حانیه مسجودی
پنجم اسفندماه سال جاری، زمان توقف اجرای پروتکل الحاقی است که جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات سعدآباد «اجرای داوطلبانه» آن را پذیرفت. توقف اجرای این پروتکل به‌واسطه قانون مصوب مجلس شورای اسلامی مبنی بر «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران» است.
طبق ماده ۶ – دولت جمهوری اسلامی ایران موظف است در صورت عدم اجرای کامل تعهدات کشورهای متعهد ازجمله کشورهای ۱+۴ (آلمان، فرانسه، انگلستان، چین و روسیه) در قبال ایران و عادی نشدن روابط کامل بانکی و عدم رفع کامل موانع صادرات و فروش کامل نفت و فرآورده‌های نفتی ایران و برگشت کامل و سریع ارز منابع حاصل از فروش، دو ماه پس از لازم‌الاجرا شدن این قانون در مجلس شورای اسلامی، نظارت‌های فراتر از پادمان ازجمله اجرای داوطلبانه سند (پروتکل) الحاقی را متوقف کند.
 توقف اجرای داوطلبانه، پروتکلی که روحانی سال ۸۲ برای اعتمادسازی کشورهای غربی پذیرفت
۱۳۸۲/۹/۲۷ بود که جمهوری اسلامی ایران به پروتکل الحاقی پیوست. مهرماه سال ۱۳۸۲ و در جریان حضور همزمان وزرای امور خارجه بریتانیا، فرانسه و آلمان در تهران (مذاکرات سعدآباد) تیم مذاکره‌کننده ایران به سرپرستی حسن روحانی، دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی در اقدامی که هدف آن «اعتمادسازی» با کشورهای اروپایی بود، تصمیم گرفت «به‌طور داوطلبانه» پروتکل الحاقی را امضا و اجرا کند.
پروتکل الحاقی به معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای ۲+۹۳ سندی است که به‌منظور تقویت کارایی سیستم پادمان(نظارت) در راستای مشارکت در اهداف منع گسترش هسته‌ای جهانی، برای کشورهایی که دارای موافقت‌نامه پادمان با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هستند، طراحی‌شده است. کشورهای عضو آژانس باید این پروتکل را به‌عنوان «ضمیمه توافق جامع پادمان» می‌پذیرفتند.
بر پایه پروتکل الحاقی، بازرسی حق آژانس است و برخلاف بازرسی ویژه نیازی به تصویب شورای حکام ندارد. از سوی دیگر، آژانس در بازرسی‌های خود برمبنای پیوند نامه پیوستی حق دارد به هرجایی که برای انجام وظایف خود ضروری می‌داند، دسترسی پیدا کند. این نوع بازرسی بیشتر برای فعالیت‌های اظهارنشده طراحی‌شده و درواقع، می‌توان از آن به بازرسی‌های مدیریتی تعبیر کرد.
در سال ۱۹۹۳ میلادی، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای تقویت و گسترش نظام پادمان‌های آژانس، پروتکل الحاقی را تدوین کرد و در سال ۱۹۹۷ میلادی به تصویب شورای حکام رساند. 
نظارت آژانس تا پیش از پروتکل الحاقی بر اساس پادمان‌ها و نظارت‌های کلاسیک آن انجام می‌گرفت، اما تصویب پروتکل الحاقی، اجازه قانونی را برای بازرسی‌های گسترده‌تر و سرزده از کشورهای عضو پیمان عدم اشاعه (NPT) فراهم می‌کند. کشورهای عضو آژانس باید این پروتکل را به‌عنوان «ضمیمه توافق جامع پادمان» بپذیرند.ایران پس از اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی، فعالیت‌های مربوط به غنی‌سازی اورانیوم را به حالت تعلیق درآورد و به بازرسان آژانس اجازه داد تا به‌صورت سرزده از مراکز اتمی و در برخی موارد از مراکز نظامی بازدید کنند.اما با ارجاع پرونده اتمی ایران به شورای امنیت، مجلس فوریت طرحی را که چندی پیش از آن به تصویب رسانده بود از تصویب نهایی گذراند و دولت ایران را ملزم به کاهش همکاری با آژانس و لغو اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی کرد.اکنون کمتر از یک هفته به توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی مانده است. پروتکلی که حسن روحانی به‌منظور اعتمادسازی برای کشورهای غربی اجرای داوطلبانه آن را پذیرفت. متأسفانه این هدف از سال‌ها پیش از انتخاب وی برای ریاست جمهوری در روحانی ریشه دوانده بود. هدفی که اکنون کشور را به بن‌بست‌های اقتصادی و گاها بین‌المللی و حتی ارتباط با غربی‌ها رسانده است.
