گروه اجتماعی- نادیا احمدی
عجیب است اما واقعیت دارد که بدن و زیبایی به یکی از دلمشغولی های آدمی بدل شده، همگان دوست دارند زیبا باشند و یا زیباتر به نظر برسند. در گذشته بدن واقعیتی طبیعی بود که در هر شرایطی از سوی افراد مورد پذیرش قرار می گرفت اما امروزه به کمک علم پزشکی دستکاری و تغییر بدن امکان‌پذیر و به یکی از مؤلفه های بازاندیشی در هویت افراد تبدیل شده است. مدرنیته، فردگرایی و افزایش تکنولوژی شرایطی را ایجاد کرده است که به قول جامعه‌شناسان امروز، دیگر «بدن طبیعی»جای خود را به«بدن اجتماعی»داده است و همگان به ظواهر خود اهمیت می‌دهند.
به باور گروهی از جامعه شناسان، سال‌هاست در همه جای دنیا و از جمله کشور ما، روند کند اما عمیقی در جریان است که ریشه‌اش اومانیسم، انسان محوری و لذت‌گرایی است. این تفکر، برخلاف تذکر و یادآوری‌های مدامِ دین ما که اصالت را به روح انسان می‌دهد و جسم را وسیله و مرکبی برای تعالی و تکامل روح می‌داند، به بدنِ انسان به عنوان مرکزِ وجود، نگاه می‌کند و به جسمِ انسان، اصالت می‌بخشد. اما برخی از روانشناسان این مسئله را ناشی از زخم های عاطفی و آزردگی های روانی می دانند. آنان اعتقاد دارند، هرآدمی باید به گونه ای با دردهای روانی و زخم‌های عاطفی زندگی‌اش کنار بیاید و فرصت جلب محبت، توجه و همدلی اطرافیان را داشته باشد. تمام آسیب‌های روانی حولِ این موضوع شکل می‌گیرد که آدم‌ها چگونه با دردهای عمیق روانی‌شان کنار بیایند و از چه روش‌هایی برای رفع کمبودهای زندگی‌شان استفاده کنند. همه آدم‌ها از کودکی تا بزرگسالی، در محیط خانواده و فضای اجتماعی مدرسه و دانشگاه و کار، مجموعه‌ای از مهارت‌های فردی و اجتماعی مثل مهارت‌های علمی، هنری، ورزشی، تجربی، دینی و معنوی را فرا می‌گیرند که به شکلِ کلی، ابزارهای فرد برای کنار آمدن با نداشته‌هایش و فرصت ایجادِ یک سری دل خوشی و دلمشغولی و رقم زدن موفقیت‌های فردی و اجتماعی اوست. اما برخی آدم‌ها در شرایطی رشد کرده و می‌کنند که هیچ ابزار یا در اصطلاح جهاز روانی برای روبه‌رو شدن با چالش‌ها و مشکلات و فرصت جلب محبت و توجه اطرافیان را کسب نمی‌کنند. اینجاست که به سطحی‌ترین و دمِ دستی‌ترین وسیله‌شان که جسم و تن و چهره است متوسل می‌شوند و با تغییرهای ریز و درشت در ظاهرشان، سعی می‌کنند به حس خوب و خوشایندی نسبت به خودشان دست یابند. 
محمد بهشتی در قامت روانشناس تأکید می کند که این مسئله، زن و مرد نمی‌شناسد. درست است که عرف ما، توجه خانم‌ها به ظاهرشان را تأیید می‌کند و وسواس یک مرد روی ظاهرش را برنمی‌تابد، اما واقعیت این است که حتی خانم‌هایی هم که به شکل افراطی روی ظاهرشان حساس هستند و بعد از جراحی بینی می‌روند سراغ لب و گونه و چانه، در حالِ سرپوش گذاشتن روی یک درد هستند. دردِ بی‌هویتی! ضمن این که من به عنوان یک روانشناس، فرق زیادی بین مردی که به سراغ انواع جراحی زیبایی می‌رود و مردی که مدام به دنبال خرید گوشی، تبلت، عطر و لباس‌های برند و گرانقیمت است، قائل نیستم. چرا که هر دو در یک حس مشترکند. حسِ این که وجودشان فاقدِ یک ویژگی مثبت و جذاب است و با اصلاح یا اضافه کردن یک ویژگی، به شرایط دلخواهشان نزدیک می‌شوند و از عمل‌های زیبایی روی‌گردان نیستند. 
