یکی از تجارب مشترک سیگاری‌ها این است که بارها تصمیم به ترک گرفته‌اند و در اغلب مواقع نیز موفق نشده‌اند. معمولا ترك یك‌باره برای بسیاری از آن‌ها ممكن نبوده و امكان بازگشت مجدد را فراهم کرده است. برخی از آنان مکرر تا مرز ترك پیش رفته‌اند و حتی سیگار خود را تا نیمه دود کرده‌اند اما اثر روانی سیگار از ذهنشان پاك نشده است. 
روزی که با یك نخ شروع کردند و سپس به یك پاكت رسیدند، اصلا به خیالشان قد نمی‌داد که خلاصی از آن کار ساده‌ای نخواهد بود. در این میان برخی سیگاری‌های قهار برای رهایی از مصرف، هر دستور و راهكاری را عملی می‌كنند و بازهم نمی‌توانند به‌طوركامل از دست آن خلاص شوند.
این روزها در كوچه و خیابان، در پارك و كافی‌شاپ و حتی در محل كار سیگار از دست بسیاری از جوانان نمی‌افتد. بالغ‌بر۱۰ میلیون نفر از جمعیت کشور، مصرف‌کننده سیگار و سایر مواد دخانی هستند و سن استعمال سیگار مدام در حال کاهش است، به‌گونه‌ای که طبق گفته «محمدرضا مسجدی» دبیرکل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات، «سن استعمال به ۱۲ سال رسیده و نزدیک به ۲۰ تا ۲۲ درصد مردان و کمتر از ۳ درصد زنان سیگاری هستند؛ اما اگر به دانش‌آموزان و دانشجویان دختر برسیم ارقام نشان می‌دهد تا ۳۵ درصد دختران تجربه مصرف قلیان دارند که اگر از این تعداد ۵ درصد به دام دخانیات بیفتند، ارقام وحشتناک خواهد شد.» (۱) مصرف‌کنندگان بااین‌که می‌دانند سیگار كشیدن به جسمشان صدمه می‌زند، همچنان به استفاده از آن ادامه می‌دهند، چراکه به گفته سیگاری‌ها كشیدن سیگار وسوسه‌انگیز است و ترك آن اراده قوی می‌خواهد.  
برمبنای برآوردهای آماری، مصرف سیگار سالانه بالغ‌بر ۱۴۰ هزار میلیارد تومان به نظام سلامت کشور هزینه تحمیل می‌کند و کمترین عارضه‌ و پیامد مصرف آن، ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی و ریوی است؛ بیماری‌هایی که نظام سلامت را متحمل هزینه‌های سنگینی می‌کند. مصرف سیگار جزء مشکلاتی است که گریبان اغلب کشورهای دنیا را گرفته است و گاه روش‌هایی برای ترک سیگار ارائه می‌شود که مفید و شفابخش نیست. سال‌هاست از سیگارهای ویپ، دست‌پیچ و گیاهی به‌عنوان جایگزین استفاده می‌شود ولی سیگار، سیگار است و هیچ تفاوتی ندارد که گیاهی باشد یا شیمیایی. 
سیگارهای الكترونیكی كه سال‌ها به‌عنوان جایگزینی برای ترك معرفی‌شده‌اند، سرطان‌زا و كشنده بودنشان محرز شده و بهترین سند است برای اثبات مضرات سیگارهای گیاهی. اگرچه این نوع سیگار دارای ترکیبات گیاهی است ولی برای ساخت آن از فیلتر دودی استفاده می‌شود و همچون سیگارهای معمولی احتمال بروز سرطان را افزایش می‌دهند. بااین‌حال تولیدكنندگان و فروشندگان، آزادانه این محصولات را در كانال‌ها و شبكه‌های اجتماعی به فروش می‌رسانند. 
 دود ایمن نداریم! 
