پاییز بی‌آبان!
گروه اجتماعی
سال آبی جدید با کسری ذخایر در سدهای کشور آغاز شد و داده‌های سازمان هواشناسی، از یک پاییز کم یا بی‌باران برای بسیاری از مناطق ایران حکایت دارد. سال گذشته هم یکی از خشک‌ترین پاییزها در ۵۰ سال گذشته بود و با توجه به بارش‌های محدود تابستان، کم‌بارشی در این فصل ادامه یافت، اطلاعات و داده‌های مؤسسه تحقیقات آب وزارت نیرو نشان می‌دهد «در سال آبی گذشته (۱۴۰۱-۱۴۰۰) میانگین بارش‌های جوی کشور در مقایسه با میانگین بارش‌های بلندمدت کشور ۱۸درصد کاهش پیدا کرد و مجموع حجم بارش‌های کشور از میانگین ۲۴۹/۳میلی‌متر در دوره ۵۴ساله به ۲۰۳/۹میلی‌متر در سال آبی گذشته رسید.» تا آنجا که بخش وسیعی از حوزه‌های آبی، کاهش ۲۵تا ۵۰میلی‌متری بارش‌های جوی را تجربه کردند و حالا هم نتایج بررسی‌های علمی و پیش‌بینی‌های احد وظیفه، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی، بیانگر پاییزی کم‌بارش با دمایی بیش‌ازحد مطلوب است. بررسی آماری آخرین وضعیت دما، بارش‌ها و منابع آبی کشور بازگوکننده آن است که طی سال آبی جاری، متوسط دمای کشور نسبت به دوره زمانی بلندمدت ۱/۱ درجه در کل کشور افزایش داشته است و ابوالفضل خادمی، کارشناس حوزه اقلیم‌شناسی با اشاره به تغییر دمای شکل‌گرفته در کل کشور بیان کرده است: افزایش ۰/۱ درجه‌ای دما بر روی همه مسائلی که فکر می‌کنید، اعم از بهره‌وری کشاورزی، فرسایش خاک، تغییرات مدل بارش و سایر موارد مهم اثرگذار است. در همین حال احد وظیفه، علاوه بر گرم‌تر شدن دمای متوسط کشور و کم بودن میزان بارش‌ها، زمان آغاز بارندگی‌ها را هم دیرتر اعلام کرده است چراکه به گفته او، «فعالیت‌های سامانه مانسون زیاد است و فعالیت این سامانه، ورود سیستم‌های بارشی به کشور را با تأخیر مواجه می‌کند و به همین دلیل نیز بارندگی‌ها دیرتر آغاز می‌شوند.»
میزان مصرف آب برابر با مصرف پیک تابستان
ایران درحالی وارد بیست و ششمین روز از سال آبی جدید شده که زنگ خطر کم‌آبی به صدا درآمده است. طی روزهای اخیر شرکت آبفای تهران در اطلاعیه‌ای با هشدار نسبت به مصرف بی‌رویه آب نوشته است: « انتظار می‌رفت با شروع فصل پاییز از حجم بالای مصرف آب در تهران کاسته شود، اما به‌عنوان نمونه میزان مصرف آب در روز نخست مهرماه معادل سه میلیارد و ۴۵۰ میلیون لیتر بوده و در باقی روزهای هفته اول مهرماه نیز تغییری نداشته است.»
این شرکت بابیان اینکه حجم مصرف آب تهران با شرایط بارش‌ها و ذخایر همخوانی ندارد، اعلام کرده است: «میزان مصرف آب اکنون برابر با مصرف پیک تابستان گذشته است و در شرایطی همچنان بالاست که بنا بر اعلام سازمان هواشناسی استان تهران میزان بارش‌ها در مهر و آبان امسال کاهش محسوسی نسبت به میانگین بلندمدت دارد. همچنین میزان بارش‌های استان تهران در مقایسه با متوسط بلندمدت با کاهش ۳۰ درصدی مواجه بوده است. اکنون میزان ورودی آب به مخازن سدهای پنج‌گانه تهران با کاهش ۱۶ درصدی نسبت به سال آبی گذشته مواجه است و با ۳۹۰ میلیون مترمکعب ذخیره آبی و کسری ۸۴ میلیون مترمکعبی نسبت به سال گذشته وارد سال آبی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ شدیم.»
شرکت آبفای تهران در تازه‌ترین هشدار از رکورد مصرف آب در روز جمعه ۲۲ مهرماه خبر داده که از نقطه اوج مصرف در تابستان نیز عبور کرده است. روابط عمومی این شرکت میزان مصرف آب شهروندان تهران را در این روز، ۴۶ هزار لیتر در هر ثانیه عنوان کرده که معادل مصرف ۳۰ هزار بطری آب‌معدنی یک و نیم لیتری در هر ثانیه است. می‌گویند وضعیت تنش آبی در پایتخت طی۵۰ سال گذشته این‌چنین نگران‌کننده نبوده است و در هیچ دوره‌ای هم وخامت خشکسالی تا به این حد پایتخت را دچار مشکل نکرده و به همین نسبت میزان مصرف نیز بالاست. مطابق آماری که در رسانه‌ها منتشرشده، «روزانه میانگین مصرف آب پایتخت در روزهای اخیر حدود سه میلیارد و ۳۰۰ میلیون لیتر است و باتوجه‌به ذخایر آبی موجود، تهران، شهری مقاوم در مقابل تنش آبی نیست.»