   فراگیری ظاهربینی
روند فزاینده جراحی‌های زیبایی نیاز به تحقیقات و پژوهش‌های جامعه‌شناسی و آسیب‌شناسی بیشتری دارد. از این رو، مصطفی اقلیما به عنوان جامعه‌شناس مطرح می کند: در سایر کشورها بیشتر آمار جراحی‌های پلاستیک به درمان مربوط می‌شود و در موارد ضروری پزشکان دست به این اقدام می‌زنند در حالی که در جامعه ما مشاهده می‌شود حتی کسانی که نیاز به جراحی پلاستیک ندارند، هزینه و وقت فراوانی صرف کرده و با هدف زیباتر شدن حاضرند زیر تیغ جراحی ‌بروند.
این جامعه‌شناس در ادامه می‌گوید: متأسفانه امروزه در جامعه ما به جای این که شخصیت و هویت افراد مطرح باشد، تعداد عمل‌های زیبایی که انجام داده اید و مارک لباسی که پوشیده اید مورد توجه قرار می‌گیرد. این مسئله در واقع آسیب اجتماعی و یک مشکل فرهنگی است که نیازمند کار کارشناسی است. چنین مواردی از آنجا ریشه می‌گیرد که در کشور ما ظاهربینی چنان فراگیر شده که شخصیت افراد را از روی ظاهرآنها قضاوت می‌کنند بنابراین خواهان این می‌شوند که زیباتر و به روزتر به چشم بیایند.
حتی در مواردی دیده می‌شود که افراد برای تأمین هزینه‌های چنین عملی مجبورند زیر بار قرض و وام بروند یا با اعضای خانواده درگیری پیدا می‌کنند ولی باز هم حاضر نیستند از انجام عمل انصراف دهند.
 نگاهی به آمارها
طبق آماری که خبرگزاری ایرنا ارائه کرده، زیبایی و زیبا به نظر رسیدن سبب شده آمار جراحی زیبایی در جهان افزایش یابد. نتایج تحقیقات انجمن بین‌المللی جراحی پلاستیک در سال ۲۰۱۷ حاکی از این است که آمریکا با ۴ میلیون و ۲۱۷ هزار و ۸۶۲ عمل جراحی زیبایی در سال رتبه نخست، برزیل با ۲ میلیون و ۵۲۴ هزار و ۱۱۵ رتبه دوم و ژاپن با یک میلیون و ۱۳۷ هزار و ۹۷۶ مورد عمل زیبایی رتبه سوم جهانی را به خود اختصاص داده است. اما ایران رتبه بیستم را با تعداد ۱۵۱ هزار و ۴۳۹ مورد به خود اختصاص داده است که در میان کشورهای خاورمیانه بعد از ترکیه، رتبه دوم محسوب می‌شود. همچنین بر اساس نتایج این گزارش، زنان با ۲۰ میلیون و ۳۶۲ هزار و ۶۵۵ تعداد،  بیشترین مخاطبان عمل‌های جراحی زیبایی در دنیا هستند که این امر حاکی از اهمیت بحث زیبایی و زیباتر به نظر رسیدن در میان زنان است. 
درک زنان از بدن؛ سرمایه، نقاب و جایگاه هویت مستقل
یافته‌ها در برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهد که زنان واجد تجربه جراحی‌های زیبایی، تصور چندان مثبتی از بدن خویش نداشته‌اند. لذا این ارزیابی، گرایش آن‌ها برای مدیریت بدن به شیوه دلخواهشان را موجب شده است. 