  کدام اقدامات با توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی، متوقف می‌شوند؟
سفیر و نماینده دائم کشورمان نزد سازمان‌های بین‌المللی در  وین، در مصاحبه‌ای با خبرنگاران اقداماتی که از پنج اسفند متوقف می‌شوند را تشریح کرد. او اظهار داشت که این اقدامات شامل موارد زیر می‌شوند:
* مفاد پروتکل الحاقی.
* کد ۳.۱ اصلاحی ترتیبات فرعی موافقت‌نامه پادمان (برای اظهار زودهنگام تأسیسات هسته‌ای به آژانس).
* استفاده از فناوری‌های مدرن و حضور درازمدت آژانس در ایران.
* اقدامات شفاف ساز در رابطه با کیک زرد.
* اقدامات شفاف ساز در رابطه با غنی‌سازی.
* دسترسی‌ها پیرو مفاد برجام.
* نظارت و راستی آزمایی اجرای اقدامات داوطلبانه.
* اقدامات شفاف‌ساز در رابطه با ساخت قطعات سانتریفیوژ.
  مصوبه مجلس قانون است
این روزها همگی تأکیدشان بر اجرای ماده ششم قانون مصوب مجلس توسط دولت است. البته دولتمردان نیز در اظهارات اخیر خود بر اجرای این قانون تأکید کرده‌اند. به‌طور مثال محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان در حاشیه جلسه هیئت دولت در جمع خبرنگاران روز چهارشنبه درباره مصوبه مجلس برای لغو تحریم‌ها گفت: همان‌طور که رئیس‌جمهور گفتند دولت نظراتش را قبل از مصوبه به مجلس با شفافیت و صراحت اعلام کرد (منظور ظریف مخالفت روحانی و دولتمردان با این مصوبه است.)
او در ادامه تأکید می‌کند که اما الان مصوبه مجلس قانون است.
مصوبه قانون است و اجرایی شدن آن حتمی است. جدای از مخالفت‌های داخلی با این مصوبه، اجرای آن نشان از اقتدار در تصمیم‌گیری مسئولان در مورد یک طرح و قانون و تأکید جمهوری اسلامی ایران بر فرمایش رهبری مبنی بر «نه مذاکره می‌کنیم نه جنگ می‌شود» و تأکید اخیر ایشان مبنی بر «در برجام، این دفعه فقط از طرف مقابل، عمل می‌خواهیم؛ عمل کنند عمل می‌کنیم» است.
 هیچ‌وقت بازرسان را بیرون نمی‌کنیم
حسن روحانی، رئیس‌جمهور کشور نیز روز چهارشنبه با تأکید بر این‌که بحث این نیست که فعالیت هسته‌ای ما بدون نظارت باشد و این حرف باید دقیق زده شود، اظهار داشت: اگر کسی بگوید بازرسان آژانس را بیرون می‌کنیم در دنیا معنایش این است که دنبال سلاح می‌رویم درحالی‌که ما دنبال سلاح نیستیم و بنابراین هیچ‌وقت بازرسان را بیرون نمی‌کنیم.
او اشاره‌ای به تبلیغات رسانه‌های بین‌المللی علیه خروج ایران از پروتکل الحاقی کرد و گفت: اگر این بند اجرا شود مسئله مهمی به وجود نمی‌آید و علی‌رغم تبلیغات خارجی نه‌تنها ما بازرس آژانس را بیرون نمی‌کنیم، بلکه مدیرکل آژانس که درخواست آمدن به ایران را داده می‌تواند به ایران بیاید و مذاکره کند.
روحانی با تأکید بر اخراج نکردن بازرسان آژانس به مرحله دوم اظهارات خود رسید و درنهایت تأکید کرد که اروپایی‌ها در بحث سیاسی و تبلیغاتی موضع خوبی می‌گرفتند و ترامپ را محکوم می‌کردند و در مسائل مهم هم وقتی بحث سیاسی بود کمک ما بودند و ترامپ بیچاره ۷ بار شکست خورد.
رئیس‌جمهور در ادامه گریزی به شکست آمریکا می‌زند اما یادآور می‌شود که دموکرات‌ها بارها گفته‌اند فشار حداکثری علیه ایران جواب نداده و راهی جز بازگشت برای آمریکا وجود ندارد.