علی رحیمی، کارشناس دخانیات دراین‌باره می‌گوید: « سیگارهای جایگزین ایمن نیستند و درواقع، برخی از آن‌ها به‌طور قابل‌توجهی خطرناک‌تر از سیگارهای معمولی هستند و اساسا چیزی به نام دود ایمن وجود ندارد. مهم‌ترین نقطه عطف در مورد موفقیت فروش این محصولات این است که مدام در مورد آن‌ها گفته می‌شود که عموما جایگزین سالمی برای سیگارهای معمول به‌حساب می‌آیند، درحالی‌که این‌گونه نیست. سیگار الکترونیک یا ویپ می‌تواند سلامت ریه‌ها را به خطر بیندازد و ترک نیکوتین را دشوار کند. نیکوتین موجود در سیگار، رگ‌های خونی پوست و اطراف قلب را سفت می‌کند و نیکوتین موجود در ویپ هم می‌تواند به همان اندازه مضر باشد. سیگارهای گیاهی نیز علیرغم طعم خوش، حتی خطرناک‌تر از سیگارهای معمولی و سیگارت‌ها هستند. طبق نتایج یک پژوهش عمومی، افراد سیگاری که از این نمونه‌ها استفاده می‌کنند، در ماه حدود سه برابر بیشتر از سیگاری‌های معمولی دود و نیکوتین استنشاق می‌کنند. بنابراین آنچه تحت عنوان درمان و ترک دخانیات عرضه می‌شود، با هدف کسب سود و کلاهبرداری است.» 
این کارشناس دخانیات عنوان می‌کند: «هر كسی كه برای ترك سیگار تلاش كرده باشد می‌داند كه نیكوتین چقدر اعتیادآور است و موقعیت‌هایی معین میل به سیگار كشیدن را تحریك می‌کنند. عقیده بر این است كه بخشی از نفوذ نیكوتین بر سیگاری‌ها مربوط به تأثیر آن بر میزان یك ماده واسطه شیمیایی در مغز به نام دوپامین است، كه باعث ایجاد احساس خوشی و لذت می‌شود. اما شواهد به‌دست‌آمده از بررسی‌های متعدد روشن كرده كه نیكوتین همچنین میزان اندورفین‌ها – مواد شیمیایی طبیعی در بدن كه اثری مشابه داروهای افیونی دارند را در مغز افزایش می‌دهد.» 
 سازمان جهانی غذا و دارو، سیگار الکترونیک را جایگزینی برای  ترک سیگار نمی‌داند
مطابق هشدارهای شکوفه زمانی، متخصص ریه و عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی، امروز با مشکلی روبه‌رو هستیم که با شکل قشنگ‌تری وارد بازار شده اما عوارض قابل‌توجهی دارد: «سیگار ویپ، توسط یک الکترود حرارتی ماده نیکوتین را بخار کرده و فرد احساس می‌کند سیگار مصرف می‌کند. در ابتدا این وسیله به‌عنوان ترک سیگار وارد بازار شد و با تبلیغاتی که در این خصوص صورت پذیرفت، مصرف آن شایع شد و در کشور ایران هم شاهد مصرف صعودی آن هستیم.»  
این عضو هیئت‌علمی بابیان این‌که  کسانی که از قبل سیگاری نبودند با دیدن ظاهر شکیل این وسیله به سمت آن گرایش پیدا کردند تصریح می‌کند: «مطابق آخرین تحقیقات جهانی علاوه بر نیکوتین، صدها مواد سمی دیگر در سیگارهای الکترونیکی وجود دارد که مشکلات تنفسی و بسیاری از بیماری‌ها را ایجاد می‌کند. مطالعات نشان داده که ترک سیگار الکترونیکی حتی سخت‌تر از سیگار معمولی است. سازمان جهانی غذا و دارو نیز سیگار الکترونیکی را تأيید نمی‌کند و آن را جایگزینی برای  ترک سیگار نمی‌داند. متأسفانه بسیاری از اقشار جوان به این نوع سیگار تمایل پیداکرده‌اند و این زنگ خطری است تا جامعه را از عوارض مصرف سیگار الکترونیکی آگاه کرد.» 
اما ترفندهای مافیای دخانیات برای کسب سود بیشتر موجب شده تا ویپ را به‌عنوان جایگزین سیگار عرضه کنند.دکتر محمدرضا مسجدی، رئیس جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات با بیان این موضوع می‌گوید: «سازمان بهداشت جهانی نیز ممنوعیت آن را اعلام کرده و ما هم نباید در این زمینه عقب بمانیم.»