افسانه قاسمی، پژوهشگر مسائل اجتماعی از دانشگاه الزهرا در این خصوص می‌گوید: «مقوله‌های استخراج‌شده از ادراک زنان تحت بررسی، نسبت به بدنشان نشان داد، آن‌ها بدن خود را به‌عنوان سرمایه، نقاب، جایگاه هویت مستقل و جایگاه کسب لذت و آرامش درک می کنند. چنین زنانی تلاش می کنند با استفاده از سازماندهی بدن خود به شیوه دلخواه، بسیاری از معایب خود را بپوشانند و هویتی را بازسازی کنند که ممکن است در عرصه و زمانی خاص از زندگی، زیر سؤال رفته باشد یا حتی هویت دلخواه خود را بسازند و خود را به شیوه دلخواه به دیگران معرفی کنند. همچنین، بدن به‌عنوان جایگاه کسب لذت و آرامش، ازجمله ادراکاتی است که دیدگاه منفی زنان نسبت به بدنشان را تعدیل می کند. چراکه اگر به بدن توجه شود، برای ما لذت و آرامش به همراه می‌آورد.»
بررسی عوامل مؤثر بر بدن زنان نشان داده که ادراکات زنان نسبت به بدن خود، از ارزش‌ها و هنجارهای جامعه تأثیر گرفته است و قاسمی در این باره می‌گوید: «عواملی مانند غلبه هنجارهای مردانه در جامعه، جامعه‌پذیری جنسیتی و رسانه های جمعی، تأثیر جامعه بر ادراک زنان از بدنشان را نشان می دهند. حتی عامل خودکمتربینی که بر درک زنان از بدنشان تأثیر می گذارد در ابتدا عاملی فردی به نظر می رسد، اما با واکاوی بیشتر متوجه می شویم این نوع نگرش، ریشه در تجربه‌های زنان در طول زندگی دارد.»
این محقق ادامه می‌دهد: «یکی از زیرمقوله‌های خودکمتربینی زنان، دریافت القاب تحقیرآمیز است که تأثیر رفتار اطرافیان در برهه‌ای از زندگی بر زنان را نشان می دهد. به‌علاوه، عوامل اجتماعی و فرهنگی نیز در نوع ادراک زنان از بدنشان تأثیر فراوانی دارد. بنابراین، سیاستگذاران باید به این مسئله توجه داشته باشند و پایه‌های تغییر در گرایش زنان به تصور بدنی منفی، گرایش به جراحی زیبایی، استفاده از لوازم‌آرایشی و درنهایت صرف وقت و انرژی برای ساختن بدن ایده آل خود را در روند تغییر جامعه قرار دهند. آموزش زنان، مردان و والدین، ازجمله این اقدامات برای تغییرات اجتماعی و فرهنگی در جامعه است.»
 عوارض جراحی زیبایی
حتی متخصصان زیبایی نیز بر این باورند که جراحی زیبایی برای هر نقطه از بدن و به هر شكلی كه افراد تمایل دارند، امكان‌پذیر و صحیح نیست. باید این فرهنگ را در مردم ایجاد كرد كه اگر نیاز به جراحی ندارند این كار را انجام ندهند چرا که در هرحال، جراحی عوارض دارد. مردم باید آگاه شوند و بدانند به راحتی نباید سلامت‌شان را به دستانی بدهند كه تیغ بر دست دارند. آنها تأکید می کنند که مشكلات تنفسی و چسبندگی‌های مخاط در جراحی‌های بینی، عفونت‌های ناشی از ژِل تزریق شده زیر پوست، نرسیدن به نقطه مطلوب و جراحی‌های مجدد، ازجمله مواردی است كه درپی این جراحی‌ها گریبانگیر افراد می‌شود. 
جراحی‌هایی كه نه‌تنها به زیبایی نمی‌افزاید بلكه مشكلاتی به‌مراتب بیشتر از قبل را به همراه دارد و اغلب افراد به سراغ پزشکانی می روند که در كار خود تبحر ندارند و به‌دلیل انتخاب اشتباه، این افراد در دور معیوبی می‌افتند زیرا ممكن است عمل جراحی زیبایی از ابتدا برای آنها مناسب نبوده باشد ضمن اینكه متأسفانه امروزه پزشكان عمومی، جراحان عمومی، متخصصان بیهوشی، ارتوپدی، تكنسین‌ها و حتی افرادی كه تحصیلات پزشكی ندارند به این عرصه ورود كرده و نسبت به انجام اعمال زیبایی و ساكشن اقدام می‌كنند.