الگوی مصرف ماهانه آب در تهران درحالی برای هر خانوار ۱۴ مترمکعب (حدود سه ونیم نفر) تعیین‌شده، که بنا بر گزارش شرکت آبفای تهران این عدد هم‌اکنون حدود ۲۲۰ لیتر است که ۸۰ لیتر بیش از الگو است. این شرکت از بررسی روند مصرف آب در نیمه نخست امسال خبر داده که نتایج این بررسی‌ها حاکی از آن است که «تنها ۳۷درصد خانوارهای تهرانی الگوی مصرف آب را رعایت می‌کنند و سایر مصرف‌کنندگان در گروه‌های «پرمصرف» و «بد مصرف» قرار داشته‌اند. بر اساس این آمار ۵۹ درصد مشترکان پرمصرف‌اند و مصرف ۱۴ تا ۲۸ مترمکعب یعنی تا دوبرابر الگو داشته‌اند و ۴درصد مشترکان نیز اساسا بد مصرف به شمار می‌روند و مصرف آب شرب آن‌ها از ۲۸ مترمکعب در ماه نیز فراتر رفته است و بنا بر آمارها، این دسته از مشترکان به‌تنهایی ۱۰ درصد از کل آب شرب بخش خانگی تهران را مصرف می‌کنند.»
شرایط بد آب در تمام کشور
اما این فقط تهران نیست، بلکه سراسر کشور با این بحران دست‌به‌گریبان است، بنابراین موضوع توجه به آب در برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌ها بیش از گذشته حائز اهمیت است، زیرا همان‌طور که احد وظیفه، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی در گفت‌وگو با خبرآنلاین، می‌گوید: «امروز از شمالی‌ترین نقطه ایران مانند دریاچه ارومیه در حال خشک شدن است تا جنوبی‌ترین نقطه در سیستان و بلوچستان و حتی در استان خراسان منابع آبی به‌شدت درحال کاهش است، ازاین‌رو جایی در ایران وجود ندارد که بگوییم کاهش آب شرایط مطلوبی دارد، هر نقطه از کشور را انگشت بگذارید متوجه شرایط بد آب می‌شوید.»
مطابق تخمین‌ها، میزان بارندگی پاییزی امسال در کشور حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد کمتر از نرمال است، که صرفا ناشی از عوامل طبیعی نیست، بلکه دخالت‌های انسانی ازجمله اقدامات اثرگذار در گرم‌تر شدن زمین و تغییرات اقلیمی، هدررفت منابع آب و الگوهای غلط کشت و توسعه ناپایدار به این مسئله دامن زده است. به گزارش خبرگزاری آب ایران، براساس اطلاعات حوضه‌های آبریز ۹گانه کشور، حوضه آبریز کرخه و مرزی غرب ۳۸درصد کمتر از متوسط بلندمدت بارش دریافت کرده است. این آمار در حوضه‌های آبریز سفیدرود بزرگ ۲۶درصد، کارون بزرگ ۲۵درصد، فلات مرکزی و شرقی ۲۴درصد، ارس و اترک ۱۹درصد و حوضه‌های شمالی ۴درصد کاهش را ثبت کرده است. در این میان در حوضه آبریز زاینده‌رود کاهش ۲۳درصدی بارش‌ها تجربه‌شده و در دریاچه ارومیه نیز بارندگی ۱۷درصد از متوسط بلندمدت کمتر بوده است. با درنظر گرفتن ضریب نفوذ و رواناب از میزان بارندگی کشور، کاهش ۱۸درصدی میزان بارندگی نسبت به بلندمدت سبب شده است شاهد کاهش ورودی به میزان ۲۰/۶میلیارد مترمکعب آب به منابع آبی کشور باشیم.
محمد پورحمید، کارشناس حوزه آب با اشاره به شرایط بارندگی در کشور می‌گوید: کاهش ورودی ۲۰/۶میلیارد مترمکعبی در کشوری که کل سرانه آب تجدیدشونده‌اش کمی بیش از ۱۰۰میلیارد مترمکعب است به‌معنای شرایط دشوار تأمین آب است.
۱۶ مهرماه آمار دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور نشان می‌داد «میزان کل حجم آب در مخازن سدهای کشور حدود ۱۸/۵۷ میلیارد مترمکعب است و نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته تغییری نکرده است»، اما در سال گذشته، میزان مصرف مردم نیز کمتر بوده است.
