاندن مازوت با محتوای گوگرد بالا، نتیجه فقر یک ملت است که از بی‌تدبیری متولیان این حوزه طی سال‌های متمادی حاصل شده است.