 پزشکان فاقد تخصص و پول دوست
علی بیژنی، رئیس انجمن جراحان پلاستیك و زیبایی ایران با بیان اینكه برخی پزشكان به‌دنبال كسب درآمد هستند و در برخی از آنان جنبه‌های اخلاقی ضعیف می‌شود، تشریح می کند: همین نیاز كاذب به جراحی‌های زیبایی را افزایش می‌دهد. مراجع قانونی باید در مورد این مسئله اقدامات لازم را انجام دهند و جهت پیشگیری از عوارض آن اقدامات لازم صورت گیرد چرا كه ایران همچنان بیشترین عمل‌های جراحی زیبایی را در دنیا دارد كه شامل موارد مختلف است.
شواهد نشان می دهد بسیاری از افرادی که عمل جراحی زیبایی انجام می‌ دهند، مجوز و تخصص این کار را ندارند و برخی گروه‌های پزشکی تخصص اصلی‌ خود را رها می ‌کنند و صرفا با انگیزه کسب درآمد بیشتر، عمل‌های زیبایی انجام می‌ دهند. در چنین شرایطی مشخص است که آمار شکایت‌ها بالا می رود. نمی‌توان آمار دقیق شکایات ثبت شده در حوزه جراحی های زیبایی را اعلام کرد، اما برخی از منابع مطلع می گویند، شکایت از جراحی زیبایی در رتبه نخست شکایت‌های قصور پزشکی در استان تهران است.
  گاهی قصورات پزشکی در حد افتادگی پلک است که شاید قابل جبران باشد، اما گاهی این قصورات به حدی بزرگ است که باعث می شود، بیمار جان خود را از دست بدهد. اخیرا گزارش‌های متعددی از جان‌باختن افرادی که خود را به تیغ جراحی زیبایی سپرده اند در رسانه ها منتشر شده است که در این بین، می توان به مرگ دختر ۱۹ ساله اهوازی اشاره کرد. پانزدهم آبان ماه، مهرنوش جعفری، دختر جوان اهوازی، به دلیل قصور فرد فاقد صلاحیت پزشکی به مرگ مغزی دچار و جانش را از دست می دهد.
عموی مهرنوش، به رسانه ها توضیح داده که ۲۵ سی‌سی داروی بی‌حسی به او تزریق می‌شود و بعد از آن، دچار تشنج و ایست قلبی می‌شود و تکنسین پزشک، هیچ دارو و تجهیزاتی برای احیای بیمار نداشته و وقتی پزشک حاضر در صحنه از این تکنسین دارو و تجهیزات برای احیای مهرنوش می‌خواهد ندارد. اورژانس هم با تأخیر به محل می‌رسد. آن هم بدون تجهیزات و زمانی که همان پزشک از آنها نیز تجهیزات می‌خواهد می‌گویند داخل خودرو جا گذاشته‌ایم و نگهبان ساختمان بلافاصله می‌رود و کیف تجهیزات را می‌آورد. 
مسعود جعفری پدر مهرنوش نیز مقصر اصلی این اتفاق را دستگاه‌های نظارت بر بهداشت و درمان دانسته و مطرح کرده: نهاد یا دستگاه‌های ناظر بر کادر بهداشت و درمان و سلامت مردم باید به گونه‌ای نظارت کنند که هرکسی نتواند در اقدامات پزشکی دخالت کند و پزشک ها محل کار یا پروانه‌شان را به خاطر پول در اختیار افراد غیر پزشک نگذارند که وقتی اتفاقی افتاد اظهار بی‌اطلاعی کنند. 
سمیه، زنی  ۴۷ ساله نیز آبان ماه به قصد عمل جراحی زیبایی و انحراف بینی در مشهد به اتاق عمل می‌رود، اما هیچ‌گاه به کانون خانواده برنمی‌گردد. 