این ادعا در حالی است که سران حزب دموکرات آمریکا ضمن تأکید بر شکست فشار حداکثری معتقدند که فشارهای حداکثری باید هوشمندانه ایران را تحت‌فشار قرار می‌داد و ازاین‌جهت شکست‌خورده است. بنابراین هیچ مخالفتی با فشار و تحریم علیه ایران ندارند. همان‌طور که جو بایدن، رئیس‌جمهور فعلی آمریکا معاون باراک اوباما، رئیس‌جمهور اسبق این کشور در روزهای ابتدایی مذاکرات هسته‌ای بود. مذاکراتی که پس از امضای توافقش تأکید می‌کرد که تحریم‌های آمریکا علیه ایران لغو می‌شود. همان مذاکرات و توافقی که رئیس‌جمهور باوجود بی‌ثمر بودن و اتلاف وقت کشور از آن دفاع کرد و منتقدان را
بی شناسنامه خواند. حمله به منتقدان نیز در شرایطی صورت می‌گرفت و می‌گیرد که دولت دوازدهم خود را پذیرای نظرات اصلاحی و منتقدانه می‌داند اما درعین‌حال به شدیدترین حالت ممکن به آن‌ها حمله و با آن‌ها برخورد می‌کند.
 تحریم‌ها را بردارند، ظرف چند ساعت به همه تعهداتمان عمل می‌کنیم
این اظهارات در شرایطی که چیزی به اجرای قانون مجلس و توقف اجرای پروتکل الحاقی نمانده است، می‌تواند تکرار همان هدف «اعتمادسازی» برای کشورهای غربی باشد. جالب است که رئیس‌جمهور در ادامه بابیان این‌که دنیا به‌جای این‌که کاهش تعهدات ایران یا قانون اخیر مجلس حرف بزند فرار به جلو می‌کنند، گفت: بیش از یک مشکل وجود ندارد و آن تحریم ظالمانه و غلط است و من دیشب به یکی از مقامات اروپایی(رئیس‌جمهور سوئیس) گفتم مشکل تحریم ظالمانه و غلط است و اگر امروز این تحریم را بردارند فردا یا بعدازظهر و ظرف چند ساعت به همه تعهداتمان عمل می‌کنیم.
نکته اول: در شرایط فعلی نیازی به اطمینان خاطر به کشورهای غربی دیده نمی‌شود. زیرا آن‌ها طی پنج سالی که به هیچ‌یک از تعهدات خود عمل نکردند، حتی یک رویکرد و موضع بدهکار به خود نگرفتند و هیچ اطمینان خاطری برای اجرای تعهدات رسمی خود ذیل توافق برجام به کشور ما ندادند.نکته دوم: اظهارات دولتمردان ازجمله وزیرامورخارجه مبنی بر این‌که «دولت نظراتش را قبل از مصوبه به مجلس با شفافیت و صراحت اعلام کرد (منظور ظریف مخالفت روحانی و دولتمردان با این مصوبه است) اما اکنون مصوبه مجلس قانون است.» گرای بیشتری به کشورهای غربی به‌منظور بیان مخالفت دولت دوازدهم با مجلس یازدهم است. یعنی به‌نوعی قصد دارند خود را در دیدگاه خارجی‌ها از این مصوبه مبری کنند و مخالفتشان با مجلس را به کشورهای بلوک غرب و متبوعشان یادآوری کنند.اکنون اما زمان یک‌صدایی علیه ظلم، بدعهدی و  بی‌اهمیتی کشورهای متعهد در برجام است که با عدم اجرای تعهدات کشورهای طرف برجام است. اقدامی که توهین به جمهوری اسلامی ایران و تلف کردن وقت برای رسیدن به اهداف بی‌پایان محدودیت کشورمان است.از طرفی بیش از ۳ سال از خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام، توافقی که تمام طرف‌ها آن را امضا کرده بودند می‌گذرد و مستند و مستدل می‌توان گفت که هیچ از تعهدات طرف‌های دیگر نیز به مرحله اجرا نرسیده است. در مقاطعی از زمان کشور را با FATF و INSTEX معطل کردند اما در عمل با تحریم‌های آمریکا، سیاست‌های خصمانه ترامپ علیه ایران همراهی کردند. 
البته کشورهای غربی از همان ابتدا تأکیدشان بر اجرای گام‌به‌گام سیاست‌های محدودکننده ایران بوده است. گام اول آن‌ها برجام برای محدود کردن فعالیت‌های هسته‌ای، گام دوم معطل کردن کشورمان با وعده‌ووعید، گام سوم مطرح کردن بحث گسترده‌تر کردن برجام برای وارد شدن به مباحث موشکی، دفاعی و فعالیت‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران است.
این زیاده‌خواهی‌ها با انتخاب جو بایدن در آمریکا شدت گرفته است. اما همان‌طور که روز گذشته رهبر انقلاب تأکید کردند تأکید در برجام، این دفعه فقط از طرف مقابل، عمل می‌خواهیم. بنابراین موضع ایران کاملا مشخص است و هیچ جای بحث، گفت‌وگو و مذاکره‌ای نیست.