باوجود ۱۸ میلیارد و ۵۷۰ میلیون مترمکعب ذخیره آب در سدهای کشور، حدود ۳۷ درصد ظرفیت مخازن سدها پُر و ۶۳ درصد این ظرفیت خالی است. میزان پرشدگی سد زاینده‌رود در استان اصفهان، سدهای استان تهران، سدهای استان خوزستان و سدهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه در شرایط فعلی به ترتیب حدود ۱۲ درصد، ۲۰ درصد، ۴۴ درصد و ۳۱ درصد است. اظهارات علیرضا ارسطویی، مدیر دفتر بهره‌برداری و نگهداری تأسیسات آبی و برق‌آبی شرکت آب منطقه‌ای تهران نیز حاکی از آن است که حجم مخازن در پایان شهریورماه ۴۱۴ میلیون مترمکعب بوده و در شهریور سال ۱۴۰۰ این عدد معادل ۵۰۳ میلیون مترمکعب ثبت‌شده است که اختلاف آن حدود ۸۹ میلیون مترمکعب کسری مخزن را نشان می‌دهد، بدین معنا که از یک سال پرتنش آبی با کسری قابل‌توجه مخازن سدها وارد سال آبی جدید شدیم.
اخطار به بدمصرف‌ها
در چنین شرایطی، قرار است «بر اساس بند «ی» تبصره ۸ قانون بودجه و همچنین ضرورت حفاظت از منابع آب که در سال‌های اخیر به علت تداوم خشکسالی با محدودیت مواجه شده است، آب مشترکان بد مصرف در ساعت‌هایی از روز قطع می‌شود و گویا تا زمان اصلاح رفتار و مصرف آنان مطابق با الگو ادامه خواهد داشت.»
کماکان لزوم صرفه‌جویی، استفاده بهینه و مدیریت در زمینه منابع مصارف آب بیش‌ازپیش احساس می‌شود. چندین سال است که از زبان مسئولان و کارشناسان مختلف مسئله آب با کلمه بحران گره‌خورده است. برخی خشکسالی و تغییر اقلیم را مقصر می‌دانند و عده‌ای معتقدند مشکلات کنونی حوزه آب به مدیریت نادرست منابع آبی کشور برمی‌گردد. برخی هم اساسا مسئله آب را «بحران» نمی‌دانند و می‌گویند بازنگری در ادبیات این حوزه ضروری است. راه‌حل‌ها از این هم متنوع‌تر است و از آب‌شیرین‌کن و انتقال آب تا آبخیزداری و قنات و بازچرخانی آب و کشت فراسرزمینی به‌عنوان روش درست رؤیایی با مسئله آب در کشور عنوان‌شده است.
«محمد درویش»، رئیس کمیته محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو با اشاره به راهکارهایی برای مدیریت و صرفه‌جویی در آب، می‌گوید: «بیش از ۳۰ میلیارد مترمکعب پساب داریم و این پساب را در بخش کشاورزی و صنعت استفاده نمی‌کنیم و این پساب به آلوده کردن منابع آب‌وخاک منجر می‌شود. در حوزه آب شرب در همین تهران، یک‌سوم آب را در لوله‌کشی‌هایمان هدر می‌دهیم.
خودشان اعلام می‌کنند که ما یک‌سوم آب‌بها را دریافت نمی‌کنیم که یا به دلیل فرسودگی لوله‌کشی است یا به دلیل مشترکینی که آب‌بها نمی‌دهند. اول این را درست کنیم، بعد از مردم بخواهیم که صرفه‌جویی کنند. کجای دنیا هست که با آب تصفیه‌شده برای شرب، ماشین بشویید و سبزی بشویید و حمام بروید؟ باید بین آب آشامیدنی و شرب تفکیک قائل شویم. چرا این کار را نمی‌کنیم؟ چرا وقتی می‌خواهیم پایان کار بدهیم هر مجتمع آپارتمانی باید حتما کنتور برق داشته باشد ولی الزامی نیست که کنتور آب داشته باشد؟ وقتی کنتور آب برای مجتمع نگذارید تو می‌گویی من صرفه‌جویی می‌کنم اما پول آب را تقسیم‌بر تعداد می‌کنند. بعد چه انگیزه‌ای هست که در مصرف آب صرفه‌جویی کنی؟ اگر واقعا بحران آب جدی است چرا این کار را نمی‌کنیم و برای شهروند مسئولیت‌پذیر انگیزه ایجاد نمی‌کنیم و برای کسی که به‌درستی از آب استفاده نمی‌کند هزینه ایجاد نمی‌کنیم؟»
به هر ترتیب با توجه به پیش‌بینی هواشناسی مبنی بر کم‌بارشی فصل پاییز ۱۴۰۱ و به‌تبع آن کاهش ورودی‌ها به مخازن سدها، صرفه‌جویی در مصرف آب امری ضروری است.
- دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط رسالت در وب منتشر خواهد شد.
- پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.