محسن، همسر  سمیه در گفت‌وگو با ایسنا می‌گوید: « همسرم۴۷ ساله بود و ما دو فرزند دختر و پسر داشتیم. او برای درمان انحراف بینی به دکتر مراجعه می‌کند، اما پزشک به او پیشنهاد عمل زیبایی نیز می‌دهد. در نهایت سمیه به قصد عمل جراحی زیبایی و انحراف بینی به اتاق عمل می‌رود که بر اثر چندین خطای پزشکی جانش را از دست می دهد. در روز عمل، طولانی شدن بی‌خبری از سمیه نگرانم کرد. چندین بار به کادر درمان مراجعه کردم، اما خبری نمی‌دادند تا اینکه پزشک بعد از چندین ساعت اطلاع داد که سمیه خونریزی دارد و در این کلینیک امکانات نیست و باید به اورژانس بیمارستان منتقل شود. در همین شرایط به جای اینکه همسرم را به بیمارستان مجهزتر بفرستند به بیمارستان طرف قرارداد خود منتقل کردند. کلینیکی که همسرم در آن جراحی شد امکانات و تجهیزات لازم مانند اتاق ICU و بانک خون نداشت و ما از این قضیه با خبر نبودیم در صورتی که پزشک کاملا در جریان امکانات کلینیک بود و در همان شرایط مریض را پذیرش کرده است. عمل همسرم به‌جای ۲ ساعت،  ۳ ساعت به طول انجامید؛ یعنی مشکلات در حین عمل وجود داشته و به ما گفته نمی‌شده. با وجود اینکه خون زیادی از سمیه رفته بود، سه ساعت و نیم بعد از تمام شدن عمل، بیمار را به بیمارستان طرف قرارداد خود منتقل کردند. سطح هوشیاری هنگام رسیدن به بیمارستان ۵ تشخیص داده شده است. پس از یک روز که سمیه در کما بود به یک بیمارستان دولتی دیگر منتقل شد؛ زیرا بیمارستان طرف قرارداد  آنژیوگرافی مغزی  نداشت. بعد از اتمام جراحی دکتر عمل را موفقیت‌آمیز عنوان کرده بود. او با اینکه از وضعیت سمیه باخبر بوده او را به ICU و مکانی که امکانات ویژه داشته باشد، منتقل نکرده  و در اتاق ریکاوری نگه می‌دارد تا به‌هوش بیاید. جراحی بینی سمیه ۱۳ آبان ساعت ۱۰:۴۰ صبح آغاز و  ساعت۱۳:۴۰تمام شد، اما سمیه را ساعت ۵ بعدازظهر به اورژانس بیمارستان منتقل کردند. در طول این مدت سمیه در اتاق ریکاوری بدون تجهیزات نگهداری شده است. او در کلینیک بر اثر خونریزی دچار صدمات مغزی می‌شود و این امر سبب پایین آمدن سطح هوشیاری او شده است. همسرم ۲۰ آبان در بیمارستان قائم فوت کرد.»
به رغم آنکه جراحی زیبایی یک جراحی انتخابی و اختیاری است اما باز هم جراح مکلف به حفظ استانداردها و تعهدات پزشکی خود است و باید تمام مهارت ها و قابلیت های خود را به کار گیرد تا وظیفه خود را به نحو احسن انجام دهد. هر چند جامعه پزشکی سهم بسزایی در سلامت روح و جسم افراد دارند و در بسیاری موارد جان دوباره به بیماران داده و روح زندگی را به آنان بخشیده‌اند، اما باید گفت به همان میزان که تأثیر قابل ملاحظه ای بر پیکره جامعه می‌گذارند به همان میزان هم در صورت قصور می توانند اعتماد مردمی را از بین ببرند. بنابراین مسئولیت پزشکان آن‌چنان زیاد است که با کوچک‌ترین خطایی تیر اتهام به سوی آنان نشانه می رود. 
براساس دستورالعمل وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی تنها گروه متخصصان گوش، گلو و بینی، جراحان و فوق جراحان پلاستیک و همچنین جراحان و متخصصان فک و صورت رسما اجازه انجام اعمال جراحی زیبایی را دارند. 