اخیرا وزیر بهداشت نامه‌ای را خطاب به سازمان‌های مختلف نوشته که به گفته مسجدی «یک قسمت مهم آن درباره سیگار الکترونیک و ویپ است. مافیای دخانیات دنبال سود است و شرکت‌ها آمدند جایگزین سیگار را در قالب ویپ عرضه کردند که عاقبت آن مشخص شد. هنوز چند سالی از عرضه آن نگذشته که سازمان بهداشت جهانی هم ممنوعیت آن را اعلام کرد چون روشن شد دارای فلزات سنگین هستند و عوارض شدیدی در پی خواهند داشت. اکنون سی دی سی  آمریکا هم دارد ایالت به ایالت سیگار الکترونیک را تحریم می‌کند.»  نرخ سیگار در کشور تا ۴ برابر افزایش یافته اما سیگار الکترونیک با مبالغ ۲۰۰ هزارتومان تا ۲ میلیون تومان تهیه می‌شود که بعضا هم قاچاقی وارد کشور شده است. حتی مطابق شنیده‌های رئیس جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات «برخی در تلاش برای دریافت مجوز احداث کارخانه تولید سیگار الکترونیک هستند» و مطابق تأکیدات این مقام مسئول «نباید بگذاریم این اتفاق با بهانه اشتغال‌زایی رخ دهد. یکی از مدیران سابق شرکت دخانیات می‌گفت گردش مالی دخانیات در ایران بیش از ۳ میلیارد دلار است که نصف آن‌هم سود است. میزان تولید سیگار در کشور ۷۱ میلیارد نخ است که به‌عنوان‌مثال ۳۱ میلیارد آن توسط یک شرکت ژاپنی تولید می‌شود. این درحالی است کشور حتی برای مواد اولیه دارو تحریم است. تعداد واحدهای تولیدی دخانیات از ۶ مرکز به ۳۸ تا رسیده است!» 
کافی است به سایت‌های فروش انواع سیگارها مراجعه کنید تا بیشتر متوجه شوید که با یک تجارت میلیاردی طرف هستید؛ تجارتی که به شکل رسمی از سال ۲۰۰۴ آغاز و انواع و اقسام سیگارهای الکترونیک وارد بازار جهانی شد و حتی دسترسی افراد غیرسیگاری به‌ویژه نوجوانان به این محصول و عادت به استنشاق بخار آن باعث شد مصرف‌كنندگان به‌تدریج به سمت استعمال «كالای واقعی» یعنی سیگار كشانده شوند و تمامی تلاش‌‌ها برای مبارزه با دخانیات را خنثی كنند! 
 ترک سیگار  با زور و فشار بی‌نتیجه است
«سیگار دو نوع وابستگی ایجاد می‌کند: وابستگی روانی که باعث ایجاد احساس آرامش کاذب شده و این احساس به شکل بخشی از زندگی فرد سیگاری درمی‌آید. دوم، وابستگی فیزیکی که با پایین آمدن مقدار نیکوتین خون ایجاد می‌شود و باعث بروز نشانه‌های قطع نیکوتین در فرد می‌گردد.» عیسی مراد، مدیر گروه روانشناسی دانشگاه علامه طباطبایی بابیان این عبارت تصریح می‌کند: 
« به‌این‌ترتیب، فرد سیگاری برای رفع این علائم، با سیگارکشیدن، سطح نیکوتین خونِ خود را بالا می‌برد. پس مشاهده می‌کنیم که اعتیاد به سیگار، فرقی با مواد مخدر ندارد و متأسفانه فقط منع کمتری دارد و به‌راحتی در اختیار هر فردی قرارگرفته و مصرف می‌شود.» 