انجام این اعمال توسط هر گروهی از پزشکان خارج از این سه گروه، غیرقانونی است و بی‌تردید با باطل شدن پروانه مطب پزشک مربوطه همراه خواهد بود. از سوی دیگر، قبل از انجام عمل جراحی، ارائه مشاوره به متقاضیان جراحی بینی از سوی متخصصان مربوطه، وظیفه ای اخلاقی و انسانی است. این اقدام بی‌تردید در مطب متخصصان متعهد انجام می‌شود؛ به طوری که ۱۵ تا ۲۵درصد متقاضیان عمل زیبایی بینی پس از مشاوره از انجام عمل منصرف می‌شوند. همچنین در مشاوره است که متخصصان مربوطه تشخیص می‌دهند که فرد کاندیدای مناسبی برای عمل جراحی زیبایی است یا خیر.
 لزوم پرهیز از عمل‌های غیرضروری زیبایی
براین اساس، دكتر عبدالجلیل كلانترهرمزی، عضو هیئت مدیره انجمن جراحان پلاستیك ایران تأکید می کند که ما همواره نسبت به پرهیز از عمل‌های غیرضروری زیبایی هشدار داده‌ایم. به‌نظر ما بهتر است تا حد ممكن، از دخالت در فرم طبیعی چهره و بدن اجتناب شود. 
وی با اشاره به «سونامی جراحی»‌های زیبایی در ایران عنوان می کند: بحران هویت عامل اصلی گرایش به این موضوع است. گروهی از جوانان به‌دنبال تغییر و تحول در ظاهر خود هستند و در تصمیم‌گیری ثبات ندارند. همچنین چشم و همچشمی بین برخی از جوانان برای انجام عمل‌های جراحی صورت می‌گیرد و در اینجاست كه باید به نقش آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها و رسانه‌ها تأكید كرد. فقدان مهارت آموزی كافی در دانشگاه‌ها و سرخوردگی جوانان تحصیلكرده در بازار كار، حمایت نشدن جوان از سوی خانواده و جامعه، ضعف خانواده‌ها در تربیت فرزندان و كمرنگ شدن ارزش‌های اعتقادی در برخی خانواده‌ها باعث گرایش جوانان به سمت مدگرایی و عمل‌های جراحی زیبایی شده است. 
البته زیبایی و زیبایی‌پسندی و توجه به آن بر كسی پوشیده نیست و این را هم نباید منكر شد كه پیشرفت علم، جراحی زیبایی و پلاستیك به آن دسته از افرادی كه دچار ناهنجاری‌های مادرزادی، نقص عضو ناشی از تصادف و سوختگی، بینی‌های بسیار بزرگ و غیرعادی و دیگر مشكلاتی كه حق داشتن زیبایی نسبی و حضور در جامعه را از آنها سلب كرده كمك فراوان كرده است. اما در كنار این موضوع افراط‌گری‌هایی هم ایجاد شده است. امروزه شاهد هستیم در كنار افرادی كه نیاز مبرم به جراحی‌های زیبایی دارند افرادی هم در مطب‌ها و كلینیك‌های پزشكی دیده می‌شوند كه نه‌تنها كوچك‌ترین نقصی در چهره خود ندارند، بلكه شاید بتوان گفت دارای چهره‌ای زیبا هستند اما تنها به‌دلیل مشكلات روانی و وسواس در زیباتر به‌نظر رسیدن در آن مكان حضور یافته‌اند.
امان الله قرایی‌مقدم- جامعه شناس درباره علل و عوامل افزایش جراحی‌های زیبایی غیرضروری در كشور می‌گوید: چشم و همچشمی، مُدگرایی و تبلیغات ماهواره‌ای، غرب‌زدگی، تهاجم و هجمه رسانه‌های بیگانه در جامعه، بحران در هویت فردی و اجتماعی، كم رنگ شدن ارزش‌های معنوی و دینی، تغییر در باورها و اعتقادهای دینی مردم، خودنمایی، فخرفروشی، كاهش امید و اعتماد به فرهنگ و سنت‌ها از مهم‌ترین عوامل استقبال از این نوع جراحی‌ها‌‌ست. 
به نظر می رسد که هویت درونی جامعه ما دچار بحران شده است و مادی‌گرایی و ظاهرپسندی جای خود را به تعقل داده است.