وی با اشاره به اینکه سیگار نکشیدن از اول بسیار راحت‌تر از ترک سیگار است و یک فرد معتاد بعضا برای ترک باید به دخانیاتی چون سیگار و قلیان روی بیاورد، ادامه می‌دهد: «همان‌گونه که سیگار کشیدن، یک انتخاب شخصی است، ترک آن‌هم یک انتخاب است. تا فرد خودش نخواهد، نمی‌توان کاری انجام داد. در اصل، ترک هرگونه اعتیاد‌ ازجمله سیگار  با زور و فشار بی‌نتیجه است. بهترین کمک برای ایجاد انگیزه در فرد، نشان دادن ضرر و زیان استعمال دخانیات و از سوی دیگر، فایده‌های ترک‌کردن آن است. به‌طور حتم با ایجاد انگیزه، شاهد نتایج بهتر و پایدار‌تری در درازمدت خواهیم بود. باید به فرد معتاد به سیگار آموخت هر عادتی که انحرافی در فکر انسان به ‌وجود می‌آورد، باید تحت کنترل قرار‌گرفته و قطع گردد. به این عادت منفی نیز باید غلبه نموده و آن ‌را ترک کرد.» 
مدیر گروه روانشناسی دانشگاه علامه طباطبایی تأکید می‌کند: «باید بپذیریم درمان و ترک سیگار امکان‌پذیر ولی کاری بس مشکل است. نیکوتین ماده اعتیادآور سیگار است. زمانی که فردی مصرف سیگار را قطع می‌کند، طبیعی است که سندروم محرومیت از نیکوتین را تجربه کند زیرا بدن به ترشح مداوم نیکوتین در سیستم عصبی عادت کرده است. شدت سندروم محرومیت از نیکوتین به مقدار مصرفی فرد بستگی دارد و یکی از مهم‌ترین علل بازگشت و شکست در ترک سیگار است. توجه به دو هفته اول بعد از قطع سیگار بیشترین نقش را دارد و اشتیاق به سیگار پس از ترک ممکن است تا ۶ ماه ادامه یابد. همچنین آگاه باشید که در اغلب موارد موفقیت‌های بزرگ حاصل خرده رفتارهای بسیار کوچکی است که به عادت درمی‌آید و زمینه‌ساز موفقیت‌ها و تغییرات بزرگ می‌شود. بنابراین با تکیه‌بر این دیدگاه حتی کاهش یک نخ سیگار نیز می‌تواند ازجمله همین خرده رفتارهای کوچک باشد که زمینه‌ساز ترک کامل سیگار است. تعجیل در فرآیند ترک اغلب همراه با بازگشت است بنابراین باید بسیار صبور بود.» 
این روانشناس خاطرنشان می‌کند: «سیگار به‌شدت در دسترس همه قرار دارد و با قیمت کمی هم قابل تهیه است. برای سیگار کشیدن خیلی راحت می‌توانید به سوپرمارکت محل بروید و سیگار بخرید. به همین دلیل ترک سیگار بسیار سخت است. بااین‌حال می‌توان برای ترک یک تاریخ مشخص کرد و به اطرافیان و دوستان و همکاران این تصمیم را اعلام کرد. تمام سیگارها، زیرسیگاری‌ها، فندک‌ها و کبریت‌ها را باید از خانه، ماشین و محل کار بیرون انداخت و همه لباس‌ها و هر چیزی که بوی سیگار می‌دهد را شست. تغییر سبک زندگی و دوری از افراد سیگاری هم نقش مهمی در ترک دارد. تغذیه درست نیز می‌تواند روند ترک را تسهیل کند. براساس مطالعات انجام‌شده، تمرینات یوگا و مدیتیشن و تکنیک‌های تنفسی به سیگاری‌ها برای ترک کردن سیگار کمک می‌کند. مثلا بعد از غذا به‌جای کشیدن یک پک عمیق از سیگار، تکنیک‌های تنفس عمیق می‌توانند جایگزین بهتری باشند. همچنین این تکنیک‌ها با کاهش اضطراب و افزایش آرامش در فرد، میزان تمایل روانی به نیکوتین را کمتر می‌کنند.» 
پی‌نوشت:
۱- منتشرشده در خبرگزاری ایرنا- رسیدن سن مصرف سیگار در ایران به ۱۲ سال